Հարցազրոյցն` ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆԻ
Նորվեկիացի միսիոնարուհի Պոտիլ Կատարինէ Պեորնը 1905թ. չէր կարող պատկերացնել, թէ ինչպիսի ազդեցութիւն կ՛ունենար իր կեանքի վրայ «Կին միսիոնարներ» կազմակերպութեան կողմից Օսմանեան կայսրութիւն իր գործուղումը: Նա ականատես է լինում 1915թ. Մուշի կոտորածներին, խնամում եւ մահից է փրկում հարիւրաւոր անօթեւան երեխաների, կանանց: Իսկ 1917թ. Պոտիլ Պեորնը Նորվեկիա է վերադառնում երկու տարեկան Ռաֆայէլ անունով մի տղայի հետ, ում, իր խօսքերով, որդեգրել էր: Մկրտութիւնից յետոյ տղային կոչում են մեծ մարդասէր Ֆրիտեոֆ Նանսենի պատուին: «Արմենփրես»-ը ներկայացում է հարցազրոյց Պոտիլ Պեորնի թոռան` Եուսսի Ֆլեմմինկ Պեորնի հետ, ով ակամայ չէր կարող անտարբեր մնալ իր հօր պատմական հայրենիքի անցեալի ու ներկայի հանդէպ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Որքանո՞վ շարքային նորվեկիացիները տեղեակ են Հայոց ցեղասպանութեան եւ Պոտիլ Պեորնի պէս մարդկանց սխրագործութիւնների մասին:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Շարքային նորվեկիացիները տեղեակ չեն Հայոց ցեղասպանութեան մասին: Սակայն 1920-ական թուականներին Նորվեկիայում մարդիկ աւելի լաւ էին տեղեկացուած, քանի որ թերթերում յաճախ էին յայտնւում Պոտիլի եւ այլոց յօդուածներն աղէտի վերաբերեալ: Նաեւ մեծացաւ նորվեկիական հանրութեան ուշադրութիւնը Ֆրիտեոֆ Նանսենի ճանապարհորդութեան եւ 1922 թ. Խաղաղութեան նոպելեան մրցանակը ստանալու արդիւնքում: Սակայն հետզհետէ այն մատնուեց մոռացութեան:
Հ.- Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս դուք յայտնաբերեցիք հսկայական մարդասիրական աշխատանքի մասին, որն իրականացրել էր ձեր տատիկը:
Պ.- Ես միշտ իմացել եմ տատիկիս կատարած աշխատանքի մասին, քանի որ մենք միասին էինք ապրում, մինչեւ նրա մահը` 89 տարեկանում: Այդ ժամանակ ես 15 տարեկան էի:
Հ.- Ինչպէ՞ս այդ պատմութիւնն ազդեց ձեր հետագայ կեանքի վրայ:
Պ.- Ես մեծացել եմ իմանալով, որ կիսով հայ եմ, կիսով ֆինն, սակայն նաեւ` նորվեկիացի: Երբեք չեմ ունեցել խնդիրներ իմ ծագման վերաբերեալ: Երբեք ուշադրութիւն չեմ դարձրել, թէ ծագումնաբանութեանս, թէ տատիկիս սխրանքների վրայ: Սովորական տղայ էի, որն ապրում էր սովորական ընտանիքում: Մայրս խօսում էր մի փոքր ծիծաղելի նորվեկիա-շուէտերէն, ֆիննական առոգանութեամբ: Հայրս, իմ ընկերների հայրերի համեմատ, ունէր արտասովոր արտաքին, եւ վարժ խօսում էր մի քանի լեզուներով` անգլերեն, ֆրանսերէն, ֆիններէն եւ արաբերէն: Եւ ես հպարտ էի այդ հանգամանքով: Իսկ նրա հայկական ծագումը չէի կարեւորում, քանի որ Հայաստանի մասին չէին խօսում նորութիւններով, այն անհասանելի էր մեզ համար` լինելով ԽՍՀՄ-ի մի մաս: Իմ հայրը հայ էր, մայրս ֆինն էր, ես ծնուել էի Սթոքհոլմում, իմ եղբայրը` Ֆինլանտայում, քոյրս` Նորվեկիայում, տատիկս նորվեկիացի էր: Ես հպարտանում էի իմ ընտանիքով:
Հ.- 2008 թ. «Ոսկէ ծիրան»-ի շրջանակներում Պոտիլ Պեորնին նուիրուած «Նրանք ինձ մայրիկ են կոչում» վաւերագրական ժապաւէնի ցուցադրումից յետոյ այն ի՞նչ ընթացք ունեցաւ:
Պ.- Այո՛ ժապաւէնը ցուցադրուել է բազում վայրերում` Պոտիլի հայրենի Քրակերօ քաղաքի շարժապատկերի սրահում, տեղի գրադարանում, Դամասկոսի դանիական համալսարանում, Հալէպի Հայկական մշակութային կենտրոնում, Երեւանի Նարեկացի մշակութային կենտրոնում, նորվեկիական հեռուստաալիքով եւ այլն:
Հ.- 1917 թ. Պոտիլ Պեորնը վերադարձաւ Նորվեկիա հայ տղայի հետ, ում, իր խօսքերով, որդեգրել էր եւ անուանակոչել Ֆրիտրիխ: Յայտնի է դարձել, որ 2005 թ. Սուրբ Ծննդեան տօնին դուք զանգ էք ստացել մի անծանօթից, ով հաւաստում էր, որ բարեկամական կապերի մէջ էր ձեզ հետ: Նա ձեզ հաւատացնում էր, որ իր հայրը կարճատեւ յարաբերութիւններ էր ունեցել ձեր տատիկի հետ Մուշ քաղաքում: Ինչպիսի՞ շարունակութիւն ունեցաւ այդ պատմութիւնը:
Պ.- Տէր Մինասեան ազգանունով այդ մարդու ԴՆԹ-ն (DNA) ոչ մի ընդհանրութիւն չունէր իմ ԴՆԹ-ի հետ: Սակայն չէր բացառւում, որ այդ մարդու կնոջ` Անահիտի հայրը կարող էր ծանօթ լինելՊոտիլի հետ, քանի որ նա եւս Մուշից էր: Ես չշարունակեցի այդ գործը, սակայն առ այսօր ինձ հետաքրքրում են այդ տխրահռչակ օրերին տեղի ունեցած իրադարձութիւնները:
Հ.- Ի՞նչ քայլեր են անհրաժեշտ Հայոց ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչմանն ու դատապարտմանը հասնելու համար` հաշուի առնելով այն հանգամանքը, որ ոճրագործութիւնից 100 տարի անց այն դեռ չի ստացել լիարժէք գնահատական միջազգային հանրութեան կողմից, որն էլ իր հերթին նպաստում է, որ աշխարհում նման դէպքերը կրկնուեն:
Պ.- Ընկերային ցանցերը ապացուցել են իրենց ուժը մարդկանց տեսակէտների փոփոխման հարցում եւ նման կերպ արդէն յաջողուել է լոյս սփռել մի շարք ազգային եւ միջազգային խնդիրների վերաբերեալ: Նոյնիսկ քաղաքագէտները կիրառում են Ֆէյսպուքն ու Թուիթըրը, որպէսզի լոյս սփռեն եւ առաջ տանեն իրենց յուզող հարցերը: Կարեւոր է, որպէսզի ամբողջ 2015 թ. լինի յիշատակի տարի եւ ոչ միայն` ապրիլի 24-ը: Կարծում եմ` ապրիլի 24-ը պէտք է դառնայ համաշխարհային հանրութեան կողմից ճանաչման ընթացքի սկիզբ այնպիսի ուժգնութեամբ` կարծես Հայոց ցեղասպանութիւնըտեղի էր ունեցել հէնց երէկ: Հայերը պէտք է յետ պահանջեն թուրքերի կողմից գողացուած հայկական ընտանիքներին պատկանող ողջ գոյքը, ինչպէս դա արեցին հրեաները ողջ Եւրոպայով մէկ: Շատ կարեւոր է մերկացնել թուրքական քարոզչութիւնն ամէն անգամ, երբ նրանք կաշառում են օտարերկրեայ քաղաքական գործիչներին, պատմաբաններին, որպէսզի վերջիններս կեղծեն պատմութիւնը:
Հ.- Դուք ծրագրո՞ւմ էք այցելել Հայաստան եւ կանգնել հայ ժողովրդի կողքին Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի խորհրդանշական օրը:
Պ.- Ի հարկէ՛, ես Հայաստան եմ գալու, որպէսզի ապրիլի 24-ի այդ խորհրդանշական օրը ներկայ գտնուեմ Ծիծեռնակաբերդում: Ինչպէս նաեւ ինձ հետ բերելու եմ Քրակերոյի քաղաքապետի գլխաւորութեամբ մի խումբ նորվեկիացիների, իմ ընտանիքի անդամներին եւ ընկերներիս, որպէսզի նրանք տեսնեն, թէ ինչպէս աշխարհի բոլոր անկիւններից հայերը միասին յիշատակի տուրք են մատուցելու Հայոց ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին:
