ՀԵՆՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ
Եւ իսկապէս, ի՞նչ արժէ «ներողութիւն» բառը: Մեր առօրեայ բառապաշարից գրեթէ վաղո՜ւց է դուրս եկել այն, թէեւ իւրաքանչիւր օր, աւելի կամ պակաս չափով, մենք պէտք ունենք ասելու այդ բառը` մեր գործած սխալների, մեր ստերի համար: Որքան էլ մենք չարժեւորենք այդ բառի իմաստը, միեւնոյնն է, պարզւում է, որ որոշ մարդկանց համար շատ մեծ արժէք ունի այդ մէկ հատիկ, չորս վանկանի բառը:
Ահա մի դէպք` իմ առօրեայ կեանքից, որ պատահեց այս օրերին:
Սովորաբար, իւրաքանչիւր շաբաթ, առաւօտ կանուխ, մի քանի անգամ գնում եմ մարզարան: Մշտապէս մեքենայ կայանելու դժուարութիւն է լինում: Այդ օրը նկատեցի, որ մի մեքենայ է դուրս գալիս շարքից: Արագօրէն մեքենայովս մօտեցայ այդ մեքենային եւ կանգնեցի ետեւում, որպէսզի նրա դուրս գալուց յետոյ իր տեղը զբաղեցնեմ:
Մեքենան վարողը կին էր: Վերջինս միացրեց մեքենայի շարժիչը, այնուհետեւ բացեց դուռը եւ ուղղակի փողոցի մէջ, գրեթէ մեքենայիս առջեւ շպրտեց թղթերի մի կոյտ: Անակնկալի եկած նման տգեղ երեւոյթից, իրար ետեւից մի քանի ազդանշան տուի` ասել ուզելով, թէ` «այդ ի՞նչ ես անում, տիկի՜ն, ինչպէ՞ս կարելի է օրը ցերեկով աղբը փողոց շպրտել, այն էլ` այսպիսի կենտրոնական վայրում»:
Մէկ-երկու վայրկեան մեքենայի շարժիչն աշխատելուց յետոյ, մարեց մեքենայի ետեւի ձախ թարթիչը, դա նշան էր այն բանի, որ կինն անջատել էր շարժիչի աշխատանքը:
Սպասում եմ, որ կինն ի վերջոյ մեքենան տեղից կը շարժի: Անցնում են րոպէները, ազդանշան եմ տալիս մի քանի անգամ, բայց` անօգուտ: Դժուար չէր հասկանալ, որ վարորդը նպատակ չունէր մեքենան տեղից շարժելու:
Ի վերջոյ դուրս եկայ մեքենայից ու մօտեցայ կնոջ մեքենային: Վերջինս իջեցրեց մեքենայի ապակին ու ակնապիշ հայեացքով, աչքերը մեխեց աչքերիս մէջ ու մէկ վայրկեան չանցած` բարձրացրեց ապակին: Իսկ ես այդ ընթացքում հասցրի մի ծանր վիրաւորական խօսք ուղղել նրա հասցէին:
Կինը դուրս ելաւ մեքենայից, մէկ առ մէկ հաւաքեց թղթի թափօնը եւ առանց մի խօսք ասելու նստեց մեքենան, իսկ ես վերադարձայ ու սպասեցի, որպէսզի նա գնայ: Սպասում եմ, սպասում` կինը չի աշխատեցնում մեքենայի շարժիչը: Ազդանշան եմ տալիս մէկ, երկու, մի քանի անգամ, բայց` անօգուտ:
Ստիպուած, կրկին դուրս ելայ մեքենայից ու մօտեցայ նրան: Տեսայ գիրք է կարդում: Նշան արեցի, որպէսզի ապակին բաց անի: Բացեց:
– Ինչո՞ւ չէք շարժւում, տիկի՛ն,- զայրացկոտ հարցրի ես:
– Մինչեւ ինձնից ներողութիւն չխնդրէք, չեմ գնայ,- քաղաքավար ձեւով ասաց կինը:
– Բայց ինչի՞ համար ես ներողութիւն պիտի խնդրեմ, տիկի՜ն…
– Ձեր վիրաւորական արտայայտութեան համար,- շատ հանգիստ ձայնով ասաց նա:
– Դուք սխալ էք գործել, աղտոտել էք այս մաքուր փողոցը, եւ ե՞ս ներողութիւն պիտի խնդրեմ:
– Այո՛, յարգելի՛ պարոն… ես, ճիշդ է, սխալ եմ գործել, չգիտեմ էլ, թէ ինչպէ՛ս ստացուեց: Բայց ես ուղղեցի իմ սխալը: Խնդրեմ, դուք էլ ուղղէք ձերը:
Չգիտէի ինչ անել: Կինն աչքերն ուղղել է ինձ ու կիսաժպիտ, քաջալերական հայեացքով սպասում է պատասխանի: Ես էլ թթուած դէմքս փոքր ինչ մեղմացրի ու ոչ առաջուայ նման զայրացկոտ ձայնով ասացի.
– Ես ձեզնից ներողութիւն խնդրողը չեմ, իսկ հիմա շարժէք ձեր մեքենան, որպէսզի ես զբաղեցնեմ ձեր տեղը,- այս անգամ արդէն զայրացած ասացի ես ու մի արհամարհական հայեացք ուղղելով նրան` թափ տուի ձեռքս ու վերադարձայ իմ մեքենան:
Սպասում եմ նրա գնալուն: Հինգ, տասը րոպէ, կինը չի շարժում մեքենան: Մի քանի պտոյտ եմ անում կողքի փողոցներով, միեւնոյնն է` կայանելու տեղ չկայ: Հեռուից հետեւում եմ, թէ ե՞րբ է կինը շարժելու մեքենան: Չէ՛, յոյս չկայ: «Ա՜յ քեզ յամառ կին», մտածում եմ ես, «թէեւ ինքն է մեղաւորը, բայց պահանջում է, որ ես էլ ներողութիւն խնդրեմ իմ` տեղին արուած դիտողութեան համար»:
Էլի ու էլի եմ պտտւում հարեւան փողոցներով, չէ, ոչ, միեւնոյն է, մեքենան հնարաւոր չի կայանել:
Վերջապէս մի ազատ տեղ եմ գտնում բաւական հեռւում: Կանգնեցնում եմ մեքենաս ու երկար քայլելուց յետոյ հասնում եմ մարզարանի երանելի մուտքին: Այստեղից երեւում է չարաբաստիկ կնոջ մեքենան:
Հետաքրքրութիւնից դրդուած` արդէն ես եմ ուզում տեսնել, թէ ի վերջոյ ե՞րբ է գոմէշի յամառութեան տէր (գոմէշը ընտանի անասունների մէջ ամենայամառն է) այդ կինը տեղից շարժուելու: Վայրկեաններն անցնում են, բայց միեւնոյնն է, որեւէ առաջընթաց չկայ:
«Դէ լա՜ւ, Հենրի՛կ, վազն արի», ասում եմ ինքս ինձ, «այդ կնոջ հէրն էլ անիծած, թող կանգնի` որքան կ՛ուզի, մտիր մարզարան ու գործիդ անցիր»:
Սակայն գրողի տարած այդ կինն ու իր բռնած դիրքը ինձ հանգիստ չեն տալիս, չեմ կարողանում մտքիցս հանել այդ միջադէպը:
Ի վերջոյ, կէսկատար մարզուելուց յետոյ դուրս եմ գալիս մարզասրահից ու աչքերս ուղղում եմ չարաբաստիկ մեքենայի կողմը:
Այս ի՞նչ բան է, Տէ՜ր իմ… մեքենան անշարժ կանգնած է նոյն տեղում:
Հետաքրքրութիւնս վեր է ածւում անհանգստութեան. «Չլինի՞ մի բան է պատահել այդ կնոջը», մտածում եմ ես, «մի՞թէ նրա համար այդքան կարեւոր էր իմ կողմից ներողութիւն խնդրելը, ներողութիւն` իմ արտաբերած անհաճոյ բառի համար:
«Լա՜ւ, տղա՛ս, բանիդ գնա», ասում եմ ինքս ինձ ու քայլերս ուղղում դէպի իմ մեքենան:
Հազիւ մեքենայիս ղեկի առջեւն անցած, աչքիս առջեւ է յառնում ալեխառն մազերով առլի կնոջ պատկերը: Մտքերս դարձեալ նրա շուրջն են պտտւում. «Չէ՜, այսպէս չի լինի, Հենրի՛կ», արդէն բարձրաձայն ասում եմ ինքս ինձ, «պէտք է պարզել այդ կնոջ կողմից իրականացուող այս տարօրինակ երեւոյթի պատճառը»:
Մէկ ժամ, գուցէ եւ աւելի է անցել մեր հանդիպման պահից, իսկ նա տեղից չի շարժուել: Սա իսկապէս անբնական երեւոյթ է:
Առանց երկար-բարակ մտածելու` աշխատացնում եմ մեքենաս ու արագօրէն մօտենում կնոջ մեքենային: Շոգ եղանակ է, բայց կնոջ մեքենայի ապակիները փակ են: Ձեռքով նշան եմ անում, որպէսզի ապակին իջեցնի: Իջեցնում է եւ առանց ինձ նայելու` շարունակում է կարդալ իր մեքենայի ղեկին դրուած գիրքը:
Սպասում եմ, որպէսզի ինքը լինի առաջին խօսողը: Բայց ձայն-ձուն չկայ: Դժուար չէր հասկանալ, որ նա սպասում էր, որպէսզի ես լինեմ առաջին խօսողը: Ի՞նչ արած, թող այդպէս լինի:
– Տիկի՛ն, կը ներէք… ես ձեր անունը չգիտեմ, բայց ուզում եմ մէկ հարց տալ, կարելի՞ է…
Կինը բարձրացնում է գլուխը գրքի վրայից, ու առանց հարցիս պատասխանելու, ակնապիշ, փոքր ինչ նկատելի ջերմութեամբ նայում է երեսիս` հասկացնելով, որ շարունակեմ ասելիքս:
– Մէկ ժամ, ժամուկէս առաջ մենք երկխօսութիւն ունեցանք այստեղ, եւ դուք պատրաստւում էիք մեկնելու: Ի՞նչ է պատահել, որ դուք մինչեւ հիմա չէք գնացել:
Պէտք էր տեսնել, թէ այս հարցմանս պահին ինչպիսի փայլով շողացին նրա աչքերը, եւ ի՜նչ երանելի ժպիտ առաջացաւ նրա դէմքին:
– Ե՜ս… ես, յարգելի՛ պարոն, ես էլ չգիտեմ ձեր անունը եւ թէ ով էք դուք, բայց ես գիտէի՜, գիտէի, որ դուք կը գաք ինձնից ներողութիւն խնդրելու:
– Ինչի՞ց գիտէիք, տիկի՛ն: Եւ ինչո՞ւ էք կարծում, որ ես եկել եմ ներողութիւն խնդրելու: Ես իսկապէս անհանգստացայ` տեսնելով, որ դուք չէք գնացել: Հազար ու մի վատ բան անցաւ մտքովս:
– Իրականում, ձեր գալն ինձ մօտ եւ ձեր անհանգստութիւնն արդէն խօսում է այն մասին, որ ես ճիշդ էի հասկացել, որ դուք առաքինի անձնաւորութիւն էք, եւ եթէ տեսնէք, որ ես սպասում եմ ձեզ, անպայման կը մօտենաք ինձ: Ես բաւարարուած եմ, յարգելի՛ պարոն, կարող էք ներողութիւն չխնդրել:
Մի քանի վայրկեան լուռ, երկուսս էլ նայում ենք իրար աչքերի մէջ: Ու միանգամից, ձայն ձայնի տուած, փռթքում ենք անզուսպ մի ծիծաղով:
Առաջին խօսողը ես եմ:
– Իսկ եթէ ես չգայի կամ էլ աւելի ուշ, ասենք երկու-երեք ժամ յետոյ գայի, դուք դարձեա՞լ սպասելու էիք ինձ:
– Ի հարկէ սպասելու էի: Ինչպէս տեսաք, ես զբաղուած էի գիրք կարդալով եւ կարող էի ժամերով կարդալ մեքենայիս մէջ:
– Իսկ ի՞նչ գիրք էք կարդում, կարելի՞ է իմանալ,- խօսակցութիւնը այլ հունով տանելու մտադրութեամբ հարցրի ես:
– Դուք ծանօ՞թ էք ռուսական գրականութեանը:
– Այո՛ անշուշտ, ինքս էլ գրող եմ:
– Օհօ՜… այս ի՞նչ բարեբախտութիւն… Ահա, խնդրեմ, բանից դուրս է գալիս, որ ինձ անվայել արտայայտութեամբ վիրաւորողը գրո՜ղ է…
– Չէ՜, արդէն չեղաւ… պարզւում է, որ դուք յիշաչար էք: Քիչ առաջ ասացիք, որ դուք ինձ ներել էք, իսկ հիմա` խնդրեմ:
– Ո՜չ, ո՛չ… ես մեղա՜յ… ներողութի՜ւն: Տեսէ՞ք, ես անմիջապէս ներողութիւն խնդրեցի իմ անտեղի արտայայտութեան համար:
– Դէ լա՜ւ… որպէսզի մէկընդմիշտ մոռացուի այսօրուայ այդ տհաճ միջադէպը, ես էլ եմ ներողութիւն խնդրում անվայել խօսքիս համար: Ինչպէս ասում են` «Դրանից ուսադիրներս չեն ընկնի»: Ներողութիւն խնդրելը հերոս մարդու արարք է, այդպէս չէ՞, տիկի՛ն…
– Շա՛տ լաւ ասացիք: Մենք արդէն բարեկամներ ենք, եւ չարժէ վերադառնալ հին պատմութեանը: Դուք քիչ առաջ ասացիք, որ սիրում էք ռուս դասական գրողներին, ես նոյնպէս: Հիմա կարդում եմ Դոստոեւսկու «Ոճիր եւ պատիժ» վէպը, դուք այն կարդացե՞լ էք:
– Այո՜, ի հարկէ, ինչպէս նաեւ «Կարամազով եղբայրներ» եւ «Ապուշ» վէպերը:
– Հիանալի՜… որտե՞ղ էիք դուք մինչեւ հիմա, մենք լաւ զրուցակից ընկերներ կը լինէինք…
– Դուք, ի՞նչ է, այդքան ժամանակ ունէ՞ք գիրք կարդալու, տուն-տեղ, զաւակներ, թոռներ չունէ՞ք,- կարելոյն ջանացի նուրբ երանգ մտցնել խօսքիս մէջ:
Կինը անակնկալի եկաւ իմ հարցումից ու լո՜ւռ, գլուխը կախեց մի քանի վայրկեան եւ յետոյ, համարեա շշնջալով` ասաց.
– Ես մենակ եմ հիմա, կողքիս ոչ ոք չկայ: Ունեմ երկու աղջիկ եւ մէկ տղայ: Երեքն էլ ամուսնացած են: Մեծ աղջիկս ապրում է Մայամիում, միւսը` Եւրոպայում: Միայն տղաս է Լոս Անջելեսում ապրում իր բազմանդամ ընտանիքով: Ամուսնուս մահից յետոյ տղաս թողեց իր հօրենական տունը: Մեկնելուց առաջ ասաց. «Մայրի՜կ, ամբողջ կեանքդ դու մեզ համար ես ապրել, ժամանակն է, որ ապրես քեզ համար…»:
Կինը երկա՜ր լռում էր: Անհրաժեշտ էր ինչ որ ձեւով աշխուժութիւն մտցնել զրոյցի մէջ, ուստի յարմար գտայ հարցնել.
– Հաւանաբար ձեր որդին իր զաւակներով յաճախ է աշխուժութիւն մտցնում հօրենական օճախից ներս, այդպէս չէ՞…
– Ո ՜չ… ի՞նչ էք ասում: Տարին մէկ կամ երկու անգամ է գալիս, այն էլ` տօն օրերին: Պատահում են տարիներ, որ միայն հեռաձայնով ենք հաղորդակցւում: Ինքս էլ երբեւէ չեմ աշխատել, մասնագիտութիւն չունեմ: Ամբողջ կեանքս նուիրել եմ ընտանիքիս ու զաւակներիս դաստիարակութեանը: Ամուսինս բարձր աշխատավարձ էր ստանում: Երեք երեխայ մեծացնել, ընտանեկան դաստիարակութիւն տալ… կարծում եմ սրանից աւելի պատուաբեր աշխատանք չկայ… Հիմա, ինչպէս տեսնում էք, բոլորովին մենակ եմ: Թոշակս հազիւ է բաւարարում: Հիմնականում սնւում եմ էժանագին ճաշարաններում: Սիրածս տեղը «Տենիզ» ճաշարանն է, եկէք` միասին գնանք «Տենիզ», այստեղից միայն երկու քայլ է… ես ձեզ կը հիւրասիրեմ, յանկարծակի աշխուժացած ասաց կինը:
– Ո՜չ, ի՞նչ էք ասում, եթէ ժամանակս ներէր, ինքս ձեզ կ՛առաջարկէի գնալ որեւէ հայկական ճաշարան, դուք երբեւէ փորձե՞լ էք հայկական կերակուրներ:
– Բնաւ, երբեք… ո՞վ ինձ պիտի տանի հայկական ճաշարան, բարեկա՛մս, ես բոլորովին մենակ եմ:
– Ես խոստանում եմ, մեր յաջորդ հանդիպմանը ձեզ հիւրասիրել հայկական խորովածով:
– Ինչպէս ասում են` «Կ՛ապրենք, կը տեսնենք»: Իսկ դուք ոչինչ չասացիք ձեր ընտանիքի մասին:
– Եկէք` պայմանաւորուենք կրկին հանդիպել, տիկի՛ն, այդ ժամանակ ես ամէն ինչ կ՛ասեմ իմ, իմ ընտանիքի, զաւակների, թոռների մասին, լա՞ւ… Ի՜նչ ամօթ, այսքան երկար զրուցեցինք եւ չգիտենք միմեանց անունները… ինչպէ՞ս է ձեր անունը, տիկի՛ն:
– Ռեբեկա է իմ անունը, Ռեբեկա Ուիլսըն, իսկ ձե՞րը, յարգելի՛ պարոն:
– Հենրիկ է իմ անունը, սովորաբար ինձ մաէսթրօ են ասում, որովհետեւ իմ հիմնական մասնագիտութիւնը երաժշտութիւնն է, դուք էլ այդպէս դիմէք ինձ:
Բաժանուելիս ես վերցրի տիկին Ռեբեկայի հեռաձայնի թիւը` խոստանալով առաջին իսկ պատեհ առիթով զանգահարել:
… Հիմա նստած համակարգչիս առջեւ` մտածում եմ, թէ որքա՜ն կարեւոր բառ է «ներողութիւն»-ը, եւ ինչո՞ւ են մարդիկ խուսափում այդ սքանչելի բառն օգտագործել, երբ սխալ են վարւում, սխալ են գործում, սխալ են խօսում, սուտ են խօսում: «Ներողութիւն» բառն օգտագործողը կրկնապէս ազնուանում է, մաքրւում:
Եկէք` մշտապէս ներողութիւն խնդրենք մեր բոլոր սխալների համար: Ներողութիւն խնդրելը իսկապէս մեծ արժէք է, որը հերոսացնում է այդ բառն արտաբերողին:
