Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկը իր «100 լուսանկարչական պատմութիւններ Հայոց ցեղասպանութեան մասին» յատուկ նախագիծի ծիրին մէջ կը ներկայացնէ բացառիկ տեսարան մը, ուր ներկայացուած են սովի մատնուած եւ ամիսներ շարունակ խոշտանգումներու ենթարկուած հայ գաղթական կիներ, որոնք խմբուած են սատկած աւանակի դիակին շուրջ:
Այս լուսանկարը առնուած է 1916 թուականին Սուրիոյ մէջ գտնուող Հորանի շրջանին մէջ: Լուսանկարին հեղինակը Հասան Ամճան է, որ Ճեմալ փաշային կողմէ նշանակուած էր հայ բռնագաղթեալներու տեսուչ: Ան անձամբ զբաղած է տեղահանուած հայերուն Սուրիոյ ու Լիբանան վերաբնակեցնելու գործով:
Այս լուսանկարը կը վկայէ հայ բռնագաղթեալներու օրհասական կացութեան մասին: Մարդիկ իրենց քաղցն ու ծարաւը յագեցնելու համար դիմած են աներեւակայելի քայլերու. արձանագրուած են նաեւ մարդակերութեան դէպքեր: Նոյնիսկ այն ժամանակ, երբ Հասան Ամճան լուսանկարչական սարքով մօտեցած է անոնց` այդ տեսարանը լուսանկարելու, անոնցմէ ոչ մէկը ուշադրութիւն դարձուցած է, հայեացքը բարձրացուցած ու նայած է անոր ուղղութեամբ:
Այս լուսանկարը հետագային Հասան Ամճան յանձնած է հայերու զանգուածային ոչնչացման գործը քննող Նեմրութ Մուստաֆա փաշայի գլխաւորած արտակարգ ռազմական դատարանին` որպէս ապացոյց Օսմանեան կայսրութեան հայ բնակչութեան հանդէպ կատարուող ոճրագործութեան:
Վերեւ յիշուած Եղեռնի դրուագը կը հաստատագրուի նաեւ Հայոց ցեղասպանութեան ականատես, գերմանական բանակի սպայ Արմին Վեկների հետեւեալ տողերով.
«Նրանք սնւում էին իրենց քակորով,
Խոտ ու արմատով, լէշով ձիերի.
Մինչ լափում էր քաղցը վերջին կայծ, կորով…
Սփռելով երկրին մոխիր դիերի»:
