ԼԵՒՈՆ ՇԱՌՈՅԵԱՆ
Այսպիսի հարցումի մը դիմաց սփիւռքահայ մարդիկ թերեւս պիշ-պիշ ձեզի նային` առանց հասկնալու, թէ ի՛նչ բանի կ՛ակնարկէք…
Եոզկա՜տ…
Քանի՞ հոգի լսած է Անատոլուի այս քաղաքին անունը: Քաղաք մը, ուր դար մը առաջ մեծաթիւ հայեր կ՛ապրէին` իրենց եկեղեցիներով ու դպրոցներով…
Եթէ բանաք Թուրքիոյ արդի մէկ քարտէսը, ապա Եոզկատը պիտի գտնէք քարտէսին ճի՛շդ մէջտեղը, Սվազէն դէպի Անգարա ճամբուն վրայ:
Եոզկատ ունեցած է հայ եւ թուրք խառն բնակչութիւն: Մեծ եղեռնի նախօրէին քաղաքին 38.000 բնակչութեան 12.000-ը հայեր եղած են, իսկ բովանդակ գաւառին տարածքին հայոց թիւը կը գնահատուէր 30.000-ով:
Այնպէս կը թուի, թէ մեծ թիւով եոզկատցիներ բնակութիւն հաստատեր են Ֆրանսա: Անոնք հիմներ են «Եոզկատի բարենպատակ հայրենակցական միութիւն»-ը, 1928-ին, Մարսէյի մէջ:
Միութիւնը մշակեր է իր ծրագիր-կանոնագիրը ու զայն հրատարակեր է առանձին պրակով (տե՛ս լուսանկարը): Ուրեմն եոզկատցիները հետամուտ եղած են կարգապահութեան եւ օրինաւորութեան` լաւագոյնս ծառայելու համար իրենց անբախտ հայրենակիցներուն:
Ես անձամբ ճանչցած եմ միակ եոզկատցի մը` հալէպաբնակ ողբացեալ ուսուցիչ Հայկ Պարիկեանը (1914-ի ծնունդ), որ մեր քաղաքին մէջ կը խմբագրէր «Գեղարդ» տարեգիրքը:
Անկէ զատ, գիտեմ, որ Եոզկատ ծնած էր հանրային ծանօթ գործիչ ու դաշնակցական ղեկավար Հրաչ Փափազեանը: Եոզկատի Իյտէլի գիւղը եւս մեզի ընծայած էր մեծանուն հոգեւորական մը` յանձինս Կ. Պոլսոյ հայոց նախկին պատրիարքներէն Շնորհք արք. Գալուստեանի:
Եոզկատցիք հրատարակած են իրենց ծննդավայրին ձօնուած երկու յուշամատեաններ: Մին` «Յուշարձան եոզղատցիներու» (1955, Ֆրեզնօ), Վահէ Հայկի խմբագրութեամբ, իսկ միւսը` ծաւալուն պատմագիրք մը, որ լոյս տեսած է Պէյրութ, 1988-ին, Արմէն Դարեանի ու Անդրանիկ Երկանեանի խմբագրութեամբ:
Հիմա դարձեալ հարց տանք.
– Եոզկատցի՞ էք:
