Որպէսզի այս յօդուածի խորագիրը չափազանցութիւն չթուայ, նախ ներկայացնենք ամենաակնառու օրինակը: Փաշինեանը դուրս է եկել Հայ առաքելական եկեղեցու դէմ` շատ լաւ գիտենալով, որ աշխարհում առաջինը պետականօրէն ճանաչուած 1700-ամեայ քրիստոնէական ուսմունքը հայ ժողովրդի բացարձակ մեծամասնութեան հաւատն է` շաղախուած վերջինիս հոգեկերտուածքի հետ: Հայ եկեղեցին, պետականութեան բացակայութեան պայմաններում, հարիւրամեակներ շարունակ, ըստ էութեան, ստանձնել է ժողովրդի առաջնորդութիւնը` իրականացնելով բազմազան, այդ թւում` ազգային-քաղաքական գործունէութիւն: Հայ եկեղեցու պատմութիւնը հայ ժողովրդի պատմութեան անբաժանելի մասն է, իսկ նրա գործիչները հայ ժողովրդի ամենանշանաւոր գործիչներից` ինչպէս հոգեւոր, այնպէս էլ` գիտական, մշակութային, եւ ազգային գործունէութեան մարզերում:
Եւրոպական մի կազմակերպութիւն, ընկերաբանական ուսումնասիրութեան հիմքի վրայ, եթէ չեմ սխալւում, երկու տարի առաջ գրել էր, թէ որպէս հաւատացեալ ժողովուրդ` աշխարհում առաջիններից մէկը հայերն են: Առաջին հայեացքից մտորումների տեղիք է տալիս այս յայտարարութիւնը, մանաւանդ երբ նկատի ենք ունենում հայրենաբնակ հայութեան աթէիստական ոչ հեռաւոր անցեալը, բոլոր ժամանակներում հայերիս հեռու լինելը կրօնական մոլեռանդութիւնից եւ այլն: Միւս կողմից` անգամ խորհրդային ժամանակաշրջանում մեր ժողովրդի կեանքը սերտօրէն կապուած էր եկեղեցու, նրա աւանդոյթների` ծէսերի, սովորոյթների ու տօնակատարութիւնների հետ: Պատահականութիւն չէ նաեւ, որ դարեր շարունակ մեր ժողովրդին օտարները յաճախ անուանել են հայ-քրիստոնեայ:
Այստեղից էլ կարելի է հետեւութիւն անել, թէ ինչի՛ դէմ է ուղղուած «Նոր Հայաստան» ծեփել փորձող Նիկոլ Փաշինեանի հարուածը: Իրականում սին են կեղծարարութեան մեծ աճպարարի հաւաստիացումները, թէ իր պայքարն առանձին հոգեւորականների դէմ է: Նախ` նիկոլական իշխանութեան շատ ներկայացուցիչներ Հայ առաքելական եկեղեցու հետեւորդներ չեն եւ վերջինիս մասին բազմիցս անյարգալից են արտայայտուել: Ամենայն հաւանականութեամբ, քրիստոնէական աղանդաւորական ուսմունքի են դաւանում նաեւ նրանց առաջնորդը եւ նրա ընտանիքը: Դեռեւս իշխանութեան գալու սկզբնական շրջանում Փաշինեանը պաշիպոզուքին հանեց փողոց «Նոր Հայաստան` նոր կաթողիկոս» պահանջով: Իր ղեկավարման անցնող տարիներին Նիկոլն ինքը տարբեր առիթներով կոպիտ որակումներ է կատարել մայր եկեղեցու եւ նրա սպասաւորների հասցէին: Նա մերժել է հոգեւոր իշխանութեան գոյութիւնը` յայտարարելով, թէ պետութեան մէջ պէտք է լինի միայն մէկ իշխանութիւն, եւ այդ մէկն իր իշխանութիւնն է: Նրա ցուցումով Հայաստանի դպրոցական ծրագրերից դուրս բերուեց Հայոց եկեղեցու պատմութիւն առարկան, Հայ եկեղեցու ներկայացուցիչները այս իշխանութեան օրօք օտարուած են երկրի պետական կեանքից, զանազան ազգային եւ պետական բնոյթի միջոցառումների մասնակցելու հնարաւորութիւնից: Իսկ ասուածի ամենաակնառու վկայութիւնն այն է,
որ հերթական անգամ ոտնահարելով սահմանադրական կարգը` Փաշինեանը ոչ միայն միջամտում է Եկեղեցու ներքին կեանքին, այլեւ որոշել է այնտեղ բռնի յեղաշրջում իրականացնել` իր ճաշակով վերափոխելով եկեղեցին` ե՛ւ ծառայողների ե՛ւ ներքին կանոնադրութեան փոփոխութեամբ: Եթէ նրան յաջողուի իրականացնել իր խելայեղ ծրագիրը, աւանդական ազգային եկեղեցուն կը փոխարինի նիկոլականութեան նոր աղանդը: Եթէ յիշենք նաեւ, որ այս պահին արքեպիսկոպոսներ ձերբակալուած են բռնի իշխանափոխութեան եւ դրան ուղղուած կոչերի կեղծ մեղադրանքով, ապա կարելի է արձանագրել, որ Հայաստանում տեղի ունեցողը Հայ եկեղեցու դէմ օտար բռնակալների եւ նրանց դրածոների կողմից 1930-ականներին ծաւալուած բռնութիւնների կրկնութիւնն է: Իր անպատկառ ու սրբապիղծ գործունէութեամբ Փաշինեանն, ըստ էութեան, թքում է հայ ժողովրդի հոգու մէջ, նրա ամենասուրբ զգացումների վրայ:
Իր վերընտրութեան նպատակը հայրենիքից եւ պետութիւնից վեր դասող ղեկավարը սրանով փաստում է նաեւ, որ ժողովրդի համընդհանուր հակակրանքին արժանանալը երկրորդական նշանակութիւն ունի, եւ իր յոյսերը կապուած են արտաքին ուժերի հետ. այսինքն` նրանց, որոնք շահագրգռուած են համազգային վստահութիւն եւ սէր վայելող ազգային գլխաւոր հաստատութեան խարխլմամբ:
Ժողովրդի դէմ ուղղուած պատերազմի դրսեւորումներ են յարձակողապաշտ եւ սադրիչ գործողութիւններն ընդդիմադիր ուժերի, գործիչների` բոլոր նրանց դէմ, որոնք կարող են անհամաձայնութիւն յայտնել իշխանութեան վարած քաղաքականութեան վերաբերեալ: Լինի` կին, զոհուած ազատամարտիկի ծնող, պարզ գիւղացի, մտաւորական կամ այլ մէկը, բոլոր դժգոհողների գլխին սրի նման կախուած է բռնի իշխանափոխութեան ամբաստանութիւնը եւ վերեւների համար ցանկալի պահին ձերբակալուելու սպառնալիքը: Ընկերային տրամադրութիւնների ամենաակնյայտ ուսումնասիրութիւնների հիման վրայ կարելի է վստահօրէն յայտարարել, որ Փաշինեանն իր նոր ազգային պետական քաղաքականութեամբ հայ հանրութեանը փորձում է պարտադրել այնպիսի լուծումներ եւ «նորարարութիւններ», որոնք անընդունելի են ժողովրդի բացարձակ մեծամասնութեան համար:
Իշխանութիւնը կորցնելու վախով առաջնորդուող ղեկավարը անհիմն մեղադրանքով ձերբակալել է լայն հանրութեան համակրանքը վայելող ազգային մեծ բարերար միլիառատիրոջը եւ օրերի ընթացքում, ազգայնացման անուան տակ, ապօրինաբար նրանից փորձել է խլել երկրի ելեկտրացանցերի ռազմավարական նշանակութեան համակարգը:
Սրանով նա իր թուրք-արեւմտեան տէրերին փորձում է հաւատացնել, որ Հայաստանում հետեւողականօրէն զրոյացման է տանում ռուսական ազդեցութիւնը: Զելենսկու օրինակով, նա ներկայանում է որպէս Արեւմուտքի յառաջապահ Ռուսաստանի դէմ, ակնկալելով, որ Արեւմուտքը նրա ամէն մի բռնութեան ու անօրինականութեան վրայ աչք կը փակի` համաշխարհայնացման միաբեւեռութեան դէմ այս պայքարում ըստ արժանուոյն գնահատելով վերջինիս հակառուսական գործունէութիւնը:
Որպէս նման օրինակներ` յիշենք, որ Արեւմուտքից բերուած 300.000 քուէներով Մոլտովայում վերարտադրուեց արեւմտամէտ ղեկավարի իշխանութիւնը, խայտառակ անօրինականութեամբ Ռումանիայում չեղարկուեց ոչ արեւմտամէտ ղեկավարի յաղթանակը: Վրաստանի իշխանութեան դէմ շարունակւում է Արեւմուտքի կոշտ ճնշումը` պարտադրանքով սեփական ինքնիշխանութեան կորստի հաշուին վերադառնալու Արեւմուտքի գիրկը: Իրենք` արեւմտեան ժողովրդավարութեան դրօշակիրները, իրենց երկրներում ընդդիմադիր կուսակցութիւններին վախեցնում են արգելելու, իսկ ընդդիմադիր գործիչների դէմ` քրէական հետապնդումներ ձեռնարկելու սպառնալիքով:
Փաշինեանն իր հակաժողովրդական վտանգաւոր քայլերով ակնյայտօրէն բախում է հրահրում եկեղեցու, ժողովրդի ու քաղաքական ուժերի հետ: Նախորդ առաջնորդողում արդէն գրել ենք, որ վախենալով իրադարձութիւնների բնականոն եւ իր համար ոչ ձեռնտու զարգացումից` Նիկոլը կարծես ցանկանում է ոչ միայն քարտերը խառնել, այլեւ` խաղասեղանը շուռ տալ: Այո՛, բռնի իշխանափոխութեան եւ դրա կոչերն անելու ամբաստանութեամբ շարունակւում են զանազան գործունեայ ընդդիմադիրների ձերբակալութիւնները, եւ կասկած չկայ, որ դրանք կը շարունակուեն: Փաշինեանը, սակայն, հասկանում է, որ իր անձնական օգտագործման իրաւաբանների կցած-կցմցած հիմքերը շատ խախուտ են, եւ հաւանաբար նրան անհրաժեշտ են փողոցային բախումներ, որպէսզի դրանք ներկայացնի որպէս բռնի իշխանափոխութեան ծանրակշիռ փաստեր, ընդլայնի հետապնդումների հնարաւորութիւնը: Վեհափառի եւ վեհարանի դէմ անհաւատ խուժանին դուրս բերելը թերեւս կարող է դառնալ ժողովրդական ըմբոստութիւն սադրելու լաւագոյն հնարաւորութիւնը: Իսկ որ Փաշինեանն իր նպատակին հասնելու համար ո՛չ ժողովրդին կը խնայի, ո՛չ պետութիւնը, համոզւում ենք արդէն եօթ եւ շատ աւելի տարիներ շարունակ: Սա նոյն Փաշինեանն է, որ վիժեցնելով բանակցութիւնները` 2008 թուականին բախումների քաոսի մէջ ներքաշեց մայրաքաղաքը, որ` 10 տարի անց յայտարարում էր, թէ` «Կա՛մ ես կը դառնամ վարչապետ, կա՛մ Հայաստանը վարչապետ չի ունենայ» եւ դագաղներ էր պտտեցնում Երեւանի փողոցներով, որ` հիմա յայտարարում է, թէ 2019 թուականին կարող էր ասել, որ Արցախը Ազրպէյճանի կազմում է լինելու, իսկ 20 թուականի պատերազմից յետոյ յայտարարում էր, թէ տարածքները կարելի էր յանձնել առանց պատերազմի, սակայն այդ դէպքում ժողովուրդն իրեն դաւաճան կը համարէր:
Արտաքին պատուէրի սպասարկմանն ուղղուած գործողութիւններով շեղելով մարդկանց ուշադրութիւնը, նոյն ժամանակ քուլիսների ետեւում նա իրականացնում է մէկ այլ յանցագործ ծրագիր` Զանգեզուրի, այսպէս կոչուած, միջանցքն օտարին յանձնելու դաւադրութիւնը: Տուեալ պահին իր համար անցանկալի, հասարակական հնչեղութիւն ունեցող քայլերից հասարակութեան ուշադրութիւնը շեղելու փաշինեանական գործելակերպը ծանօթ է բոլորիս: Յիշենք նաեւ, որ Պոլսում Էրտողանի եւ Ապու Դապիում Ալիեւի հետ վերջին հանդիպումներին զուգահեռ` տեղի ունեցան նոր հետապնդումները եւ ձերբակալութիւնները: Փաշինեանն այսօր Հայաստանի գլխին բերում է նոյն փորձանքը, ինչ որ ժամանակին բերեց Արցախի գլխին: Նոյն 2019 թուականին Ստեփանակերտի հրապարակում նա ճչում էր, թէ` «Արցախը Հայաստան է եւ` վերջ», 2020 թուականին, պատերազմում պարտուելուց յետոյ, անօրինականօրէն Արցախից տարածքներ զիջեց, երբ մինչ այդ ասում էր, թէ Արցախի ճակատագիրը որոշել ինքը չի կարող, որովհետեւ արցախցիներն իրեն չեն ընտրել: Այնուամենայնիւ, 2020 թ. նոյեմբերի 9-ի յայտարարութեամբ ամրագրուեց ե՛ւ Արցախի հայկական մնացած տարածքը, ե՛ւ Լաչինի հայապատկան ճանապարհը, սակայն յետոյ Փաշինեանը դրանք էլ զիջեց` այս անգամ յայտարարելով, թէ Արցախը պատկանում է Ազրպէյճանին:
Այս ողջ ընթացքում ինչ-որ չափով իր պահանջները բաւարարելով եւ արձանագրելով նոր վիճակը` Ազրպէյճանի ղեկավարն այնուհետեւ տեսնում էր, որ Փաշինեանից կարելի է նորանոր զիջումներ կորզել, որոնց մասին նախկինում չէր էլ կարող երազել: Նա առաջադրում է իր նոր պահանջները եւ հասնում է դրանց իրականացմանը: Արցախի հարցը հայկական կողմի ջանքերով տասնամեակներ շարունակ աշխարհն ընդունել էր որպէս արցախահայութեան ինքնորոշման խնդիր, բայց Նիկոլ Փաշինեանն իր ապուշութեան պատճառով, իսկ աւելի շուտ` միտումնաւորութեամբ, վերածեց այն տարածքային վէճի, այսինքն` Հայաստանի յաւակնութեան ազրպէյճանական տարածքների նկատմամբ: Այսօր հասել ենք այնտեղ, որ տարածքային վէճերի հետ ոչ մի առնչութիւն չունեցող Զանգեզուրն է դարձել պետութիւնների միջեւ վէճի առարկայ:
Հայաստանի ինքնիշխանութիւնը զիջելու, Հայաստանի հարաւային դարպասներն անկայունութեան գօտու վերածելու գործընթացը Փաշինեանի ձախող, յանցաւոր եւ դաւադիր գործունէութեան հետեւանքն է` ինչի գինը թուրք-ազրպէյճանական փանթուրանական եւ արեւմտեան աշխարհաքաղաքական շահերի դիմաց սեփական իշխանութեան պահպանելն է: Հայաստանը, փաստօրէն, վերածուել է Անդրկովկասից Ռուսաստանին դուրս մղելու, Իրանի հիւսիսային սահմանները թշնամական յենակէտի վերածելու գործիքի, եւ այս բարդ խաղին պատանդ դառած Փաշինեանը փորձում է պահպանել իշխանական աթոռը` միաժամանակ խաբելով բոլորին: Պէտք է խոստովանել, որ անընդհատ ներքին խնդիրներ հրապարակ նետելով` Փաշինեանին ցայսօր յաջողւում է քթից բռնած ողջ հայ ժողովրդին տանել իր օրակարգերի ետեւից: Նրան ցայսօր յաջողուել է բարեկամութեան ու հաւատարմութեան երդումներ տալով` ապահովել Ռուսաստանի եւ Իրանի կրաւորական պահուածքը իր փրոթուրք, փրոարեւմտեան խաղերի դիմաց: Միաժամանակ իր անվերջանալի խուսանաւումների, անկանխատեսելիութեան պատճառով նա կորցնում է նաեւ Արեւմուտքի վստահութիւնը, եւ այս ամէնին հակազդելու այլ միջոց չունի, քան` ցուցադրելը երկրի ներսում իր իշխանութեան կայունութեանն ուղղուած հետապնդումները եւ հայկական խաղաքարտի շահարկումը` որպէս առեւտրի միջոց:
Կը յաջողուի՞ Նիկոլին բախումներ հրահրել առաջիկայում եւ դրանց թոհուբոհում չէզոքացնել ազգային ուժերին իր անձնատուական ծրագրերի եւ իշխանական վերարտադրութեան ճանապարհից, թէ՞ այլեւս սպառւում են նրա արտաքին ու ներքին խուսանաւումների հնարաւորութիւնները: Փաշինեանը նախաձեռնող է, Փաշինեանը լաւագոյնս զգալով իրավիճակի բարդութիւնը` գնում է վա պանք: Ունի՞ սրա դիմաց ընդդիմութիւնը հակաքայլեր, թէ՞ դեռ պատրաստ է միայն իր դաշտում հակադարձելուն: Ժամանակն այլեւս Նիկոլի օգտին չի ընթանում, բայց դեռեւս չկան հիմքեր մտածելու համար, որ ազգային ուժերը դարձել են իրավիճակի եւ ժամանակի տէրը, իսկ ժամանակի կշիռքին Հայաստանի ինքնիշխանութիւնն է:
