T24-ի թղթակից Ճելալ Պաշլանկըչըն «Ակօս» թերթի հայերէն բաժնի խմբագիր Սարգիս Սերոբեանի մահից յետոյ հրապարակել է յօդուած, որում պատմել է նրա հետ Հայաստան կատարած հաճելի ճանապարհորդութեան եւ Սերոբեանի` մանուկ հասակում չլսած «հեքիաթների» մասին:
Յօդուածը ներկայացնում ենք որոշ կրճատումներով:
Դեռ պիտի ճանապարհորդէինք: Հայաստան, Ղարաբաղ պիտի գնայինք Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին: Սակայն այժմ քեզ ճանապարհում ենք դէպի ովկիանոսների անվերջութիւն: Ճանապարհիդ լոյս լինի, Սարգի՛ս եղբայր:
Գրեթէ րոպէներ էին մնացել օդանաւի թռիչքին:
Վազէվազ ներխուժեցինք Երեւանի օդակայանից ներս:
Հայաստան կատարած մէկշաբաթեայ այցից յետոյ, մեր այցելած Լեռնային Ղարաբաղից վերադարձի ճանապարհին մեր մեքենան սահել էր սառոյցի վրայ, եւ ինքնաշարժի արկածի պատճառով ուշացել էինք թռիչքից: Մեծ խցանում կար մեր առջեւ: Եթէ չհասցնէինք թռիչքին, ամենաքիչը չորս օր յետոյ պիտի կարողանայինք վերադառնալ Կ. Պոլիս:
Ահա հէնց այդ պահին նախ թուաց` երկինքն է թնդում, մի ասա` հայերէն գոռգոռում էին: Միակ բառը, որ հասկացել էի, «Ղարաբաղ»-ն էր:
Սարգիս Սերոբեանի ձայնը լսած ամբոխը մի անգամից կիսուեց, ասես` Մովսէսի գաւազանը տեսած Նեղոս գետը (հաւանաբար նկատի ունի Կարմիր ծովը, խմբ.):
Ծափահարութիւնների, սուլոցների եւ որոտացող ողջոյնների միջով անցնելով` ինքներս մեզ գտանք օդանաւի դրան մօտ: Արիւն-քրտինք էինք կապել, բայց չկարողացայ չհարցնել. «Ի՞նչ գոռացիր, որ մարդիկ միանգամից ճանապարհ բացեցին մեզ համար»:
Թռիչքին հասած լինելու հանգստութիւնից ժպտալով` ասաց. «Ասացի` Ղարաբաղից ենք գալիս»:
Ըստ երեւոյթին, բախումների` դեռ նոր աւարտուած շրջանում մեզնից միակ հայ Սերոբեանի` «Ղարաբաղից ենք եկել» խօսքը պատճառ էր դարձել, որ տարածքում գտնուողները մեզ «Ղարաբաղեան պատերազմի մասնակից» կարծէին եւ ծափողջոյններով հասցնէին օդանաւ, որից ուր որ է` ուշանում էինք:
Իրականում` մեր ճանապարհորդութեան պատճառը մէկ շաբաթ Հայաստան այցելելն էր:
«Հիւրրիյէթ»-ից` Սեպաթի Քարաքուրթը, «Միլլիյէթ»-ից` Նազըմ Ալփմանը, «Ակօս»-ից` Սարգիս Սերոբեանն ու «Ռատիքալ»-ից` ես…
Այդ կազմից միակ մարդը, որին չէի ճանաչում, Սարգիս Սերոբեանն էր: Ճանապարհ դուրս գալուց առաջ, երբ հանդիպել էինք, Հրանդ Տինքն ասել էր. «Սարգիս եղբայրին շատ ես սիրելու, մարդու պէս մարդ է»:
1999 թուականի դեկտեմբերի առաջին շաբաթն էր, որ սկսուեց Հայաստան մեր ճանապարհորդութիւնը: Այցելութիւնն աւարտուել էր, բայց մենք լրագրողական կրքոտութեամբ անընդհատ ասում էինք. «Ուզում ենք անպայման Լեռնային Ղարաբաղն էլ տեսնել: Ամէն օր լսում, կարդում ենք ԼՂՀ-ի մասին լուրեր: Այսքան մօտ լինելուց յետոյ ետ չենք դառնայ»:
Հայաստանի պաշտօնեաների` «մի՛ գնացէք, Ղարաբաղը դեռ նոր է պատերազմից դուրս եկել, կան թուրքական զէնքեր, Թուրքիայից եկած կռուողներ, մի փորձանք կը գայ ձեր գլխին» խօսքերն անգամ մեզ ետ չէին պահում:
Հայաստանից Ղարաբաղ ձգուող, վազվզոցով եւ փորձանքով լի այդ ճանապարհորդութիւնով էլ սկսուեց Սարգիս Սերոբեանի հետ մեր ընկերութիւնը:
Այնքան ծանր հեքիաթ է, որ չի կարող պատմուել:
2004 թուականի մայիս ամիսն էր: Սերոբեանի հետ Իսթիքլալ փողոցի Իմամ Ատնան թաղամասը մտանք:
Մեր երբեմն տեղի ունեցող հանդիպումներից էր: Բայց նախ գնալու էինք թատրոն. «Հեքիաթների հարսանիքը» անունով մի շարք միջոցառումներ էին կազմակերպուել: Առաջինը` «Քուրմանչի հեքիաթն» էր (քրտերէն բարբառ): Երկրորդը միջոցառումը «Հայերէն հեքիաթ»-ի մասին էր, եւ պատմողը Սերոբեանն էր:
«Ինձ հեքիաթ չեն պատմել», այսպէս սկսեց իր խօսքը Սերոբեանը:
«Ինձ պատմուած հեքիաթը տեղահանութեան ժամանակ Սեւ ծովի ափից սկսած, Ակն ձգուած եւ Մալաթիայի որբանոցներից մէկում աւարտուած մի ճանապարհորդութեան մասին է: Մօրս, մեծ մօրս, հօրաքոյրներիս եւ քեռուս անցած ճանապարհի մասին եմ խօսում: Նրանք միշտ այս մասին պատմեցին ինձ: Օրօրոցայինի փոխարէն` գիշերը քնելու համար այդ մասին էին պատմում մայրս, մեծ մայրս: Յետոյ մէկ այլ երկրում գտայ քեռուս: Նա էլ նոյն հեքիաթը պատմեց ինձ: Չեմ ուզում այդ հեքիաթը պատմել ձեզ, չեմ ուզում ձեզ տխրեցնել, քանի որ իսկապէս ծանր հեքիաթ է»:
Միջոցառման ընթացքում բոլոր հեքիաթները պատմեց Սերոբեանը: Առաքինութեան եւ համեստութեան մայր, պտղաբերութեան, արգասաւորութեան եւ ծննդաբերութեան աստուածուհի Անահիտի… Հայերի` փոթորկի, անձրեւի, ամպի, կրակի, ուժի եւ յաղթանակի աստուած Վահագնի… Հայերի ամենահին աստուածներից Արայի եւ Ասորեստանի թագուհի Ֆլամիրամի, այսինքն` Շամիրամի հեքիաթը… Բայց ոչ մի կերպ չկարողացաւ պատմել իր մանկութեան` «իսկապէս ծանր հեքիաթները»:
1995-ին, այսինքն ուղիղ 60 տարեկանից յետոյ Հրանդ Տինքի հետ հատուած ուղիները Սերոբեանին տանում են մինչեւ լրագրութեան, «Ակօս»-ի հիմնադրում ու հայերէն էջերի խմբագրում:
Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչելու մասին յօդուածի պատճառով Հրանդ Տինքի հետ դատապարտուել էր Շիշլիի քրէական 2-րդ դատարանում: Հրանդ Տինքին դէպի սպանութիւն տարած այդ անիծեալ 301 յօդուածով նա դատապարտուել էր պայմանական մէկ տարուան ազատազրկման:
Յետոյ` 2007 թուականի նոյեմբերին, յօդուած էր գրել` քննադատելով Հրանդ Տինքի դատապարտութիւնը: Այս անգամ էլ մեղքը «թրքութիւնը վարկաբեկել» եւ «դատարանի վրայ ազդելու փորձ»-ն էր: Թէեւ այդ «յանցագործութիւնից» ազատուել էր, սակայն չէր մտահոգւում` կը դատապարտուի՞, թէ՞ ոչ:
Քանի որ նա մանուկ հասակում երբեք հեքիաթ չէր լսել: Նրա «հեքիաթները» Ցեղասպանութեան մասին էին, եւ դրանք երբեք չէին լքել նրան: Այդ պատճառով ոչ ոք չէր կարող նրան պատմել «կատարուածի սուտ լինելու» վերաբերեալ ինչ-որ «հեքիաթ»:
Անգամ` Սերոբեանի «հեքիաթի» վերաբերեալ մի ծրագիր էինք որոշել մշակել. ապրիլի 24-ին` Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին, Հայաստան, Երեւան, անգամ Լեռնային Ղարաբաղ պիտի գնայինք…
Պարզուեց` շատ մօտ տեղ գնալու համար ենք պայմանաւորուել:
Հիմա Սարգիս Սերոբեանին աւելի երկար, դէպի ովկիանոսների անվերջութիւն ենք ճանապարհում:
Այնքան վստահ եմ, որ նա այս ճանապարհորդութեանն է դուրս եկել` վստահելով մի «հեքիաթի», որի համաձայն, մի օր մարդիկ իմանալու եւ ընդունելու են բոլոր ճշմարտութիւնները…
Մնա՛ս բարով, Սարգի՛ս եղբայր, ճանապարհդ լուսաւոր լինի…
ՋԵԼԱԼ ԲԱՇԼԱՆԳԸՉ
Թարգմանեց`
ԱՐԱԶ ԳԱՅՄԱԳԱՄԵԱՆ
Սգակիրներու Աննախընթաց
Բազմութիւն Մը Հետեւեցաւ
Սարգիս Սերոբեանի ՅուղարկաւորութեանԵրեքշաբթի, 31 մարտին, հայ, թուրք, քիւրտ եւ բազմազգի այլ սգակիրներու աննախընթաց բազմութեան մը մասնակցութեամբ, Ֆէրիգիւղի Ս. Վարդանանց եկեղեցւոյ մէջ կատարուեցաւ «Ակօս»-ի հայերէն բաժինի խմբագիր Սարգիս Սերոբեանին յուղարկաւորութիւնը, որուն ներկայ գտնուեցաւ պատրիարքական ընդհանուր փոխանորդ Արամ արք. Աթէշեան` ընկերակցութեամբ եկեղեցւոյ գրեթէ բոլոր («Մարմարա») հոգեւորականներուն:
«Սգակիրները այնքան բազմաթիւ էին, որ եկեղեցիէն ներս մտնելն իսկ անկարելի դարձած էր, ու լեցուած էր նաեւ քովնտի պարտէզը:
Արարողութեան աւարտին դամբանախօսեց Արամ սրբազան: Ապա հանգուցեալին մարմինը, դարձեալ աննախընթաց բազմութեան ընկերակցութեամբ, տարուեցաւ մինչեւ «Ակօս»-ի խմբագրատունը: Երթեւեկն իսկ փակուեցաւ: Ոգեկոչում մըն ալ կատարուեցաւ հոն, խօսեցաւ Եդուարդ Տանձիկեան, որ ներկայիս խմբագիրն է «Ակօս»-ի: Ապա հանգուցեալին մարմինը փոխադրուեցաւ Շիշլիի գերեզմանատունը, ուր հողին յանձնուեցաւ դարձեալ հոծ բազմութեան ներկայութեան: Թուրք մամուլն ալ արձագանգ հանդիսացաւ յուղարկաւորութեան մանրամասնութիւններուն: Հրապարակագիր Ճենկիզ Չանտար այսօր «Ռատիքալ»-ի իր սիւնակին մէջ հրատարակած էր այս մասին գրուած «Վերջին պարոնը» խորագրեալ յօդուած մը: