ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Հայաստանի հին եկեղեցին ինքզինք քաղաքական փոթորիկի մը կեդրոնը կը գտնէ, երբ կառավարութիւնը անոր շարքերուն մէջ եղող իրեն ընդդիմադիրները կը ճնշէ:
Այս է «Ռաշա Թուտէյ»-ի 29 յունիս 2025-ի խորագիրն ու ենթախորագիրը Քրիստինա Սիզովայի կողմէ ծաւալուն` 12 լուսանկարներով յօդուածին (1), զոր ստորեւ կը թարգմանեմ:
«27 յունիս 2025-ի առաւօտեան Վաղարշապատի Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինի մէջ շարականներու եւ աղօթքներու ձայնը ընդհատուեցաւ բողոքի ճիչերով եւ աղաղակներով: Հաւատացեալները կանգնած էին եկեղեցւոյ եւ ոստիկաններուն միջեւ` փորձելով կանխել ձերբակալութիւնը Միքայէլ արքեպիսկոպոսին, որ վերջին օրերուն ձերբակալուած հոգեւորականներուն աճող ցանկին մէջ էր: «Վերջին ամիսներուն Հայ առաքելական եկեղեցւոյ եւ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի կառավարութեան միջեւ վէճը սրած ու հասած է բացայայտ բախումի: Որոշ ժամանակ մը խծբծանքներու փոխանակում էր, որ այժմ վերածուած է խուզարկութիւններու, քրէական մեղադրանքներու եւ ձերբակալութիւններու: Իշխանութիւնները այլեւս չեն քողարկեր այն փաստը, որ եկեղեցին կը նկատեն քաղաքական սպառնալիք:
2. Ազգային բարերար Սամուէլ Կարապետեան վերանորոգ Էջմիածինի բացումին:
«Անցեալ դարուն պետութիւնը եկեղեցւոյ հետ անմիջականօրէն բախում ունեցած է միայն երկու անգամ` Ռուսական կայսրութեան վերջին տարիներուն եւ Ստալինի օրօք: Այսօր Երեւանի սրտին տեղի կ՛ունենայ երրորդ բախումը: Ինչո՞ւ հիմա, եւ ո՞ւր կրնայ տանիլ այս ճգնաժամը: «Ռաշա թուտէյ»-ը աւելի մօտէն կը մեկնաբանէ:
«Այժմ ի՛նչ տեղի կ՛ունենայ. ձերբակալութիւններ եւ քրէական մեղադրանքներ:
«27 յունիսի իրադարձութիւնները – Երբ Էջմիածինի հաւատացեալ ժողովուրդը փորձեց խոչընդոտել Միքայէլ արք. Աջապահեանի ձերբակալութիւնը, անոնք ուղղակի արտայայտեցին Հայ առաքելական եկեղեցւոյ եւ երկրի ղեկավարութեան միջեւ սաստկացող դիմադրութեան նոր գագաթնակէտը: Թէեւ ցուցարարները փորձեցին արգելք հանդիսանալ ձերբակալութեան, սակայն Միքայէլ արքեպիսկոպոսը կամաւոր ներկայացաւ Քննչական կոմիտէ: Ան ձերբակալուեցաւ սահմանադրական կարգը տապալելու հրապարակային կոչ ուղղելու մեղադրանքով: Յաջորդ օրը Երեւանի դատարանը որոշեց երկու ամիսով նախնական կալանքի տակ պահել զայն: Այդ երեկոյեան ցուցարարները հաւաքուեցան դատարանի շէնքին դիմաց, ուր, յատկապէս, շէնքին արտաքին լոյսերը յանկարծ անջատուեցան:
«Երկու օր առաջ` 25 յունիսին, ձերբակալուած էր նաեւ «Սրբազան պայքար» շարժումին առաջնորդ Բագրատ արքեպիսկոպոսը (քաղաքացիական անունը` Վազգէն Գալստանեան), ինչպէս նաեւ` քանի մը այլ ընդդիմադիր գործիչներ, որոնց մէջ` հոգեւորականներ: Ըստ քննչական կոմիտէին, անոնք կասկածի տակ են «իշխանութեան տիրանալու ուղղուած ահաբեկչական գործողութիւններ» ծրագրելու մէջ: Իշխանութիւնները անոնց տուները խուզարկեցին, եւ 26 յունիսին դատարանը Բագրատ սրբազանին նկատմամբ երկամսեայ կալանք որոշեց:
«Զուգահեռաբար, Փաշինեանը իր Թելեկրամ ալիքին մէջ հրապարակեց իրեն կողմնակից Civic.am լրատուամիջոցի յօդուածին յղումը, ուր կը նկարագրուէր «Ոճրային սակաւապետական հոգեւորականութեան կողմէ կազմակերպուած զանգուածային դաւադրութիւն»: Վարչապետը կրկնեց յօդուածին պնդումները` փաստօրէն եկեղեցին մեղադրելով երկիրը անկայուն դարձնելու փորձերու մէջ:
«Վերջին տարիներուն ասիկա առաջին դէպքն է, երբ պետութեան եւ եկեղեցւոյ միջեւ հակամարտութիւնը կը մտնէ բացայայտ քրէական հետապնդման դաշտ: Հոգեւորականութիւնը եւ անոնց հանրային դաշնակիցները այժմ կը թիրախաւորուին իրաւապահ մարմիններուն կողմէ, մինչ կառավարութեան հռետորաբանութիւնը ցոյց կու տայ սաստկացումի պատրաստակամութիւն` առանց որեւէ փոխզիջման նշանի:
«Հակամարտութեան արմատները` Ղարաբաղէն մինչեւ «Սրբազան պայքար»:
«Հայ առաքելական եկեղեցւոյ եւ Փաշինեանի կառավարութեան միջեւ ճակատումը ոչինչէն չյառաջացաւ. ան խոր արմատներ ունի արժէքներու եւ աշխարհահայեացքի երկարատեւ բախումին մէջ:
«Իշխանութեան առաջին օրէն այս ամբոխավար կառավարութիւնը ընտրանին` վերնախաւը թիրախաւորած է, իսկ եկեղեցին միշտ եղած է հայ հասարակութեան ամէնէն ընտրանի հաստատութիւններէն մէկը: Ամբոխավար կառավարումը եւ եկեղեցին բնական հակառակորդներ են: Առաջին` եկեղեցին կը պաշտպանէ աւանդութիւնները եւ ազգային ինքնութիւնը, միւսը` Փաշինեանի կառավարութիւնը, այդ արժէքները թիրախի կը վերածէ` քայքայելով ինքնութիւնը եւ քանդելով ընկերային բարոյականութիւնը»: Այս մասին «Ռաշա Թուտէյ»-ին տուած հարցազրոյցին մէջ ըսաւ «Պատիւ ունեմ» խորհրդարանական ընդդիմադիր դաշինքի առաջնորդ (2), Հայաստանի Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան նախկին ղեկավար Արթուր Վանեցեանը:
«Պառակտումը յատկապէս տեսանելի դարձաւ 2020-ի Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմէն ետք: Զինադադարի համաձայնագիրէն ետք եկեղեցին բացայայտօրէն համաձայնութեան պայմաններուն եւ անձամբ Փաշինեանի դէմ ուղղուած հանրային բողոքի ցոյցերուն կողմնակից էր: Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ. կոչ ուղղեց վարչապետին` հրաժարական տալու` «անկարգութիւններէ եւ ողբերգական հետեւանքներէ խուսափելու համար»: Արդի պատմութեան մէջ առաջին անգամ եկեղեցին բացայայտօրէն միացաւ ընդդիմութեան, եւ կառավարութիւնը այդ մէկը նկատեց:
«Պայքարը աւելի խորացաւ 2024-ին, երբ Հայաստանի Տաւուշի մարզին մէջ բողոքի ցոյցեր բռնկեցան Ազրպէյճանի հետ սահմանագծումի վերաբերեալ: Չորս (հայկական*) գիւղերու Ազրպէյճանի վերահսկողութեան յանձնուելէն ետք, ի յայտ եկաւ «Տաւուշը հայրենիքի համար» ժողովրդային շարժումը, զոր կը գլխաւորէր Բագրատ արքեպիսկոպոսը, որ այս շաբաթ ձերբակալուեցաւ: Ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ, ուսանողներ եւ քաղաքացիներ միացան Տաւուշէն դէպի Երեւան բազմօրեայ բողոքի երթին: Շարժումը ի վերջոյ վերածուեցաւ «Սրբազան պայքար» նախաձեռնութեան, որ եկեղեցւոյ կողմէ կառավարութեան բացայայտ դիմադրութեան հիմնական միջոցը դարձաւ:
«Փաշինեանին համար շարժումը կը ներկայացնէր ո՛չ միայն քաղաքական, այլ նաեւ խորհրդանշական մարտահրաւէր: Եկեղեցին, օգտագործելով իր պատմական հեղինակութիւնը եւ մշակութային իրաւասութիւնը, կառավարութեան ընկերային հակակշիռ ըլլալու դերը ստանձնեց: Կարեւորագոյնը այն էր, որ ան մնաց հաստատութենական առումով անկախ եւ պաշտօնական ընդդիմութենէն դուրս, բան մը, որ զայն դարձուց կառավարութեան համար դժուար զսպուող մրցակից:
«Կառավարութիւնը յարձակումի կ՛անցնի. նոր հակակղերական ուղղութիւն:
«2024-ի կէսերուն Հայաստանի առաքելական եկեղեցւոյ եւ Փաշինեանի կառավարութեան միջեւ յարաբերութիւնները մտած էին արմատականացման փուլ: Ինչ որ ժամանակ մը եկեղեցւոյ «քաղաքականութեան միջամտելու» մասին խօսքերու պատերազմ էր, վերածուեցաւ աւելի լայն հակակղերական արշաւի` բացայայտ սպառնալիքներով, եկեղեցւոյ անկախութիւնը սահմանափակելու օրէնսդրական ջանքերով եւ հոգեւորականութեան վրայ աւելի ու աւելի անձնական յարձակումներով:
«2024-ի մայիսին Փաշինեան եկեղեցին մեղադրեց իբրեւ «պատմական ժամանակներէն ի վեր օտարերկրեայ ազդեցութեան գործակալի» դերին մէջ եւ խոստացաւ «զբաղիլ այդ խնդրով երկու-երեք ամիս ետք»: Խորհրդարանի խօսնակ Ալեն Սիմոնեանը առաջարկեց տուրքեր սահմանել եկեղեցւոյ վրայ, մինչ իշխող Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցութեան անդամները առաջարկեցին եկեղեցւոյ սեփական կալուածները բռնագրաւել «տարբեր պետական կարիքներու համար»:
«Նոյն գարնան Հայաստանի ոստիկանութիւնը, երկրին պատմութեան մէջ առաջին անգամ ըլլալով, փորձեց արգիլել Գարեգին Բ. կաթողիկոսին` Հայ եկեղեցւոյ հոգեւոր առաջնորդին մասնակցութիւնը Սարդարապատի մէջ կայանալիք ազգային արարողութեան: Կառավարութիւնը վկայակոչեց «անվտանգութեան հետ կապուած մտահոգութիւններ», սակայն ուղերձը յստակ էր. ան այլեւս չէր ճանչնար եկեղեցւոյ խորհրդանշական դերը:
«Այդ ժամանակ Փաշինեան կը պնդէր, որ մտադրութիւն չունի կաթողիկոսին պաշտօնանկ ընելու` յղում կատարելով եկեղեցւոյ եւ պետութեան սահմանադրականօրէն անջատ ըլլալուն: Սակայն 2025-ի մայիսին ան փոխեց իր դիրքորոշումը` պնդելով, որ կառավարութիւնը պէտք է «որոշիչ լիազօրութիւններ» ունենայ յաջորդ կաթողիկոսի ընտրութեան պարագային, եւ որ` բոլոր թեկնածուները պէտք է ստուգումներէ անցնին: Գործնականին մէջ այս համազօր էր սահմանադրականօրէն անկախ հաստատութեան գործերուն ուղղակի քաղաքական միջամտութեան:
«Փաշինեանի հռետորաբանութիւնը, նոյնպէս, հետզհետէ աւելի թշնամական դարձաւ: Ան եկեղեցին նկարագրեց իբրեւ «աղբով լեցուն փոշոտ պահեստարան», կոշտ մեկնաբանութիւններ ըրաւ հոգեւորականներու մասին եւ նոյնիսկ կասկածի տակ դրաւ կաթողիկոսին կուսակրօնութիւնը` հրապարակաւ ակնարկելով, որ Գարեգին Բ.-ը չի կրնար եկեղեցին առաջնորդել, եթէ զաւակ ունի: Բանաւոր յարձակումները շուտով վերածուեցան քաղաքական դաւերու. վարչապետը առաջարկեց ստեղծել աշխատանքային խումբ` Գարեգին Բ.-ը հեռացնելու եւ փոխարինող ընտրելու համար:
«Ի պատասխան, Հայ առաքելական եկեղեցին հազուադէպ եւ խիստ յայտարարութիւն տարածեց` կառավարութեան գործողութիւնները որակելով իբրեւ ազգային պետականութեան սպառնացող ուղղակի վտանգ: Քաղաքական հակառակորդները Փաշինեանը մեղադրեցին երկիրը մասնատելու մէջ, մինչ խումբ մը հասարակական գործիչներ կոչ ուղղեցին զայն եւ կինը հեռացնելու եկեղեցիէն, քայլ մը, որ նախապէս անհաւանական էր Հայաստանի հասարակական կեանքին մէջ:
«Պատմականօրէն Հայաստանի մէջ եկեղեցւոյ եւ պետութեան միջեւ ա՛յս ծաւալի հակամարտութիւնները չափազանց հազուադէպ են: Ինչպէս նշած է Մոսկուայի Միջազգային յարաբերութիւններու պետական հիմնարկի Կովկասի եւ տարածաշրջանային անվտանգութեան ուսումնասիրութիւններու կեդրոնի աւագ գիտաշխատող Նիքոլայ Սիլայեւը, վերջին նման բախումները տեղի ունեցած են աւելի քան մէկ դար առաջ: 1903-ին ցարական պաշտօնեայ իշխան Կոլիցինի հրամանով Ռուսական կայսրութիւնը ձեռնարկեց եկեղեցւոյ կալուածները ազգայնացնելու, քայլ մը, որ պատճառեց յեղափոխական անկարգութիւններ: Երկրորդ դէպքը տեղի ունեցաւ 1938-ին, երբ գործող կաթողիկոսը մահացաւ խորհրդաւոր պայմաններու մէջ: Հայաստանի մէջ շատեր կը կարծեն, թէ զայն սպաննած են:
««Այդ երկուքէն բացի` վերջին հարիւր տարուան ընթացքին չեմ կրնար յիշել այլ դէպք մը, երբ Հայ առաքելական եկեղեցին նման յարձակումի ենթարկուի, – ըսաւ Սիլայեւը, – եւ յիշեցէք` Կոլիցինը կայսերական Ռուսիոյ պաշտօնեայ էր: Զարմանալի է տեսնել, թէ ինչպէ՛ս անկախ Հայաստանի վարչապետը նման ճամբով կ՛երթայ»:
2 յուլիս 2025
- https://www.rt.com/russia/620753-armenia-church-government-standoff/
- Յունուար 2022-էն ի վեր Արթուր Վանեցեան հրաժարեցաւ պատգամաւորի աթոռէն եւ դուրս եկաւ «Պատիւ ունեմ» խմբակցութենէն:
(Շար. 1)
