ՌՈՒԶԱՆ ԻՇԽԱՆԵԱՆ
Թուրքական իշխանութիւնների արտաքին քաղաքականութեան մէջ վերջին ժամանակներս նկատուող նոր մարտավարութիւնը եւ յատկապէս ամերիկեան ուղղութեամբ դիւանագիտական ջանքերի աշխուժացումն անզէն աչքով տեսանելի են:
Պաշտօնական Անգարայի ձեռնարկած քայլերում այդ երկրի իշխանութիւնների անհանգստութիւնն է` Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին միջազգային հանրութեան կեցուածքի եւ, մասնաւորապէս, Միացեալ Նահանգների նախագահի ամէնամեայ ելոյթի հնարաւոր շեշտադրումների հետ կապուած: Թուրքական իշխանութիւնների գործելաոճն ու ամենատարբեր մակարդակներով հնչեցրած յայտարարութիւնները բացայայտում են այդ մարտավարութիւնը. Հայոց ցեղասպանութիւնը ներկայացւում է այլ բառերով` «ընդհանուր ցաւ», «տխուր իրադարձութիւններ», որ այդ «ցաւալի իրադարձութիւններին» զոհ են գնացել ոչ միայն հայերը, այլեւ` իսլամացուած այլ ազգութիւնների ներկայացուցիչներ: Ժխտողականութեանը զուգահեռ, փորձ է արւում ճնշում գործադրել միջազգային հանրութեան վրայ` ճանաչման հետագայ գործընթացը խոչընդոտելու առումով, եւ եթէ ուշադրութիւն դարձնենք այդ երկրի նախագահի, վարչապետի եւ քաղաքական միւս դէմքերի արտայայտութիւններին, ապա պարզ տեսանելի է դառնում նպատակակէտը:
Սակայն նպատակը մէկ բան է, դրան հակասող իրականութիւնը` մէկ այլ բան: Թուրքիան իրեն պարտուած է զգում եւրոպական ուղղութիւնում. նրան ափերից հանել է Եւրախորհրդարանի առաջատար քաղաքական ուժի` Եւրոպայի ժողովրդական կուսակցութեան Քաղաքական վեհաժողովի մարտի 3-ին ընդունած բանաձեւը Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի կապակցութեամբ: «Հայոց ցեղասպանութիւն. թուրքական պատասխանատուութիւն եւ եւրոպական արժէքներ» խորագիրը կրող բանաձեւում դատապարտուել է անցեալ դարասկզբին իրականացուած ոճրագործութիւնը, Թուրքիային կոչ է արուել ճանաչել այն: Նշուած է, որ մի շարք երկրների` Գերմանիայի, Մեծն Բրիտանիայի, Միացեալ Նահանգների ու Ֆրանսայի արխիւներում կան անհերքելի ապացոյցներ` երիտթուրքական կառավարութեան կողմից Օսմանեան կայսրութիւնում Հայոց ցեղասպանութեան իրականացման մասին: Բանաձեւը դատապարտում է Թուրքիայում հայկական հազարաւոր մշակութային յուշարձանների ոչնչացումը: Կոչ է արուել առերեսուել սեփական պատմութեան հետ, ի վերջոյ ճանաչել Հայոց ցեղասպանութեան իրողութիւնը, վճարել փոխհատուցում, ինչպէս յարիր է եւրոպական երկրին, եւ առանց սահմանափակման` ապահովել հայերի վերադարձի եւ իրենց ազգային օճախի հետ անվտանգ վերամիաւորուելու իրաւունքը:
Բանաձեւում կոչ է արւում Եւրոպական Միութեան, Եւրոպայի խորհրդի անդամ երկրներին, միջազգային կազմակերպութիւններին, բարի կամքի տէր բոլոր մարդկանց` անկախ իրենց ազգային ու կրօնական պատկանելութիւնից, միաւորել ջանքերը պատմական արդարութիւնը վերականգնելու եւ Հայոց ցեղասպանութեան անմեղ զոհերին յարգանքի արժանի տուրք մատուցելու գործում:
Յենուելով ԵԺԿ-ի ընդունած բանաձեւի վրայ` Եւրոպական խորհրդարանը մարտի 12-ին ներկայացրել է մարդու իրաւունքների ու ժողովրդավարութեան մասին իր տարեկան զեկոյցը, որում նա եւրոպական բոլոր երկրներին կոչ է արել ճանաչել Հայոց ցեղասպանութիւնը: Զեկոյցի 77-րդ կէտում նշուած է. «Առջեւում Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցն է, Եւրոպական խորհրդարանն անդամ բոլոր երկրներին կոչ է անում իրաւական առումով ճանաչել այն, ինչպէս նաեւ Եւրոպական Միութեան անդամ երկրներին ու հիմնարկութիւններին կոչ է անում հետագայում ներդրում ունենալ դրա ճանաչման մէջ»:
Զեկոյցի հրապարակումից երկու օր անց` մարտի 14-ին, Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարարութեան մամուլի քարտուղար Թանժու Պիլկիչը հանդէս է եկել յայտարարութեամբ` քննադատելով Եւրոպական խորհրդարանի` Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանաչելու կոչը: Թուրք պաշտօնեայի կարծիքով, կոչը միակողմանի մօտեցման դրսեւորում է, տրամաբանութիւնից եւ օրինականութիւնից զուրկ պահանջներով փաստաթուղթ:
Պիլկիչը իւրովի է մեկնաբանել ԵԺԿ-ի բանաձեւի այն հատուածը, որում յոյս է յայտնւում առ այն, որ Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչումն ու դատապարտումը նոր էջ կը բացի հայ եւ թուրք ժողովուրդների պատմական հաշտեցման գործընթացում: Ի դէպ, հէնց այս տողերով է եզրափակւում ԵԺԿ-ի բանաձեւը: Հակառակ դրան` Թուրքիայի արտաքին գործոց նախարարութեան մամուլի քարտուղարը գտնում է, որ նման քայլերը կարող են վնասել հայ-թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորմանը: Հասկանալի է` Պիլկիչի համար ընդունելի չեն եւրոպական արժէքները, որովհետեւ դրանք քարոզում են Ցեղասպանութեան ճանաչում ու դատապարտում, ինչը կարող է հիմք հանդիսանալ հաշտեցման գործընթացի համար:
Թուրքական տրամաբանութիւնն ուրիշ է. ճանաչումն է վնասում հաշտեցման գործընթացին: Պարզ է, որ նման տրամաբանութեան բախուելու պատճառով է Եւրամիութիւնն իր դռները փակել այս պետութեան առջեւ: Եւրոպական ընտանիք մտնել ցանկացողը գոնէ պէտք է առաջնորդուի այդ ընտանիքի դաւանած արժէքներով:
Թուրքական դիւանագիտութիւնը որոշել է աշխուժութիւն ցուցադրել Միացեալ Նահանգներում. Թուրքիայի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Սերտար Քըլըճը մասնակցել է Ուաշինկթընում կայացած թուրք-ամերիկեան կազմակերպութիւնների դաշինքի` 35-րդ խորհրդաժողովին, որի ժամանակ անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանութեան թեմային: Թուրքական «Անատոլու» լրատուական գործակալութեան տարածած տեղեկատուութիւնից երեւում է, որ Քըլըճը բացայայտօրէն ասել է այն, ինչ ուզում էր. իրենք շարունակելու են Միացեալ Նահանգներում Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման դէմ պայքարը: Կոչ է արել գործադրել միասնական ջանքեր` այդ պայքարը յաջողութեամբ պսակելու համար:
Թուրք դեսպանը բացայայտել է իր գլխաւոր թիրախը` ասելով, թէ իրեն ցաւ է պատճառում այն, որ «հայերն աշխատում են պատմական իրադարձութիւնները մեկնաբանել միակողմանի եւ ատելութիւն ու թշնամութիւն տարածել», եւ որ հայերի նպատակն է Միացեալ Նահանգներին ստիպել ճանաչել Ցեղասպանութիւնն ու դրանով փճացնել թուրք-ամերիկեան յարաբերութիւնները:
Դեսպանի այս յայտարարութիւնը մէկ անգամ եւս վկայում է, որ Թուրքիան ոչ միայն չի հրաժարւում ժխտողական քաղաքականութիւնից, այլեւ իրազեկում է շօշափելի նպատակի` ամերիկեան օրէնսդիր մարմնում հակահայկական քաղաքական գիծ տանելու մասին: Ուշադրութիւն դարձնենք դեսպանի մէկ այլ մտքի. պայքարի լաւագոյն ուղին Միացեալ Նահանգների Քոնկրեսում ներկայացուցչութիւն ապահովելն է: Միացեալ Նահանգներ-Թուրքիա յարաբերութիւնների ներկայ պայմաններում, երբ ակնյայտ է ամերիկեան վարչակարգի` Մերձաւոր Արեւելքում Թուրքիային զսպելու քաղաքականութեան ռազմավարութիւնը, ակնկալել, թէ Քոնկրեսում կը յաջողուի ապահովել Անգարայի ուզած ներկայութիւնը, կատարեալ անհեթեթութիւն է: Թուրքական անհեթեթութիւն, կամ էլ` էրտողանական անկատար երազանք:
Նկատի ունենանք, որ Թուրքիան նոր մարտավարութիւն է որդեգրել ոչ միայն արտաքին, այլեւ ներքին քաղաքականութեան ոլորտում: Յայտնի է, որ այնտեղ պատրաստւում են Ազգային մեծ ժողովի յունիսի 7-ի ընտրութիւններին, եւ թուրքական իշխանութիւններն առանձնայատուկ ուշադրութիւն են դարձնում հայ թեկնածուներին: Պարզից էլ պարզ է, որ այդ երկրում խնդիր է դրուած ժխտողականութեան գործընթացում ներգրաւել նաեւ հայ մտաւորականներին: Թուրքական պետութիւնը, չգիտես ինչու, համոզուած է, որ ընտրուած հայ պատգամաւորների ջանքերով հեշտութեամբ կարելի է լուծել այդ խնդիրը:
Հայկական թուրքագիտական աղբիւրների փոխանցմամբ` Մէճլիսի (խորհրդարան) ընտրութիւններում հայ թեկնածուներ կարող են լինել առաջին հերթին իշխող` Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութիւնից, ինչպէս նաեւ` քրտական Ժողովուրդների դեմոկրատական եւ քեմալականների Ժողովրդահանրապետական կուսակցութիւններից: Ակներեւ են թուրքական վերնախաւի հաշուարկները` հայ թեկնածուներին ընդգրկել նաեւ ոչ իշխանական, բայց իշխանութեան կողմից կառավարելի քաղաքական ուժերում, ինչը թոյլ է տալիս յստակ պատկերացում կազմել նրանց ապագայ խորհրդարանական գործունէութեան մասին:
Ընդհանրացումն այսպիսին է. թուրքական նոր մարտավարութիւնը դատապարտուած է ձախողման` թէ՛ արտաքին եւ թէ՛ ներքին քաղաքականութեան առումով: Դրական ոչինչ չեն խոստանում 100-րդ տարելիցին առնչուող նրանց կազմակերպական աշխատանքները քաղաքական, դիւանագիտական ու գիտական հարթակներում` ժխտելու Հայոց ցեղասպանութիւնը, հայութեան մի հատուածի հայրենազրկումն ու ունեցուածքի բռնագրաւումը: Ինչպէս նաեւ յաջողութիւն չեն խոստանում երկրի ներսում հայ մտաւորականներին պետական քաղաքականութեան գործիք դարձնելու, նրանց հակահայկական քարոզչութեան մէջ ներգրաւելու ձգտումները:
«Ազատ Արցախ»
