ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ
Ինքնութեան մասին յաճախ կը խօսուի: Մշակոյթին մասին` նոյնպէս: Կ՛արժէ, սակայն, մտմտալ անոնց կապակցութեան ալ մասին, մանաւանդ` այս օրերուն, երբ այնքան կը խօսինք ու կը խօսինք թէ՛ ինքնութեան եւ թէ՛ մշակոյթի խաթարման ու կորուստին մասին: Խաթարմա՞ն, թէ՞… զարգացմա՜ն:
Ինքնութիւն. ինչպէ՞ս սահմանել զայն, ինչպէ՞ս բանաձեւել, հասկնալ ու հասկցնել:
Ինքնութիւնը առաջին հերթին առնչուած է անունիդ-մականունիդ ու անոնցմո՛վ կ՛արտայայտուի: Ընդհանրապէս անունէդ կը գիտցուի ազգութիւնդ, իսկ ազգութիւնդ արդէն մշակութային հենք մը ունի` ունենալով հանդերձ պատմական, աշխարհագրական խարիսխներ: Միշտ չէ սակայն, որ անունդ իսկական հայելին ըլլայ ինքնութեանդ, քանի որ որեւէ անուն ամենայն դիւրութեամբ որեւէ ժողովուրդէ կը փոխանցուի մէկ ուրիշ ժողովուրդի` նոյնութեամբ կամ մանր փոփոխութիւններով, ինչպէս Սոման, որ մէկուն համար Սոնա կ՛ըլլայ, մէկ ուրիշին համար Սոնիկ կ՛ըլլայ, երրորդի մը համար` Սոնիա, տակաւին Սունա եւ այլն: Յաճախ դժուար է ազգային ինքնութիւնը գիտնալ: Նոյնպէս կը փոխուին մականուններ` երբեմն արկածով, երբեմն կամենալով, երբեմն ալ ուրիշին կողմէ պարտադրուելով, դարձեալ ծածկելով ինքնութիւնը:
Ի հարկէ ինքնութիւնդ առնչուած է նաեւ` ծնողքիդ, տան դաստիարակութեանդ, կրթութեանդ ու աշխատանքիդ կամ մասնագիտութեանդ հետ: Իսկ այդ բոլորն ալ ունին մշակութային առնչութիւն մը: Երբ կ՛ըսենք այսինչը բժիշկ է, այնինչը` կառավար, ամէն մէկը մարդու տարբեր տեսակ մը կը կարծենք եւ յատուկ ինքնութիւն մը կ՛ենթադրենք իւրաքանչիւրին պարագային, տարբե՛ր ինքնութիւն մը:
Այո՛, բազմաշերտ իրողութիւն մըն է ինքնութիւնը:
Անհատ մը կը ճանչցուի նաեւ` իր բնաւորութեամբ, իր ունեցած բարի եւ յոռի յատկութիւններով ու թերիներով, իր կատարած լաւ ու վատ գործերով, ընկերութեան մէջ իր վաստկած դիրքով ու համբաւով: Եւ երբ ինքնութեան պահպանման խնդիրը կը դրուի մեր առջեւ, ի հարկէ կամայ-ակամայ հարց կու տանք մենք մեզի, թէ ի վերջոյ ո՞ր ինքնութեան մասին է խօսքը:
Ինչ կը վերաբերի մշակոյթին, այն ա՛լ աւելի հարուստ է տարբերակներով` տարբեր երեսներով, տարբեր ընբռնումներով, շերտաւորումներով:
Ի՞նչ է մշակոյթը, ո՞ւր կը սկսի ան, ո՞ւր կը յանգի, ինչպէ՞ս իր ազդեցութիւնը կ՛ունենայ մեր վրայ եւ ձեւ կու տայ մեր ինքնութեան: ԹԷ՞ հակառակն է, եւ մեր ինքնութիւնն է, որ ձեւ կու տայ մեր մշակոյթին:
Բառը ինքնին հետաքրքրական է իր արմատով. չէ՞ որ մշակելը հողէն կը սկսի, հողը մշակելով: Եւ անկէ կ՛անցնի` մեր բարքերուն, սովորութիւններուն, վարուելակերպին, ուրախութեան ու վիշտի արտայայտութիւններուն, իրարու հետ հաղորդակցութեան, ու կը հասնի մինչեւ Արամազդ ու մինչեւ Աստուած:
Յաճախ, երբ մշակոյթ կ՛ըսենք, նախ եւ առաջ կը հասկնանք երգ ու պար, բեմ ու պաստառ, գիր ու գրականութիւն, բայց նաեւ աւելի ու աւելի սկսած ենք հասկնալ ուտեստեղէն, մինչեւ անգամ` ապրելակերպ: Այո՛, մեր խոհանոցն ալ մեր մշակոյթի մէկ արտայատութիւնն է, մէկ երեսը, թերեւս ամէնէն մնայուն եւ կայուն երեսը` առնչուած մեր առողջութեան: Այսինքն մեր կեանքին, կեանքի ապահովութեան: Սակայն չենք անդրադառնար թերեւս, որ մշակոյթի բոլոր երեսները կապուած են մեր առողջութեան, քանի մեզի սնունդ կը հայթայթեն, հոգեկա՛ն սնունդ, որ մարմնականէն աւելի ալ կարեւոր կրնայ ըլլալ:
Իսկ ի՞նչ կը նշանակէ մշակոյթ պահել, պահպանել, որուն մտասեւեռումը ունինք տեւաբար: Իրապէս կարելի՞ է մշակոյթը անխաթար պահել: Կարծէք հակասութիւն մը կայ մշակոյթ բառին, (մշակումը տեւական գործընթաց մըն է) եւ պահել բառին միջեւ, քանի որ այս վերջինը կ՛ենթադրէ առկայ իրավիճակի մը անփոփոխութիւնը: Որմէ ալ` առաջին պարբերութեամբ դրած հարցումս` խաթարո՞ւմ, թէ՞ զարգացում: Որքա՜ն քաղաքակրթական ազդակներ` վայր, ժամանակ, սերունդ, շրջապատ եւ այլն, իրենց անմիջական ու անխուսափելի ազդեցութիւնը կ՛ունենան մեր վրայ` մեր մշակոյթին վրայ: Դիմադրե՞լ, ընդունի՞լ, համակերպի՞լ, թէ՞ օգտուիլ այդ ազդեցութիւններէն: Ահա դժուար ընտրանքներ:
Նոյնն է լեզուի պարագան: Լեզուն, որ ինքնութեան գլխաւոր արտայայտիչը կրնայ ըլլալ, եթէ անշուշտ, կրելով հանդերձ բոլոր ազդեցութիւնները, յաջողած է շարունակել ապրիլ: Մշակուելով, վերամշակուելով ու զարգանալով: Բայց ապրած է, որովհետեւ խօսուած է, գրուած է, կարդացուած է:
Մշակոյթը` յենասիւնը ինքնութեան: Թէ՞ ինքնութի՛ւնը` յենասիւնը մշակոյթին: Թէ՞ բոլորովին տարբեր ձեւով դրուած` ինքնութիւնը համազօր է մշակոյթին, մշակոյթը` համազօր ինքնութեան:
Մտածենք այս մասին: Նա՛եւ այս մասին:
