«Թուրքագիտական փորթալ»
Թուրքիայում յայտնի հրատարակիչ, իրաւապաշտպան Ռակըփ Զարաքոլուն թուրքական «Օզկիւր Կիւնտեմ» լրատուակայքում լոյս տեսած «Յիշատակի առաջին միջոցառումը» վերտառութեամբ յօդուածում գրում է Հայոց ցեղասպանութիւնը ժխտող նոր «գիտնականների» մասին, ներկայացնում Թուրքիայում Ցեղասպանութիւնը յիշելու փորձերի եւ այլնի մասին:
Հեղինակն իր յօդուածը սկսում է Թուրքիայում նոր սերնդի ուսումնասիրողների քննադատութեամբ.
«Հայոց ցեղասպանութիւնը ժխտող նոր պատմաբաններն ու ուսումնասիրողները միահամուռ ռուսական աղբիւրների կողմն են ուղղուել: Այդպիսով, ցանկանում են ցոյց տալ, թէ ինչպէս են հայերը «դաւաճանել»:
Աւելի՛ն. նրանք փորձում են ցոյց տալ, որ ռուսական բանակի աջակցութեամբ հայերն են մահմետականների կոտորածներ իրականացրել:
Լա՛ւ, իսկ ինչի՞ կարող է յանգեցնել այդ ամէնը`
- Հայերն արժանի էին, որ ենթարկուեն ցեղասպանութեան: Մի կողմից ժխտելով ու հերքելով հանդերձ, խոստովանում են եւ ընդունում, որ ցեղասպանութիւն եղել է:
- Քաղաքացիների կորուստները, հիւանդութիւնները, սովն այդ իրադարձութիւններին կապելով` նուազեցնում են կորուստների թիւը: Որոշ «գիտնականներ» նշում են, որ այդքան մարդ չի մահացել, քանի որ շատ հայեր են «վերադարձել»: Նրանք չեն մահացել, ուղղակի կրօնն են փոխել:
- Նայէք, որոշներին ողջ ենք թողել:
Սա ասելիս անգամ չեն էլ նկատում, որ 1948 թուականին ընդունուած ՄԱԿ-ի Ցեղասպանութիւնների մասին ուխտն են ընդունում, իր յօդուածում գրում է Զարաքոլուն, ապա խօսում Ցեղասպանութիւնը յիշելու մասին:
«Այո, Հիթլերի` Լեհաստանի վրայ յարձակուելիս իր բարձրաստիճան զինուորականներին հանգստացնելու համար օգտագործուած խօսքերը խիստ կարեւոր են. «Ճենկիզ խանի արածներն ո՞վ է յիշում: Հայերի հետ պատահածը ո՞վ է յիշում»: Հիթլերի այս խօսքերը չմոռանալը կարեւոր է: Աշխարհը մոռացել էր, սակայն Հիթլերը յիշում էր: 1923 թուականին Միւնիխում զոհուած ընկերը` Շնոպեր-Ռիխթերը Էրզրումում Գերմանիայի հիւպատոսի օգնականն էր, նա անգամ զեկոյցներ է գրել այդ օրերի վերաբերեալ:
Զարաքոլուն գրում է, որ հայերը տարիների ընթացքում չմոռացան իրենց վէրքերը, քանի որ Թուրքիան ընտրեց ի սպառ ժխտելու քաղաքականութիւնը: Քանի Թուրքիան շարունակում է ժխտումը, հայերի գերեզմանները բաց են մնալու:
Յօդուածում Զարաքոլուն անդրադառնում է նաեւ Թուրքիայի տարածքում Հայոց ցեղասպանութեան յիշատակի միջոցառումներին` նշելով, որ առաջին անգամ հայերի կոտորածներին զոհ գնացածների յիշատակը հայ համայնքը հրապարակայնօրէն յարգել է Պոլսում 1919 թուականին, սակայն հետագայ տասնամեակներին` Թուրքիայի հանրապետական շրջանում, վախի մթնոլորտում հայերը խուսափել են ապրիլի 24-ին Եղեռնի զոհերի յիշատակը յարգելուց, անգամ` եկեղեցիներում:
Հեղինակը, բնութագրելով հայ համայնքի վախը` նշում է, որ միակ մահմետական երկիրը, որտեղ յիշատակի միջոցառումներ չէին անցկացւում, Թուրքիան էր: Անգամ Իրանում յիշատակի միջոցառումներ էին անցկացւում:
Զարաքոլուն նշում է, որ անհատական մակարդակով ապրիլի 24-ն առաջին անգամ յիշատակուել է 1916 թուականին Ցեղասպանութիւնը վերապրած Սարգիս Չեքեսեանի կողմից:
Տասնամեակներ անց` միայն 2008 թուականին Պոլսոյ Պիլկի համալսարանում Թուրքիայի Մարդու իրաւունքների միութեան կողմից քննարկում է կազմակերպել: 2009-ին նոյն կազմակերպութիւնը փակ միջոցառում է կազմակերպել:
2010-ին էլ Հայտարփաշա կայարանում միջոցառում է կազմակերպուել: Հէնց այդ վայրից են 1915 թուականի ապրիլի 24-ին աքսորուել հայ մտաւորականները, այդ թւում` մեծն Կոմիտասը:
2012 թուականից Սուլթանահմեթ, Հայտարփաշա, Կալաթասարայ եւ Թաքսիմ թաղամասերում միջոցառումներն աւանդոյթի են վերածուել: Այս տարի յաւելեալ մի արարողութիւն էլ 2011 թուականի ապրիլի 24-ին սպաննուած հայ զինուոր Սեւակի շիրիմի մօտ տեղի ունեցաւ:
Եւ առաջին անգամ այս տարի 1915-ի դաժանութիւնները յիշատակուեցին նաեւ Տէրսիմում:
Այնուհետեւ հեղինակը նշում է, որ Ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին եւս Թուրքիայում յիշատակի միջոցառումներ են նախատեսուած:
Վերջում Զարաքոլուն գրում է. «Օսմանեան կայսրութեան հիմնական քաղաքականութիւնը Հայկական Լեռնաշխարհում եւ շրջակայքում համակարգուած ձեւով «հայազրկումն էր»: Ապտիւլհամիտ սուլթանի սկսած այս քաղաքականութիւնը Թալէաթ փաշան իր աւարտին հասցրեց»:
