ՍԵՒԱՆ Ա. ՄԱՆՃԻԿԵԱՆ
Ձմեռ է: Փայտէ վառարանին մէջ խոշոր կոճղի ճթռտոցը կը լսուի: Միայն այս վառարանը Քեսապի ցուրտին «քիթը կը կտրէ»: Ան իր տաքութիւնը կը սփռէ չորսդիս, իսկ այրող ճիւղերուն ճարճատիւնը ջերմացնող երաժշտութեամբ ու բոյրով կը պատէ սենեակս:
Փայտը տեղաւորելէ ետք, առաւօտեան սուրճս կը համտեսեմ: Մեր տան պատուհանէն դուրս կը դիտեմ` բնութեան գեղեցկութեամբ զմայլած: Ուշադրութիւնս կը գրաւեն միայն իրենց փետուրներով պատսպարուած թռչուններ` հակառակ դուրսը տիրող սաստիկ ցուրտին: Անոնք նախաճաշի համար ուտելու բան կը փնտռեն: Մէկ-մէկ անտէր ու անօթի շուն մըն ալ հաջելով թաղէն կ’անցնի, կ’երեւի ան ալ ուտելիքի փնտռտուքի մէջ է:
Յանկարծ ուշադրութիւնս կ’իյնայ դիմացի շէնքին վրայ, ուր մշուշոտ խճողում ու իրարանցում մը կայ: Հետզհետէ կը յստականայ պատկերը ու կը յայտնուի նիհարակազմ, երկարահասակ, երկար ծամերով ու անհանդարտ, սիրուն կին մը:
Կրկին փայտ մը կը տեղաւորեմ վառարանին մէջ: Արդեօք ի՞նչ կ’աշխատի այս կինը, կը մտածեմ, մէկ վայրկեան անգամ հանգիստ չունի:
– Մի՛ վազվզեր, սիրելի՛ս, կեանքը կարճ է, չ’արժեր այդքան աշխատիլ ու վազվզել: Ահա ես, այդքան վազվզեցի կեանքիս ընթացքին, նոյնիսկ անձիս ժամանակ չտրամադրեցի: Բայց ի՞նչ օգուտ, ա՛լ ուշ է: Ժամանակն ու կեանքիս օրերը չեմ կրնար վերադարձնել ու հոն բան մը փոխել:
Կնոջ հետ խօսելով` աւելի լաւ ու հանգստացած զգացի: Դուրսը փոթորիկն ալ մեղմացաւ: Կարծես ըսածներս տեղ գտան անոր մտքին մէջ, ու խելքի եկաւ: Ան նստաւ, գլուխը վար կախեց, ընթացքին մազերն ալ դէպի վար կախուեցան, փէշը դէպի ծունկերը հաւաքեց: Երկվայրկեանի մը ընթացքին աչքին առջեւէն կեանքի տեսերիզը անցաւ կարծէք, ու հոն ինչե՜ր գտաւ: Երբեմն դժուար օրեր, որոնց համար տխրեցաւ, բայց անդին ուրախ օրերն ալ քիչ չէին: Սակայն չկրցաւ կողմնորոշուիլ, արդեօք ուրախ օրե՞րը աւելի շատ էին, թէ՞ տխուր օրերը: Կրկին փոթորիկ մը յառաջացաւ անոր մէջ կարծէք: Հպարտութեամբ գլուխը վեր առաւ, երկու ձեռքերով մազերը ետեւ հաւաքեց ու սաստկացած հովին տուաւ զանոնք: Իշխանուհիներու նազանքով ոտքի ելաւ, փէշը թօթուելով` կարծէք կը թօթուէր անցնող օրերու դժուարութիւնները: Թեւերը հորիզոնական երկարեց, յետոյ զանոնք վար առաւ եւ սկսաւ կլոր-կլոր դառնալ ու պարել: Անոր մարմինի շարժումները հովին համահունչ էին:
Յանկարծ կինը սկսաւ աստիճանաբար այլանդակուիլ, վա՛յ, ի՞նչ պատահեցաւ: Կտոր մը փայտ կրկին վառարանին մէջ տեղաւորեցի:
– Չէ՛, չէ՛, մի՛ երթար, սիրելի՛ս:
Բարձրահասակ կինը յանկարծ փոքր երեւցաւ, անոր երկար մազերն ալ խառնիխուռն եւ կարճ տեսք ստացան: Սենեակիս տաքութիւնը անդիմանալի դարձաւ: Այտերս կրակի նման կ’այրէին, ձեռքիս ու ոտքիս մատները տաքութենէն կը մռմռային: Գլուխս հազիւ վեր առի, աւա՜ղ սիրուն կինը ալ չկար: Ո՜հ, որքան տխրեցայ:
Աչքերս խոշոր-խոշոր բացած` փնտռեցի զինք, սակայն չկար… Անոր փոխարէն` վառարանի խողովակին վրայ տեղաւորուած «T» անգլերէն տառին նման խողովակ մը կար, ու այդ շէնքի դռնէն դուրս եկաւ դիմացի տան դրացուհիս:
Ո՜հ, դրացուհիս, ինչո՞ւ-ինչո՞ւ, քանի մը փայտ զլացար տանդ վառարանին մէջ դնելու: Հիմա այդ սիրուն աղջիկը ո՞ւր գտնեմ, որքա՜ն հաճելի էր անոր ներկայութիւնը:
Սուրճիս վերջին ումպը խմեցի, գաւաթը վար առնելով` փորձեցի ինքզինքս համոզել, թէ յաջորդ օրերուն դրացուհիս կրկին իր փայտէ վառարանը կը վառէ ու կրկին կը հանդիպիմ այդ սիրուն, ծուխէն յառաջացած ընկերուհիիս, որ դարձաւ սուրճի ընկերակիցս:
Այդ օրուան սպասումէն երկար օրեր անցան: Շա՜տ շատեր եկան ու անցան, շատեր դուրս եկան այդ ծխնելոյզէն, սակայն ոչ մէկ երեւոյթ սրտիս խօսեցաւ:
Այդ սպասումի յոյսով կ’ապրիմ տակաւին` միշտ ինքզինքիս հարց տալով. «Արդեօք կը տեսնուի՞նք կրկին, ես ու ծխապատ սիրուն այդ կինը, արդեօք կրկին դուրս կու գա՞յ ծխնելոյզէն…»:
