Հայրենի Կեանք

Պատրաստեց՝ ՄԱՐԻՆԱ ՀԱՄԱՄՃԵԱՆ

Երեւանի Մէջ Հաւաք` Արցախի Շարժումին 37-Ամեակին Առիթով

Արցախի շարժումին 37-ամեակին առիթով Երեւանի մէջ կազմակերպուեցաւ ձեռնարկ մը, որուն մասնակցեցան այդ շարժումի նախաձեռնող խումբի անդամներ ու գործիչներ:

Մասնակցողները մէկ վայրկեան լռութեամբ յարգեցին Արցախի բոլոր պատերազմներուն զոհուած անձերուն յիշատակը:

Արցախի խորհրդարանի նախագահի պաշտօնակատար Գագիկ Բաղունց ողջունեց ներկաները` ափսոսալով, որ այսպիսի պատմական օր Արցախի մէջ չեն համախմբուած: Ան շեշտեց, որ պէտք է ձեռնարկել ամէն տեսակ քայլերու, որպէսզի արցախահայութեան մէջ անսասան մնայ Արցախ վերադառնալու յոյսը եւ հաւատքը:

Շարժումին մասնակցողները կիսեցին իրենց յիշողութիւնները, վերյիշեցին պատմական իրադարձութիւնները, որոնք ճակատագրական կերպով փոխեցին Արցախի ճակատագիրը: Անոնք բաժնեկցեցան նաեւ մտահոգութիւններ եւ հարցեր, որոնց դէմ յանդիման կանգնած են այսօր արցախցիները: Ներկայացուեցան նաեւ առաջարկներ, որոնք կը բխին արցախցիներուն շահերէն եւ կը ծառայեն անոնց իրաւունքներու պաշտպանութեան:

Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինի Մէջ Կատարուեցաւ Տեառնընդառաջի Նախատօնակը

Փետրուար 14-ին Հայաստանեայց առաքելական սուրբ եկեղեցին կը նշէ Տեառնընդառաջը` 40-օրեայ Մանուկ Յիսուսի` տաճարին ընծայման տօնը, որուն սկիզբը ազդարարուեցաւ փետրուար 13-ի երեկոյեան:

Տէրունական տօնին առիթով Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը եկեղեցականներու հանդիսաւոր թափօրի ուղեկցութեամբ մուտք գործեց մայր տաճար, ուր վեհափառ հայրապետի հանդիսապետութեամբ կատարուեցաւ երեկոյեան ժամերգութիւնը:

Ժամերգութեան յաջորդեց նախատօնակը, ապա տեղի ունեցաւ տարուան առաջին անդաստանի կարգը, որուն ընթացքին օրհնուեցան աշխարհի չորս կողմերը:

Այնուհետեւ «Քրիստոս փառաց» տաղի ներքեւ մայր տաճարի Իջման սուրբ սեղանի կանթեղէն վառուած մոմով նորին սրբութիւնը Յիսուս Քրիստոսը խորհրդանշող կենսատու լոյսը փոխանցեց ներկայ հաւատաւոր ժողովուրդին:

Արարողութեան աւարտին եկեղեցականաց թափօրը ուղղուեցաւ դէպի Մայր Աթոռի միաբանական շէնքի շրջափակ, ուր ներկայութեամբ բազում հաւատաւոր հայորդիներու, Ամենայն Հայոց հովուապետի ձեռամբ վառեցաւ Տեառնընդառաջի խարոյկը: Վեհափառ հայրապետը նաեւ հաւատաւոր հայորդիներուն ընծայեց խաչեր:

Տեառնընդառաջի տօնը   Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին կողմէ հռչակուեցաւ նորապսակներու օրհնութեան օր: Այս առիթով փետրուար 14-ին մայր տաճարին եւ բոլոր եկեղեցիներուն մէջ մատուցուող սուրբ պատարագի աւարտին կատարուեցաւ նորապսակ զոյգերու օրհնութեան կարգ:

Գիրք Նուիրելու Օրուան Առիթով` Նոր Գիրքեր Եւ Քննարկումներ

Գիրք նուիրելու օրուան ընդառաջ «Newmag» հրատարակչութիւնը կազմակերպած է գիրքի եւ արուեստի փառատօն, որ կայացաւ փետրուար 16-ին, Երեւան: «Newmag Winterfest 2025» փառատօնին բացումը նշանաւորուեցաւ Հայաստանի պետական սենեկային նուագախումբի ներկայացումով: Համերգային հետաքրքրական ծրագրով հանդէս եկան նաեւ Սիւզաննա Մելքոնեանը եւ Գոռ Սուճեանը: Փառատօնի յայտագիրը ճոխացուցին արցախցի հեղինակներ, որոնցմէ է «Արցախի ձայներ» խումբը:

Փառատօնին ներկայացուեցան չորս նոր գիրք ու մէկ ուղեցոյց` Հերմինէ Աւագեանի «Հրաժեշտի աչքերը» պատմուածքներու ժողովածուն, որ նուիրուած է արցախեան պատերազմին, լքուած հայրենիքին եւ հանդիպման սպասումներուն: Ծովինար Բարխուդարեանի «Վերջին կարմիր շրթներկը»` ականատեսի վկայութիւնները, որ հեղինակի ու տասներկու կիներու պատմութիւններ են` գաղթի ճանապարհին եւ կորսնցուցած հայրենիքի մասին:

Փառատօնին Սիւնէ Սեւադան ներկայացուց իր նոր գիրքը` «Արիութեան մետաղ» քաղաքային վէպը, որ պատմեց անյայտութեան մէջ երջանկութիւն փնտռողներու մասին: «Newmag»-ը հրատարակեց նաեւ երգահան, բանաստեղծ Աւետ Բարսեղեանի բանաստեղծութիւններու առաջին ժողովածուն: Գիրքը կոչուեցաւ «Հայելիս»: Գիրքի շնորհահանդէսէն ետք Նազենի Յովհաննիսեան, Հրաչուհի Ութմազեան եւ Վարշամ Գէորգեան կարդացին Ա. Բարսեղեանի այլազան ստեղծագործութիւններէն փունջ մը:

Գիրքերու շնորհահանդէսներուն զուգահեռ, տեղի ունեցան նաեւ` քննարկումներ, ցուցահանդէս եւ կալա համերգ: Քննարկումներէն մէկը, որ կը կոչուի «Բացառիկ հրատարակութեան ընդառաջ. հայկական տեխնօթռիչքն ու Պոլիտեխնիկը», նուիրուած էր հրատարակչութեան` յառաջիկային հրատարակելիք գիրքերէն մէկուն` Պոլիտեխնիկի պատմութեան: Քննարկման մասնակիցները խօսեցան հայկական տեխնօթռիչքի ու այդ հարցին մէջ մեծ դեր ունեցած Պոլիտեխնիկական համալսարանի գրեթէ մէկդարեայ պատմութեան մասին:

Բանախօսութիւն ՀՕՄ-ի Երեւանի «Մգրօ» Մասնաճիւղի Նախաձեռնութեամբ

Փետրուար 7-ին «Արամ Մանուկեան» երիտասարդական կեդրոնին մէջ ՀՕՄ-ի Երեւանի «Մգրօ» մասնաճիւղի նախաձեռնութեամբ կազմակերպուեցաւ բանախօսութիւն` «Աւանդապատում» նիւթով:

Բանախօսութեան հրաւիրուած էր Արցախի մեկուսի մասնաճիւղի վարչութիւնը, ինչպէս նաեւ անոր մասնակցեցան ՀՕՄ-ի Երեւանի մասնաճիւղերու անդամները: Օրուան բանախօսն էր Ժենիկ Պարսանեանը:

Հաղորդենք, որ հայկական հին աւանդապատումներու կողքին ներկայացուեցան նաեւ Արցախի բնակավայրերու, լեռներու եւ աղբիւրներու հետ կապուած պատումներ:

Տեառնընդառաջը Միաւորեց ՀՄԸՄ Արցախի Եւ Երեւանի Շրջաններու Սկաուտները

Հայ ժողովուրդի տարիներ շարունակ նշուող աւանդական տօնը` Տեառնընդառաջը (Տրնդէզ, Տանդառեջ, Տառինջ-տառինջ, Դառդառանջ, Դոռոնջ, Մելետ եւ այլ անուններով), վերջերս նշուեցաւ Երեւանի մէջ` ՀՄԸՄ Արցախի մեկուսի վարչութեան նախաձեռնութեամբ:

Ձեռնարկը միաւորեց` ՀՄԸՄ Արցախի եւ Երեւանի շրջաններու սկաուտները, անոնց ծնողները, ՀՄԸՄ Կեդրոնական վարչութեան, ՀՄԸՄ ՀԱՍԿ-ի Կեդրոնական վարչութեան անդամները: Ձեռնարկին ներկայ գտնուեցան` նաեւ Արցախի թեմի քարտուղար Դաւիթ սրկ. Փաշայեանը, ՀՅԴ Արցախի Կեդրոնական կոմիտէի եւ ՀՅԴ Արցախի Երիտասարդական միութեան անդամներ, հիւրեր: Տօնին առիթով կազմակերպուած ձեռնարկը սկսաւ Դաւիթ սրկ. Փաշայեանի խօսքով, որ ներկայացուց օրուան խորհուրդը եւ օրհնեց խարոյկը: Ան ընդգծեց, որ Տեառնընդառաջը ո՛չ միայն հայկական աւանդական տօն է, այլեւ` հոգեւոր եւ մշակութային ժառանգութեան կարեւոր մաս, որ հրաւէր է Տիրոջն ընդառաջ երթալու: Նաեւ կ՛աւետէ Տէրունի տօնին սկիզբը: Անոր խօսքերը յիշեցուցին ներկաները տօնին խոր իմաստը եւ հայ ժողովուրդի ազգային ինքնութեան պահպանման համար ունեցած նշանակութիւնը:

Ըստ հայկական աւանդոյթին, ներկաները ցատկեցին կրակին վրայէն, որ կը համարուի մաքրութեան եւ հոգեւոր վերածնունդի խորհրդանիշ: Կրակը քրիստոնէութեան մէջ կը նմանցուի Սուրբ Հոգիի զօրութեան եւ ունի զտող, մաքրագործող յատկութիւն: Կրակին վրայով ցատկելէ ետք մասնակիցները միացան խարոյկի շուրջ կազմակերպուած ազգային երգ ու պարին` տօնը դարձնելով ուրախ եւ միասնական: ՀՄԸՄ Արցախի մեկուսի շրջանի անդամ քոյր Լիլիթը «Ապառաժ»-ին հետ զրոյցի ընթացքին նշեց, որ ձեռնարկը եւս առիթ մըն էր արցախցիները միաւորելու եւ միասին նշելու հայկական աւանդական տօնը: Ան կարեւոր նկատեց ազգային տօներու նշումը` ընդգծելով, որ այս տօներն ու անոնց հետ կապուած աւանդոյթներն են, որ հազարամեակներ շարունակ եղած են հայկական աւանդական արժեհամակարգի պահպանման հիմքին մէջ: Տեառնընդառաջը ունի հեթանոսական եւ քրիստոնէական արմատներ: Հայաստանի մէջ քրիստոնէութեան ընդունումէն ետք տօնը ստացաւ կրօնական նշանակութիւն` կապուած Յիսուս Քրիստոսի մկրտութեան հետ:

Տեառնընդառաջը ո՛չ միայն հայ ժողովուրդի հոգեւոր եւ մշակութային ժառանգութեան մասն է, այլեւ կարելիութիւն կ՛ընձեռէ ներկայ սերունդին կապուելու իր արմատներուն եւ պահպանելու ազգային ինքնութիւնը:

Ազրպէյճանցիները Վնասած Եւ Պղծած Են Ծիծեռնավանքի Խորանը

Արցախի մշակութային ժառանգութեան մշտադիտարկում իրականացնող monumentwatch.org կայքը կը գրէ.

«2025 թուականի փետրուարին համացանցի վրայ տարածուած լուսանկարներէն յստակ երեւաց, որ ազրպէյճանական կողմը վնասած է Ծիծեռնավանքի խորանը: Լուսանկարներէն կ՛երեւի, որ ջարդուած է խորանին վրայ գտնուող սուրբ սեղանը եւ խաչակալը: Նշենք, որ 2023 թուականին պղծուած էր եւ վնասուած Ծիծեռնավանքի տաճարը:

Ծիծեռնավանքի տաճարը 2020 թուականի դեկտեմբերէն, երբ Արցախի Հանրապետութեան Քաշաթաղի շրջանը անցաւ ազրպէյճանական վերահսկողութեան տակ, դարձած է Ազրպէյճանի աղուանական-ուտիական համայնքի քարոզչական թիրախներէն մէկը: Հակառակ այս բոլորին` տաճարը պարբերաբար կը պղծուի:

Ծիծեռնավանքին հասցուող շարունակական վնասը կը խօսի կանխամտածուած ըլլալու փաստին մասին: Եւրոպական խորհրդարանին կողմէ 2022 թուականին ընդունուած 2582-րդ` «Լեռնային Ղարաբաղի մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման մասին» բանաձեւը, որմով Եւրոպական խորհրդարանը Ազրպէյճանին պարտաւորեցուցած էր ապահովել հայկական ժառանգութեան տարածքներուն մէջ որեւէ միջամտութեան բացառումը` պահպանելու ժառանգութեան իսկութեան սկզբունքները, իսկ վերականգնման աշխատանքները կատարելու բացառապէս այդ սկզբունքին համաձայն: Եկեղեցւոյ պղծումը կը խախտէ նաեւ ժառանգութեան մշակութային կարեւորութեան չափանիշը` հաստատուած Պուրրայի (Աւստրալիա, ԻԿՕՄՕՍ) 1999 թ. կանոնադրութեամբ: Եւ այստեղ պատմական ապացոյցներու ոչնչացման հետ կապուած հարկ է նշել, որ ըստ մշակութային կարեւորութեան չափանիշի, ժառանգութեան պատմական արժէքի պահպանում կը նշանակէ, թէ ինչպէս պահպանուած են արժէքի պատմական ապացոյցները (Պուրայի հռչակագիր, յօդուած 2.3): Եւ աւելի՛ն, «որեւէ միջամտութիւն, որ կը կատարուի ժառանգութեան հետ` յանգեցնելով մշակութային կարեւորութեան այս կամ այն տարրի կորուստին` պատմական, գեղագիտական, հոգեւոր եւ ընկերային առումներով, կը զրկէ ժառանգութիւնը իր հիմնական նշանակութենէն` ոչնչացնելով զայն»:

Եկեղեցւոյ պղծումը եւ վնասումը կը խաթարեն կառոյցի ամբողջականութիւնը: Եւ ինչպէս հաստատուած է ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ի փորձագիտական 36-րդ հանդիպման ժամանակ, «Ամբողջականութիւնը ժառանգութեան կարողութիւնն է, որմով անիկա կ՛ապահովէ եւ կը պահպանէ այդ նշանակութիւնը եւ կարեւորութիւնը ժամանակի ընթացքին»: Ամբողջականութեան սկզբունքին համաձայն պահպանումը կ՛ենթադրէ նախ եւ առաջ ժառանգութեան արժէքները փոխանցող տարրերու պահպանութիւնը` միաժամանակ նկատի առնելով թէ՛ առանձին տարրերու եւ թէ՛ անոնց ու ամբողջի փոխյարաբերութիւնները: Անդրադառնալով մարդկային վնասակար ազդեցութեան` գործառն     ական ուղեցոյցը կու տայ լրացուցիչ բացատրութիւն. «Ամբողջականութեան պահպանութեան համար ժառանգութեան բոլոր յատկանիշները պէտք է ըլլան անփոփոխ»:

Կոստան Զարեանի 140-Ամեակին Նուիրուած Ցուցահանդէս

Փետրուար 10-ին Ազգային գրադարանի թամանեանական մեծ ցուցասրահին մէջ բացումը կատարուեցաւ բանաստեղծ, արձակագիր, մշակութաբան Կոստան Զարեանի ծննդեան 140-ամեակին նուիրուած ուշագրաւ ցուցահանդէսին, ուր ներկայացուեցան գրողին հայերէն եւ օտար լեզուներով ստեղծագործած աւելի քան 50 գիրք, լուսանկար, արխիւային փաստաթուղթ եւ այլ նիւթեր: Առաջին անգամ ըլլալով հանրութեան ներկայացուեցաւ Կոստան Զարեանի ծննդեան վկայաթուղթը, որ կը հաստատէ, թէ գրողը ծնած է  8 փետրուար 1885-ին: Ցուցադրուած նիւթերուն մաս կազմեցին նաեւ 20 հոկտեմբեր 1926-ին Նետերլանտներու մէջ իր կարդացած հրապարակային դասախօսութիւններէն մէկուն տպաւորիչ ազդագիրը եւ բանաստեղծին քանի մը ձեռագիրները:

Յայտնենք, որ ցուցահանդէսի բացումէն ետք գրադարանի սրահներէն մէկուն մէջ գրականագէտ Երուանդ Տէր Խաչատրեան մօտաւորապէս երկու ժամ դասախօսեց Կոստան Զարեանի կեանքին ու գրականութեան մասին:

Վահան Տէրեանի Ծննդեան 140-Ամեակին Առիթով Զետեղուեցան Ծաղիկներ Բանաստեղծին Շիրիմին

Փետրուար 9-ին նշանաւոր հայ բանաստեղծ, քնարերգակ, հասարակական-քաղաքական գործիչ Վահան Տէրեանի 140-ամեակին նուիրուած տեղի ունեցաւ ոգեկոչման արարողութիւն մը բանաստեղծին շիրիմին առջեւ` «Կոմիտաս» զբօսայգիի պանթէոնին մէջ:

Հանդիսութեան ներկայ գտնուեցան` կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարար Ժաննա Անդրէասեանը, Հայաստանի Գրողներու միութեան նախագահ Էդուարդ Միլիտոնեանը, սփիւռքի գործերու յանձնակատար Զարեհ Սինանեանը, Տէրեան ընտանիքի անդամներ, մտաւորականներ, գիտնականներ, որոնք ծաղիկներ զետեղեցին անոր շիրիմին` յարգելով քնարերգակին յիշատակը:

Հաւաքին գեղարուեստական յայտագիրով ներկայացան Երեւանի դպրոցներէն մէկուն աշակերտներէն խումբ մը` ասմունքելով Վ. Տէրեանի բանաստեղծութիւններէն փունջ մը:

Այնուհետեւ Կոմիտասի թանգարան-հիմնարկին մէջ կայացաւ «Տէրեանի հետ» խորագրեալ ոգեկոչման ձեռնարկը:

Նշուեցաւ Հայ Անուանի Արձակագիր Հրանդ Մաթեւոսեանի Ծննդեան 90-Ամեակը

Փետրուար 12-ին ամբողջացաւ հայ անուանի արձակագիր Հրանդ Մաթեւոսեանի ծննդեան 90-ամեակը:

Այս առիթով Հայաստանի կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարար Ժաննա Անդրէասեան, նախարարի տեղակալ Դանիէլ Դանիէլեան, Մաթեւոսեան ընտանիքի անդամները, գրողներ, մտաւորականներ, գիտնականներ, պաշտօնեաներ, արուեստագէտներ այցելեցին Կոմիտասի անուան զբօսայգիի պանթէոն` խնկարկելու եւ ծաղիկներ զետեղելու մեծանուն արձակագիրի յիշատակին:

Ներկաները նշանաւորեցին Հրանդ Մաթեւոսեանի ստեղծագործական վաստակը, մտաւորականի կերպարն ու ժամանակի մէջ անոր տեղն ու դերը:

Այնուհետեւ կարդացուեցաւ մաթեւոսեանական «Ես տէր եմ իմ ժամանակին» ստեղծագործութիւնը` Հրանդ Մաթեւոսեանի անուան հիմնական դպրոցի աշակերտներուն կատարումով:

Հրանդ Մաթեւոսեանի գործերը, մասնաւորապէս` անտիպներու հրատարակութիւնը, վերջին տարիներուն հոգացած է Հայաստանի կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարարութիւնը` ընթերցողի սեղանին դնելով ստուարածաւալ երկհատորեակը: Գրագէտին եղբայրը` Համօ Մաթեւոսեան, գրողի ձեռագիրներէն ոսկերչական բծախնդրութեամբ կազմեց հատորները` փոխանցելով սերունդներուն: Պետական հովանաւորութեամբ նաեւ հրապարակուած է գրողի գործերուն մեծ մասը: Յոբելենական այս տարուան ընթացքին կրթութեան, գիտութեան, մշակոյթի եւ մարմնակրթութեան նախարարութեան «Հայ գրականութիւնը թարգմանութիւններում» ծրագրով Լեհաստանի մէջ լոյս պիտի տեսնէ գրողին «Խումհար» վիպակը: Նաեւ պիտի շարունակուին Հրանդ Մաթեւոսեանի գործերը այլ լեզուներով թարգմանելու բանակցութիւնները:

«Հրանդ Մաթեւոսեանի բեմագրութեամբ նկարահանուած են` «Մենք ենք, մեր սարերը», «Աշնան արեւ», «Տէրը», «Այս կանաչ-կարմիր աշխարհը» պատկերասփիւռային, անոր գործերուն նիւթերով` «Օգոստոս» ժապաւէնը, պատկերասփիւռային բեմականացումներ դարձած են «Մեծամօր» էսսէն եւ «Չէզոք գօտի» թատրերգութիւնը, Երեւանի տրամաթիքական թատրոնին մէջ բեմականացուած են «Աշնան արեւը» եւ «Կայարանը», առիթով մը ճիշդ այսպէս ինքը` գրողը, երրորդ դէմքով շարադրած է իր կենսագրականը:

Հիմա ալ` իր մահէն ետք, այս ընթացքը կը շարունակուի, որովհետեւ կը կարդանք, իսկ «Մոռացութիւնից փրկուածը ընթերցուածն է»: