Վերջերս, համեմատաբար կարճ եւ յարաբերական անդորրից յետոյ, Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ազրպէյճանի զինուած ուժերի շփման գծում իրավիճակը դարձեալ կտրուկ սրուել է: Գրեթէ ամէն օր ազրպէյճանական կողմը, հաշուի չնստելով սեփական ոչ սակաւաթիւ մարդկային կորուստների հետ, ձեռնարկում է Արցախի տարածք խափանարար ներթափանցումների փորձեր, ինչը, ցաւօք, բերում է զոհերի նաեւ ղարաբաղեան զինծառայողների կողմից:
Մարտի 19-ին Ազրպէյճանի իրականացրած հերթական զինուած սադրանքը` երկու կողմերից զոհերի ելքով, յարուցեց ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի ամերիկեան համանախագահ Ճէյմս Ուորլիքի արձագանգը: Նրա խօսքով, Լեռնային Ղարաբաղում բռնութեան վերսկսումը ողբերգական է եւ խախտում է հրադադարը: «Մինչ կողմերը մեղադրում են իրար, այդ գործողութիւնները վնասում են ղարաբաղեան հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորման գործընթացին», գրել է դիւանագէտը «Թուիթըր»-ի իր միքրոպլոկում:
Ի հարկէ, պարոն Ուորլիքի ոչ անտարբեր վերաբերմունքն ու իրավիճակի վատթարացման հետ կապուած մտահոգութիւնն արժանի են բարի խօսքի, այդուհանդերձ, չի կարելի ուշադրութիւնից դուրս թողնել այն փաստը, որ դարձեալ փորձ է արւում հրադադարի ամենակոպիտ խախտման համար պատասխանատուութիւնը հաւասար չափով դնել երկու կողմերի վրայ: Դրա հետ կապուած` անհնար է զսպել քեզ եւ ամերիկացի դիւանագէտին չուղղել հետեւեալ հարցադրումը. ծանօ՞թ է նա նախագահ Ալիեւի` մուսուլմանական Նովրուզ տօնի առթիւ արտասանած ճառի բովանդակութեանը: Մեր կարծիքով, պէտք է որ ծանօթ լինի, քանի որ դա նրան պարտաւորեցնում է ղարաբաղեան կարգաւորման գործընթացում միջազգային միջնորդի կարգավիճակը: Բայց եթէ, այնուամենայնիւ, ծանօթ չէ, յիշեցնենք: Իսկ Ալիեւը բարբառեց հետեւեալը. «Ղարաբաղեան հակամարտութիւնը պէտք է կարգաւորուի միայն Ազրպէյճանի տարածքային ամբողջականութեան շրջանակներում: Դրանից յետոյ մենք` ազրպէյճանցիներս, ի հարկէ, կը վերադառնանք մեր բոլոր հինաւուրց հողերը` ե՜ւ Իրեւան, ե՜ւ Գէյչա, ե՜ւ Զանգեզուրի մահալ»: Ընդսմին, Ճէյմս Ուորլիքին յիշեցնենք, որ ազրպէյճանական այլանդակ մեկնաբանմամբ` Ալիեւի մէջբերած աշխարհագրական բոլոր տեղանունները վերաբերում են ինքնիշխան Հայաստանին, որի տարածքային ամբողջականութիւնը տուեալ միջազգային սկզբունքի Պաքուի նախանձախնդիր այս պահապանը մտադիր չէ պահպանել: Ուաշինկթընեան դիւանագէտին ի միջի այլոց, դիտողութեան կարգով, յիշեցնենք նաեւ, որ «Իրեւանը»` Երեւանն է, որն աւելի հին է, քան` յաւերժական քաղաք Հռոմը: Հէնց այդ պատճառով արդէն այն ոչ մի կերպ չի կարող ազրպէյճանցիների «հինաւուրց հողը» լինել, մի ազգի, որի մասին այն ժամանակ յիշատակութիւն անգամ չկար:
Սակայն դարերի խորքից վերադառնանք մեր օրերը եւ կրկին հարց ուղղենք պարոն Ուորլիքին. ստացե՞լ է նա այդ երկրի պաշտպանութեան նախարար Զաքիր Հասանովի` իր քաջազուն զինեալների առաջ հնչեցրած ելոյթին եւս ծանօթանալու հաճոյքը: Եթէ ոչ, ապա նրան միայն կարելի է ցաւակցել, քանի որ իրեն զրկել է Ազրպէյճանին բնորոշ մարդկային տխմարութեան անսահմանութիւնը ճանաչելու հնարաւորութիւնից: Նա թութակի պէս, ասես պատճէնաթղթով, մատուցելով Իլհամ անունով իր գերագոյն գլխաւոր հրամանատարի պատմական գոհարները` կապուած այլեւայլ մահալների հետ, այնուհետեւ սկսեց սպառնալիք թափել Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի զինուած ուժերի վրայ: «Ես բացէ ի բաց յայտարարում եմ, որ մենք կ՛ոչնչացնենք հակառակորդի 70 տոկոսին առաջին իսկ հարուածից: Հայերը հարիւր տարուց յետոյ էլ չեն կարողանայ ուշքի գալ», խոստացաւ ահեղ Զաքիրը, որը երբեք վառօդի հոտն անգամ չի առել: Տարօրինակ է, որ նա չնշեց 100 տոկոսը: Հաւանաբար մնացած 30 տոկոսին հաշուիչով զինուած պարկետային այս զօրավարը պահեց երկրորդ ջախջախիչ հարուածի համար: Իսկ այնուհետեւ կորցրեց չափի զգացումը` իր ենթականերին կոչ անելով «գիշեր ու ցերեկ օգտուել ցանկացած հնարաւորութիւնից` ոչնչացնելու թշնամուն»: Համաձայնենք, դաժան է: Եւ առաջին հերթին` սեփական ասկեարների նկատմամբ, որոնց նախարարը դրանով իսկ տեւական անքնութեան է մատնում:
Սակայն տրամադրուենք աւելի լրջօրէն, քանի որ, երբ պետութիւնն ու բանակը գլխաւորում են հիւանդ հոգեկանով մարդիկ, ծիծաղելու ցանկութիւնն արդէն կորչում է: Հոգեբանութեան մէջ կայ այսպիսի հասկացութիւն` «ցանկալին ներկայացնել իրականի տեղ»: Նման մոլուցքով էլ, որը հոգեբանները բնորոշում են որպէս անհատականութեան խանգարում, տառապում են մեր կողմից մէջբերուած հերոսները, որոնք համակուած են ինչպէս սեփական կարեւորութիւնը, այնպէս էլ իրենց զինուած ուժերի հզօրութիւնը գերագնահատելու ձգտումով:
Մասնագէտների կարծիքով, նման ախտորոշում ունեցող անձինք այնքան են դերի մէջ մտնում, որ արդէն դժուար է տարբերել` ո՛րն է նրանց կեանքում ճշմարիտը, ո՛րը` մտացածինը: Ընդ որում, նրանք չեն էլ ուզում խորհել նման ինքնախաբէութեան աւերիչ հետեւանքների մասին: Կարծում ենք, Ազրպէյճանի նախագահի եւ պաշտպանութեան նախարարի` վերը յիշատակած մէջբերումներն առաւել քան բաւարար են, որ Ճէյմս Ուորլիքը եւ ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի նրա գործընկերները գիտակցեն այդ անձերից բխող իրական վտանգը տարածաշրջանի համար: Թէեւ ոչ պակաս վտանգաւոր է եւ միջազգային միջնորդների անվճռականութիւնը, ովքեր չեն համարձակւում պատասխանատուութեան ենթարկել Ազրպէյճանի արկածախնդիր վարչակարգին:
Կեանքը ցոյց տուեց, որ Ալիեւի հետ բանավիճելն անիմաստ է: Նա եւ իր պաշտպանութեան նախարարը չդադարող ռազմաշունչ յայտարարութիւններով դիւրին դարձրին Մինսքի խմբի համանախագահների` լարուածութեան ուժգնացման իրական մեղաւորներին գտնելու խնդիրը` դրա համար կասկածի տեղ չթողնելով: Ազրպէյճանի նախաձեռնած զինուած բախումներն առաջնագծում գնալով աւելի վտանգաւոր բնոյթ են ձեռք բերում` տարածաշրջանը կանգնեցնելով նոր պատերազմի սահմանագծին: Նման պայմաններում միջնորդ պետութիւնները պարզապէս պարտաւոր են հրաժարուել ամորֆ (անկերպարանք, Խմբ.) դիրքորոշումից եւ առաւել գործուն կերպով արձագանգել Պաքուի ռազմատենչ հռետորաբանութեանը, որն իր գործողութիւններով մարտահրաւէր է նետում ոչ միայն Հայաստանին եւ Լեռնային Ղարաբաղին, այլեւ` ողջ միջազգային հանրակցութեանը: Քանի դեռ դա տեղի չի ունենում, հայկական երկու կողմերն իրենք են ստիպուած խստագոյնս կասեցնել Ազրպէյճանի ցանկացած յարձակողական ոտնձգութիւն` տալով զգայուն, ընդսմին եւ, որպէս կանոն, անհամաչափ պատասխան: Այլ կերպ չի էլ կարելի` ուժին պէտք է ուժով պատասխանել: Ինչպէս օրերս «Գոլոս Արմէնիի» թերթին տուած հարցազրոյցում ասել է Հայաստանի պաշտպանութեան նախարար Սէյրան Օհանեանը, ով, ի տարբերութիւն Զաքիր Հասանովի, սեփական փորձից գիտի` ինչ է պատերազմը, «խօսքը ոչ միայն պաշտպանական խնդիրների իրականացման մասին է, այլեւ` նախազգուշական, կանխարգելիչ միջոցառումների եւ նախայարձակին պատժելու մասին: Եթէ ազրպէյճանցիները միայն այդ լեզուն են հասկանում, այդ լեզուով էլ պէտք է նրանց հետ խօսել»:
