«Ո՞վ Է Հայը»
Միացեալ Նահանգներ Արեւելեան շրջանէն Թամար Սամուէլեան, որ իր մասնակցութիւնը բերած է Համազգայինի Ֆորումին, տպաւորուած «Ո՞վ է հայը» զրոյցէն` գրած է իր տպաւորութիւնը, որ հրատարակուած է այդ հաւաքին առթիւ պատրաստուած «Լրատու»-ին մէջ: Նիւ Ճըրզիի շաբաթօրեայ Սրբոց Վարդանանց «Նարեկ» դպրոցի շրջանաւարտ` Թամար ուսանած է անգլերէնի եւ մանկավարժութեան բնագաւառներէն ներս եւ այժմ կը դասաւանդէ շրջանի պետական դպրոցներէն մէկուն մէջ:
«ՀԱՅՐԵՆԻՔ»
Ո՞վ է հայը: Ո՞վ կրնայ նշել այն յատկանիշները, որոնք անձ մը իբրեւ «հայ» կը բնորոշեն:
Ինչպէ՞ս կարելի է բացայայտել, որ անձ մը հայ է: Այսօր, մանաւանդ սփիւռքի մէջ, դժուար է հայ մնալ. բայց հայեր ներկայիս կ՛ապրին 108 տարբեր երկիրներու մէջ, ուր ջանք կը թափեն հայ մնալու նաեւ հայկական դպրոցներով` թէ՛ շաբաթօրեայ եւ թէ՛ ամէնօրեայ, մշակութային միութիւններով եւ երիտասարդաց միութիւններով:
Երեքշաբթի, յուլիս 14-ին, ընկ. Կարօ Յովհաննէսեանի առաջնորդութեամբ, Համազգայինի Ֆորումի մասնակցողները քննարկեցին այս նիւթը: Սկսանք մեր քննարկումը հայու մասին որոշ յայտնի յատկանիշներով` լեզու, կրօն, ինքնութիւն, ապրած երկիր:
Սկսանք կրօնէն: Ինչպէս գիտենք, հայերը եղած են առաջին ազգը, որ քրիստոնէութիւն ընդունած են` իբրեւ պետական կրօն, 301 թուականին: Ճիշդ է, որ հայերը քրիստոնեայ են, բայց ներկայիս կան հայեր, որոնք իսլամացած են Ցեղասպանութեան իբրեւ հետեւանք կամ կը բնակին Համշէնի մէջ եւ հայերէն կը խօսին, բայց քրիստոնէութեան չեն հետեւիր: Սփիւռքի կամ անձնական պատճառներով կան անոնք, որոնք անձամբ կ՛որոշեն ուրիշ կրօնի հետեւիլ:
Կարեւո՞ր է անձ մը անպայման առաքելական քրիստոնեայ ըլլայ, որ հայ կոչուի: Հայաստանի պատմութեան մէջ հայերը կրկին կռուած են պաշտպանելու իրենց քրիստոնէութիւնը: Եթէ իբրեւ հիմք ընդունինք անոնք, որոնք քրիստոնեայ չեն, բայց հայ են, սխա՞լ գործած կ՛ըլլանք: Հաւատքը պէ՞տք է կապել ինքնութեան հետ:
Երկրորդ` քննարկեցինք լեզուի եւ գրականութեան կարեւորութիւնը հայապահպանման համար: Հայերէնը հին լեզու է. այո՛, նախքան այբուբենի ստեղծումը` հայերը հայերէն կը խօսէին: Մեսրոպ Մաշտոց այբուբենը հնարելէ ետք, 405 թուականին, մեր գրականութիւնը զարգացաւ եւ այսօր կը շարունակուի: Սակայն սփիւռքի մէջ քանի որ հայերէնը ընդհանրացած լեզու չէ, շատ սփիւռքահայեր դժուարութիւն կ՛ունենան հայերէն սորվելու, կարդալու եւ գրելու: Հետեւաբար կարեւոր է մեր եզակի լեզուն պահել եւ պահպանել, որ հայոց պատմութիւնը փոխանցենք եկող սերունդներուն: Այո՛, շատ լաւ է հայերէն գիտնալ, բայց ան, որ առիթը չէ ունեցած սորվելու եւ դեռ ինքզինք հայ կը զգայ, հայ չէ՞: Պէ՞տք է հայերէն գիտնալ, որ հայ ըլլայ անձ մը:
Քանի որ Ֆորումի մասնակցողներուն մեծ մասը սփիւռքէն են, պրպտեցինք այն ձեւերը, որոնց միջոցով հայ կը մնան տրուած դժուարութիւններով իսկ ու կ՛օգնեն հայրենիքին:
Աշխարհի շուրջ կան հայ երիտասարդական միութիւններ, որոնք կ՛աշխատին հայ երիտասարդներ ներգրաւել հայկական հարցերով, երգեր սորվեցնելով եւ հայկական շրջանակ ստեղծելով: Անշուշտ կան շաբաթօրեայ դպրոցներ, ամէնօրեայ դպրոցներ եւ բազմաթիւ դասի գիրքեր: Նոյն հերթին կան կազմակերպութիւններ, Համազգայինի նման, որոնք ջանք կը թափեն հայապահպանման շուրջ հաւաքներ, պարախումբեր, երգչախումբեր, դասախօսութիւններ կազմակերպել, որ հայերը հետաքրքրուած պահեն: Վերջաւորութեան, անձեր բաժնեցին իրենց կարծիքները` նշելով, թէ իրենց համար հայը ով է: Որոշեցինք, որ «Ո՞վ է հայը» հարցումը մէկ պատասխան չունի:
Ըստ ինծի, այսօրուան միշտ փոխուող աշխարհին մէջ շատ դժուար է պայմաններ դնել հայ ըլլալու համար: Ան, որ հայ կը զգայ, կ՛աշխատի Հայաստանը հզօրացնել եւ հպարտ է հայ ըլլալով, հայ է: Պայման չէ, որ անձ մը հայերէն խօսի, գրէ, կարդայ, հայկական անուն ունենայ եւ քրիստոնեայ ըլլայ, որ հայ կոչուի: Զանազան ձեւի հայեր կան աշխարհի շուրջը: Ամէնէն կարեւորն է այս դարուս, որ հայերը պատրաստեն անձեր, որոնք յաջորդ սերունդին սորվեցնեն եւ շարունակեն հայապահպանման գործը:
ԹԱՄԱՐ ՍԱՄՈՒԷԼԵԱՆ
…«Ան, որ հայ կը զգայ, կ՛աշխատի Հայաստանը հզօրացնել եւ հպարտ է հայ ըլլալով, հայ է: Պայման չէ, որ անձ մը հայերէն խօսի, գրէ, կարդայ, հայկական անուն ունենայ եւ քրիստոնեայ ըլլայ, որ հայ կոչուի:»…
Հայկական համայնքին մէջ ձեւով մը վտարանդի կամ աքսորեալ կարգավիճակի մէջ կը զետեղուին այն հայերը, որոնք հայերէն խօսիլ, գրել, կարդալ չեն գիտեր: Հարցը ոչ թէ լեզուն գիտնալու սիրոյն է, այլ` ամբողջ մեր գրականութեան պատմութեան եւ մամուլին ծանօթանալու հարազատ եւ լեզուամտածողական հոլովոյթի մը հետամուտ ըլլալու ունակութիւնը եւ կրօնամշակութային հսկայական աւանդին հարազատ ընկալումը: Այլ խօսքով, հայութեան եւ համայնքին հետ հասարակ յայտարարի պակասը:
Սկզբունքով, տուեալ ազգ մը ընդհանրապէս կը բնորոշուի իր սեփական կենսաբանական ծինային ժառանգութեամբ, լեզուով, աւանդութիւններով, մշակոյթով, խոհանոցով, սովորութիւններով, հաւաքական յիշողութեամբ, ապրելակերպով եւ պատմութեամբ` իբրեւ մէկ ամբողջութիւն:
Ան որ կը փափաքի հայ կոչուիլ, պէտք չէ բաւարարուի վերեւ յիշուած միայն կենսաբանական ծինային ժառանգութեամբ: Պէտք է փափաքի նաեւ հայերէն գրել խօսիլ եւ կարդալ: Պէտք է փափաքի հայ մշակոյթը աւանդութիւնները խոհանոցը եւայլն կիրարկել: Ոչինչ կ՛արգիլէ որ անոնք ինչ տարիքի ալ ըլլան սորվին հայերէն կարդալ գրել եւ խօսիլ: Այսպիսի անձերու օրինակները շատ են: