Ռուսիոյ դաշնութեան արտաքին գործոց նախարարութիւնը Պաքուի մէջ դատուող Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան հարցով յայտարարած է, թէ կը իրենք հաստատեն Ռուսիոյ, Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի ղեկավարներու եռակողմ պայմանաւորուածութիւններուն հաւատարմութիւնը, ներառեալ` փախստականներու իրաւունքներու յարգումը, մշակութային, պատմական եւ կրօնական ժառանգութեան պահպանումը, ռազմական գործողութիւններու ընթացքին անհետ կորսուածներու որոնումը եւ կալանաւորուած անձերու փոխանակման խնդիրները լուծելու անհրաժեշտութիւնը: Կը հաստատեն նաեւ, որ Մոսկուան պատրաստ է Ազրպէյճանի եւ հայ գործընկերներուն տրամադրել անհրաժեշտ օգնութիւնը:
Այս յայտարարութեան բովանդակութիւնը եթէ տարբաղադրաբար փորձենք մեկնաբանել, ամէնէն առաջ կ՛արձանագրենք, որ յղում կատարուած է եռակողմ պայմանաւորուածութիւններուն. հիմնականին մէջ 9 նոյեմբերի յայտարարութեան: Անհետ կորսուածներու եւ պատանդներու փոխանակումի բաժինը մօտաւոր վերարտադրութիւնն է նոյեմբերեան յայտարարութեան 8-րդ կէտին, որ կ՛ըսէ. «Կ՛իրականացուի ռազմագերիներու, պատանդներու եւ այլ պահուող անձերու, ինչպէս նաեւ զոհուածներու մարմիններու փոխանակում»:
Նոյեմբերեան յայտարարութեան կամ եռակողմ պայմանաւորուածութիւններու պահուն Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութիւնը չէր գերեվարուած, հետեւաբար կարելի է մեկնաբանել այնպէս, որ այս յօդուածը չի վերաբերիր Պաքուի մէջ այս օրերուն դատուողներուն:
Բայց երբ անոնց հարցով նման յայտարարութիւն կը կատարուի պաշտօնական Մոսկուայի կողմէ, ապա կ՛ենթադրուի, որ Արցախի ղեկավարութեան ազատ արձակման հարցը պէտք է քննարկել նոյեմբերեան յայտարարութեան շրջանակներուն մէջ: Ի դէպ, այս երկրորդ անգամն է, որ պաշտօնական Մոսկուայի ներկայացուցիչը այս հարցով կը վերյիշէ եռակողմ պայմանաւորուածութիւնները:
Վերադառնանք նոյեմբերեան յայտարարութեան կէտերուն եւ արձանագրենք, որ 9 կէտերէն 7-ը ըստ էութեան չեղարկուած են: Չեղարկուած են Ռուսիոյ վերաբերող մասերով նոյնիսկ: Ռուս խաղաղապահ զօրքերը լքած են Արցախը: Առկախուած են 8-րդ եւ 9-րդ կէտերը:
Ըստ էութեան չեղարկուած է ամբողջ համաձայնութիւնը: Հիմա, նման յայտարարութեամբ Մոսկուան փորձ կը կատարէ վերստին օրակարգ բերել իր միջնորդութեամբ եւ երաշխաւորութեամբ կայացած համաձայնութիւնները: Պարզ է, որ Մոսկուան չէ յաջողած կամ չէ ուզած երաշխաւորել այն, ինչ որ իր միջնորդութեամբ պայմանաւորուած են կողմերը:
Առաջադրանքը այստեղ վերագործարկել է եռակողմ ձեւաչափը: Փորձենք աւելի խորանալ ըսուածին էութեան մէջ: Ռազմագերիներու ազատ արձակումը տեղաւորել 8-րդ կէտին մէջ: Սակայն 8-րդ կէտը կ՛իրականանայ, եթէ անոր յաջորդ կէտը եւս` 9-րդը աշխատի: Այսինքն` ապաշրջափակման վերաբերող համաձայնութիւնը, ուր նաեւ նշուած է ռուս սահանապահ ծառայողական ուժերու կողմէ բացուելիք ճանապարհներու անվտանգութեան վերահսկողութիւնը:
8-րդ եւ 9-րդ կէտերը փոխկապակցելով Մոսկուան պարզ կը դարձնէ, որ Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան եւ գերիներու ազատ արձակման համար պայման է եռակողմ ձեւաչափի վերականգնումը, հաղորդուղիներու ապաշրջափակումը եւ ապաշրջափակուող ճանապարհներու ռուսական վերահսկողութիւնը:
Դիտարժան գործընթացներ են, որոնք զուգահեռ տեղի կ՛ունենան: Մէկ կողմէ ռուս սահմանապահ ուժեր կը հեռանան Հայաստանի տարբեր սահմանակէտերէն, միւս կողմէ փորձ կը կատարուի չեղարկուած համաձայնութեան երկու կէտեր գործարկելու. այս պարագային ռուս սահմանապահներու նոր տեղակայման առաջադրանքով:
Չի բացառուիր, որ վերադարձի կամ տեղակայման այս առաջադրանքը կապուի աշխարհակարգային փոփոխութիւններու նախադրեալներու երեւելի դառնալուն հետ: Այլ խօսքով, ռուս-ամերիկեան երկխօսութեան մեկնարկով տակաւին հեռուէն նկատուող համաձայնութիւններու հետ:
Ազրպէյճանը տակաւին պարզ չէ դարձուցած, որ Արցախի գերիներու ազատ արձակումը իր կողմէ կը պայմանաւորէ միջանցքի տրամադրումով: Պարզը այն է, որ մինչեւ նման կարելիութիւն, Պաքուն այս դատավարութիւններու բեմականացումը լիարժէք պիտի օգտագործէ արցախեան պատերազմի ամբողջ մեղքը բարդելու հայկական կողմին վրայ: Աւելի մասնակի` Հայաստանի Հանրապետութեան եւ սփիւռքին:
«Ա.»
