ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
Այս յօդուածը կը վերլուծէ Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան Իրաւարարութեան հիմնարկի (SCC) որոշման հետեւանքները` Հայաստանի կառավարութեան կողմէ «Հայաստանի ելեկտրական ցանցեր» (ՀԵՑ) սեփական ընկերութեան պետականացման վերաբերող:
Յիշեցի այս ասացուածքը` «Հայերը թշնամիներու կարիք չունին, անոնք իրենք իրենց մեծագոյն թշնամիներն են», երբ ականատես դարձայ, թէ ինչպէ՛ս վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան հսկայական վնաս կը հասցնէ ոչ միայն Հայաստանի ապահովութեան ու տարածքային ամբողջականութեան, այլ նաեւ` տնտեսութեան:
Վերջին ֆինանսական ձախողութիւնը սկսաւ 17 յունիսին, երբ նշանաւոր գործարար Սամուէլ Կարապետեանը, որ ունի Հայաստանի եւ Ռուսիոյ երկքաղաքացիութիւն, քննադատեց Հայաստանի կառավարութիւնը` եկեղեցւոյ դէմ արշաւ կատարելուն համար` յայտարարելով, որ ինք «իր ձեւով» պիտի միջամտէ` վերջ տալով այդ բանավէճին: Վարչապետը, չափազանցուած կերպով արձագանգելով Կարապետեանի խօսքերուն, ի գործ դրաւ իր բռնապետական իշխանութիւնը` հակառակ ժողովրդավարութեան հաւատարիմ ըլլալու իր յայտարարութիւններուն, եւ հրամայեց Կարապետեանը ձերբակալել ու նախնական կալանքի ենթարկել:
Այնուհետեւ Փաշինեան դասաւորեց պետականացումը «Հայաստանի ելեկտրական ցանցեր» (ՀԵՑ) ընկերութեան, որուն մէջ Կարապետեանը եւ անոր գործընկերները ներդրած էին 700 միլիոն տոլար` 2015-ին զայն գնելու ատեն:
Փաշինեանի գործողութիւնները շարք մը ժխտական հետեւանքներ ունին Հայաստանի համար.
– Ան խախտած է Հայաստանի օրէնքները` միջամտելով դատական համակարգին, որ իր իրաւասութեան ծիրէն դուրս է:
– Յունիս 18-ին ան կոչ ուղղեց իր խորհրդարանական մեծամասնութեան` որդեգրելու օրէնք, որ կարելիութիւն պիտի տայ ՀԵՑ-ի բռնագրաւումը:
– Փաշինեանի հրահանգով ոստիկանութիւնը մուտք գործեց Կարապետեանի երեւանեան տուն` առգրաւելով անորոշ իրեր: Բայց եւ այնպէս, դատաւորը վճռեց, որ խուզարկութիւնը եղած է անօրինական:
– Անոր յանձնարարութեամբ ՀԵՑ-ի քանի մը ղեկավարներ ձերբակալուեցան շինծու մեղադրանքներով, ինչպէս նաեւ Կարապետեաններու ընտանիքի անդամներէն մէկը կալանաւորուեցաւ:
– Յուլիս 18-ին ան ՀԵՑ-ի ժամանակաւոր կառավարիչ նշանակեց անփորձ անձ մը` ստեղծելով ֆինանսական կորուստներու, ելեկտրամատակարարման խափանումներու եւ սպառողներու համար սակերու բարձրացման լուրջ վտանգներ:
– Կարապետեանները (Սամուէլ, Էթերի, Սարգիս եւ Կարէն) եւ անոնց Կիպրոսի գործընկեր «Լիորմընտ հոլտինկզ լիմիթըտ»-ը դիմեցին Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան Իրաւարարութեան հիմնարկին` մեկնելով Հայաստանի կառավարութեան հետ նախապէս կնքուած համաձայնագիրէն: Սակայն Փաշինեան այժմ կ՛անտեսէ այդ համաձայնագիրը:
Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան արտակարգ իրաւարարութիւնը 22 յուլիսին տուաւ հետեւեալ միջանկեալ որոշումները.
«Հրաման կ՛արձակուի պատասխանողին (Հայաստանի կառավարութեան) ձեռնպահ մնալ բռնագրաւման մասին օրէնքներու կիրարկումէն (այսինքն` «ՀՀ էներգետիկայի մասին» օրէնքին մէջ եւ «Հանրային ծառայութիւնները կարգաւորող մարմինի մասին» Հայաստանի օրէնքին մէջ փոփոխութիւններ կատարելու մասին ՀՀ օրէնքներէն) եւ ՀԵՑ-ի բռնագրաւման վերաբերող հետեւեալ քայլերէն որեւէ մէկը կատարելէ.
– ՀԵՑ-ի կառավարման մարմիններու անդամներու փոփոխութիւն չկատարել,
– Չփոխել ՀԵՑ-ի կանոնադրութիւնը,
– Չնշանակել ՀԵՑ-ի ժամանակաւոր կառավարիչ, կամ եթէ նշանակուած է, զայն չլիազօրել գործելու իբրեւ ՀԵՑ-ի գործադիր մարմին,
– Չեղեալ չնկատել ՀԵՑ-ի արտօնագիրները,
– Չյայտարարել եւ չկազմակերպել ՀԵՑ-ի բաժնետոմսերու վաճառքի աճուրդներ,
– Չբռնագրաւել կամ չօտարել ՀԵՑ-ի ինչքերը,
– Որեւէ այլ ձեւով չսահմանափակել ՀԵՑ-ի կանոնաւոր գործունէութիւնը:
Թէեւ արտակարգ որոշումը պարտադիր է, սակայն ՀԵՑ-ի սեփականատէրերը Սթոքհոլմի Առեւտուրի տունէն կը պահանջեն 30 օրուան ընթացքին վերջնական որոշում կայացնել: Եթէ Հայաստան պարտուի վերջնական դատին, եւ հաստատուի բռնագրաւումը, կառավարութիւնը ստիպուած պիտի ըլլայ ՀԵՑ-ի սեփականատէրերուն վճարել մօտ մէկ միլիառ տոլար, պարտաւորութիւն մը, զոր, ինչպէս յայտարարած է Հայաստանի արդարադատութեան նախարարը, կառավարութիւնը պիտի կատարէ: Ցաւօք, այդ գումարը պիտի վճարեն Հայաստանի հարկատուները, եւ ոչ թէ` Փաշինեանը:
– Բացի ատկէ, Հայաստանի արդարադատութեան նախարարը, հակառակ Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան որոշումին, սխալելով պնդեց, որ կառավարութիւնը պարտաւոր չէ ենթարկուելու ՀԵՑ-ի ղեկավարութեան փոփոխութեան արգելքին, յայտարարելով, թէ ատիկա «դուրս է» Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան որոշման ծիրէն:
– Այնուհետեւ կառավարութիւնը յայտարարեց, որ իրաւարարութեան որոշումը ուժի մէջ պիտի մտնէ միայն այն պարագային, եթէ անիկա հաստատուի Հայաստանի դատարանին կողմէ, պնդում մը, որ կը հակասէ նախկին համաձայնութեան, ըստ որուն, իրաւարարութեան վճիռը վերջնական է եւ պարտադիր: Հայաստանի դատարաններուն նկատմամբ վստահութիւնը կորսուած է, երբ դատաւորները կը կատարեն Փաշինեանի հրամանները:
– Կարապետեանին դէմ Փաշինեանի արշաւը կը բխի ոչ թէ տնտեսական մտահոգութիւններէ, այլ` քաղաքական վրէժխնդրութենէ: Կարապետեան, որ այժմ բանտէն կը կազմաւորէ հակափաշինեանական քաղաքական շարժում, կը վայելէ աճող հանրային աջակցութիւն` 2026-ի յունիսին կայանալիք խորհրդարանական ընտրութիւններուն ընդառաջ:
– Փաշինեանի անօրինական եւ անխոհեմ գործողութիւններուն իբրեւ հետեւանք` որեւէ օտար ընկերութիւն արկածախնդրութեան չի դիմեր ներդրում կատարելու Հայաստանի մէջ` գիտակցելով, որ կառավարութիւնը կրնայ պետականացնել իր ինչքերը եւ անտեսել իրաւարարական վճիռները: Նկատի ունենալով, որ ՀԵՑ-ը ունի կիպրական գործընկեր, անոր բռնագրաւումը կը խախտէ Կիպրոսի եւ Հայաստանի միջեւ ներդրումներու խրախուսման եւ պաշտպանութեան երկկողմանի համաձայնագիրը, ինչ որ պիտի սրէ Հայաստանի յարաբերութիւնները Կիպրոսի կառավարութեան հետ:
Եթէ Հայաստանի կառավարութիւնը չկատարէ Սթոքհոլմի Առեւտուրի տան վերջնական վճիռը, ապա կրնան սառեցուիլ Հայաստանի արտասահմանեան գումարները:
Բացի նոր ներդրողները վանելէ` Հայաստան չի կրնար արտօնել, որ կորսնցնէ միլիառաւոր տոլարներ արժող հետեւեալ ընթացիկ իրաւարարական գործերուն մէջ.
– Կիպրոսի մէջ արձանագրուած «Walnort Finance Limited» ընկերութիւնը Հայաստանէն կը պահանջէ 1,2 միլիառ տոլար փոխհատուցում` հանքարդիւնաբերութեան ոլորտին մէջ ծագած վէճին վերաբերեալ:
– Լիբանանեան «Սանիթեք» ընկերութիւնը կը պահանջէ 25 միլիոն տոլար` պնդելով, որ Հայաստան խախտած է իր ներդրումային իրաւունքները աղբահանութեան ոլորտին մէջ:
– Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու «Էր Արապիա» օդանաւային ընկերութիւնը կը պնդէ, որ Հայաստանի կառավարութիւնը վատ կերպով ղեկավարած է իր բազմամիլիոն տոլար արժող ներդրումը:
– Միացեալ Նահանգներու մէջ գտնուող «Lydian International Limited» ընկերութեան նախկին բաժնետէրերը, ըստ որոշ տեղեկութիւններու, մինչեւ 2 միլիառ տոլար փոխհատուցում կը պահանջեն ոսկիի արդիւնաբերութեան ոլորտին մէջ կրած ֆինանսական զգալի կորուստներուն համար:
Հայաստանի կառավարութիւնը չի կրնար, ֆինանսական առումով, շարունակել գործել այսպիսի անխոհեմ ու անօրինական ձեւով: Սփիւռքահայերուն մէջ կան բազմաթիւ փորձառու մասնագէտներ, որոնք պատրաստ են տրամադրելու ռազմավարական խորհրդատուութիւն եւ աջակցութիւն: Հայաստանի ղեկավարներուն կը մնայ պարզապէս հարցնել եւ լսել:
