ՍԵԴԱ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ – ԽՏԸՇԵԱՆ
Թաւշեայ յեղափոխութեան եoթներորդ տարին կը դիմաւորենք ոչ մեր հոգին շոյող գեղեցիկ երազներով, այլ` մեր սիրտն ու միտքը քերծող ամէնօրեայ տխուր յայտնութիւններով: Նոր հոգերու, մտատանջութիւններու ընկճուածութեամբ բեռնաւոր` օրէ օր կը կքինք ցաւագին ու ճնշող յայտարարութիւններու ի լուր եւ երեւոյթներու իրերայաջորդ յայտնութիւններու ի տես, շուարի մատնուած, թէ ո՞ւր կ՛երթայ հայոց պետականութիւնը, եւ դէպի ո՞ւր կ՛առաջնորդուի մեր ժողովուրդը:
Կը դիմաւորենք Նոր տարին Հայաստանի վարչապետին Դիմատետրի վրայ յայտնուած նոր նկարով (1), ուր ինք պատկերուած է` սափրուած դէմքով, «անբեղ, անմօրուս», նոր ու մաքուր (իմա` վե՛րջ յեղափոխութեան) եւ իր խորապատկերին Արագածի պատկերն ու Հայաստանի նոր քարտէսը` առանց Արցախի, փոխանցելով Նոր տարուան հաւանաբար Հայաստանի շնորհաւորական քարտը, ուր կը պատկերուի Հայաստանի Հանրապետութեան նոր խորհրդանիշը` նոր եւ իրական Հայաստանը, Արարատը` փոխարինուած Արագածով, եւ`
«Այստեղ պետութիւն այստեղ հաց,
այստեղ հայրենիք այստեղ կաց»
աղքատիկ ու անհրապոյր լոզունգով մը ամբողջացած:
Հայ ժողովուրդը դարերով իր գոյութեան ընթացքին ունեցած է աւելի՛ պարտութիւններ, քան յաղթանակներ: Բոլոր իշխանաւորներն ու հրամանատարները, առաջնորդները իրենց պարտութիւնները վերածած են յանձնառութեան նոր ուխտի` վերականգնելով ժողովուրդի հոգիին մէջ յոյսն ու հաւատքը շարունակելու` երթը դէպի լուսաշող ապագան, յաղթանակի գրաւականով պայմանաւորուած:
Հիւսած են իրենց երգերը պարտութիւնը յաղթանակելու պայքարի վերանորոգ ոգիով, կտակելով նոր սերունդներու յուսալքուած հոգիներուն` յաղթելու տեսիլքը:
Դաջած են սերունդներու սրտին վրայ ու երդուած` «Պիտի հասնի՛նք, սրբազա՛ն Լեռ, կատարիդ», ջերմացած են բանաստեղծին այրող կրակով` Արարատին պատկանելիութեան հզօրութեամբ, եւ տոկացած են օտար ու ցուրտ ափերու վրայ կլափող մշակոյթներու դէմ` Կոմիտասի երգն ու Նարեկացիի աղօթքի մրմունջը իրենց շուրթերուն:
Վարդանանց պարտութիւնը վերածուած է յաղթանակի, երբ Վարդան «Քրիստոնէութիւնը իմ մորթին գոյնն է» յայտարարած ու պատերազմած է պարսից արքայից արքային փիղերով ներխուժող հորդաներու դէմ` պահելով ցայսօր հայու հոգեւոր հաւասարակշռութիւնը եւ քրիստոնէութիւնը դարձնելով իր կեանքի ուղեցո՛յցն ու հաւատքի ապառաժեայ սիւնը:
Կախաղաններէն ու մահուան դիարաններէն «Վրէ՛ժ, վրէ՛ժ» աղաղակեցին իրենց վերջին շունչին հետ եւ Տէր Զօրի անապատներէն յառնելով վրէժ առին` ապրելո՛վ, բազմանալով, շինելով ու ստեղծագործելով:
Ինչպէ՞ս կարելի է ուրանալ հաւատքը հայրենիքին,
Ինչպէ՞ս կարելի է անհաւատարիմ ըլլալ յանձնառութեան ուխտին:
Պարտութիւնը պիտի չաղքատացնէ մեր հոգիները` յանձնուողական ու անձնատուութեան սպառնալիքներով: Ցեղասպանութիւնն անգամ չկրցաւ մեր հոգիներէն խլել Արարատն ու Կիլիկիան, Վանն ու Վասպուրականը, Մուշն ու Սասունը, հայրենիքին վերատիրանալու յոյսը: Մեր բոլո՛ր պարտութիւնները վերածուած են յանձնառութեան նոր ուխտի, վրէժի կանչով պայմնաւորուած, հաստատամտութեամբ` երդուած ու պողպատեայ կամքով` շարունակուող, որ կ՛անհանգստացնէ թշնամին ցայսօր:
Բացէ՛ք վերջին հարիւրամեակի մեր գրականութիւնը, եւ այնտեղէն դուրս պիտի ժայթքին մեր բանաստեղծներուն ու գրողներուն վրէժ աղաղակող պատգամները` չմոռնալու, չուրանալու, չվհատելու, չյուսահատելու եւ շարունակելու պայքարը` հայրենիքին, պայքարը` հողին, պայքարը` հայոց ոսկեղենիկին անաղարտ պահպանման, պայքարը` ազատութեան ու պայքարը` ինքնութեան ու ազգի անսասանութեան:
Պատգամ, որ կու գայ դարերու խորերէն, մեր պապերէն ու հայրերէն` դառնալով վահան ու զէնք մեզ սպառնացող բոլոր բռնակալներուն դէմ:
Որո՞ւ ուղղուած են այդ բոլորը:
Եւ եկա՛ն սերունդներ «Ձայն մը հնչեց էրզրումի հայոց լեռներէն»-ով բորբոքած, զէնքը ձեռին` «Մենք զաւակներդ օգոստոսափառ պիտի կերտենք նոր Արշալոյս» ուխտեցին եւ ազատագրեցին Արցախը եւ բերին հասցուցին` ձեզի, Արցախը, որ պիտի հարթէր դէպի Վան, Մուշ, Սասուն ու Արարատ տանող ճանապարհը այսօր:
Տեսէ՛ք, թէ ո՛ւր հասցուցին Արցախը` անկախութեան երրորդ տասնամեակը չբոլորած:
Ակա՛նջ տուէք մեր երաժշտութեան ու այնտեղէ՛ն պիտի լսէք նախատինքը մեր բանաստեղծին`
«Հիմի՞ էլ լռենք, երբ մեր քարինք, ապառաժք խօսեն,
Չե՞ն ասել, որ հայք արժանի էին ստրկական անարգ վիճակին»:
Մի՛ խորտակէք մեր գոյութիւնն ու մեր ինքնութիւնը պայմանաւորող, մեզ հզօրացնող ու յաղթանակներու առաջնորդող հազարամեայ սիւները:
Սողոմոն իմաստունին երբ դիմած են երկու կիներ` երեխային պատկանելիութեան վէճը հարթելու վճիռ կայացնելու, Սողոմոն իմաստուն վճռած է որդին կիսել` հաւասարապէս բաժնելով երկուքի. հարազատ մայրն է, որ ճչացեր է` «Թող մնայ իրեն, միայն թէ ապրի՛ որդիս» (Գիրք թագաւորաց 3:5):
Մե՛նք եւս հիմա կը ճչանք` թող մնայ Արարատը թուրքին, այնքան ատեն որ տակաւին չենք կրնար «տուն բերել» զայն, բայց թող մնա՛յ ողջ` մեր հոգիներուն մէջ, մեր երազներուն ու մեր տեսիլքին մէջ: Մի՛ սպաննէք երկրորդ անգամ մը եւս մեր հոգիներուն մէջ բաբախող յաղթանակներու տեսիլքը, մեր խոյանքին թեւեր տուող, բարձունքներ նուաճելու մեր ազգային խորհրդանիշ Արարատը: Մե՛րն է ան, հոգ չէ թէ` պատանդուած եւ բանտուած, ուշ կամ կանուխ տուն պիտի բերենք, մի՛ խլէք մեր սրտերէն` մեր պատկանելիութիւնը, մեր ինքնութիւնը եւ մեր հպարտութիւնը, մեր գոյութեան խորհուրդը:
Արարատը հազարամեակներու մեր պատմութեան, մեր ինքնութեան պիպիլիական վկայագիրն է, աստուածաշնչեան պատգամով մեզի շնորհուած` երկնային պարգեւ: Ան խորհուրդն է աստուածային ներողամտութեան, մեկնակէտ` համայն մարդկութեան վերամարդկայնանալու եւ քաղաքակրթութիւններու նոր սկիզբին, չի՛ կրնար եղեռնագործ ու եաթաղանող թուրքին պատկանիլ: Աստուած է ընտրած, թէ ուրկէ՛ պիտի տայ նոր սկիզբ մարդուն ու մեզի պարգեւած երկնային շնորհը, երբ բազմաթիւ ազգեր պիտի փափաքէին, որ իրենցը եղած ըլլար:
Մինչ մենք հիմա ինչպիսի՜ դիւրութեամբ, առանց ցաւի, առանց զղջումի, առանց խղճի տագնապի, անհոգութեամբ եւ անտարբերութեամբ կը յանձնենք` զիջելով հազարամեակներու մեր հպարտութիւնը, մեր յաղթանակները, մեր սեփականութիւնը` թշնամիին:
Սա ահաւոր ու սարսափելի անգիտութիւն է եւ աստուածային պարգեւի ուրացում:
Իրապէս անգիտակի՞ց են, թէ ի՛նչ կը կորսնցնեն, թէ՞ փառքն ու նիւթը կուրցուցած է ամէն արժանապատուութիւն ու հպարտութիւն: Երբ պարտութիւնն անգամ արիութիւն եւ արժանապատուութիւն կը պահանջէ: Իր ազգին, իր իրաւունքներուն, իր ժառանգութեան եւ իր արժանիքներուն գիտակցութեան արժանի պատիւն ունենալու յարգելիութիւն, եւ ոչ թէ թշնամիին քծնիլ` հաճոյակատարութեան ամբողջական զիջողականութեամբ եւ անձնատուութեան, հպատակութեան պատրաստակամութեամբ:
«Լա՛ւ իմացիր,
Ով ուրանայ խօսքն Աստուծոյ,
Գահի, վախու, փառքի համար,
Տկարանայ կապէն ուխտին,
Որդե՛րն ուտեն մարմինն անոր
Նախ քան իջնելն
Ի ծոց երկրին…
Ցամքի` ինչպէս կայծակնահար
Հսկայ կաղնին`
Հասակն անոր իր արմատէն» (2):
Հրեան կը քանդէ Պաղեստինն ու կը կոտորէ պաղեստինցին, բայց չի կրնար անոր հոգիէն գողնալ Պաղեստինին վերատիրանալու երազն ու հաստատակամութիւնը:
Մինչ թաւշեայ յեղափոխութիւնը գողցաւ ժողովուրդին վստահութիւնը եւ հիմա կը գողնայ մեր յոյսը, կը կործանէ մեր ինքնութիւնը ու կ՛առեւանգէ մեր տեսիլքը եւ դեռ` կ՛առեւանգէ սերունդներու ապագան:
Այլապէս, ինչո՞վ բացատրել սահմանադրական փոփոխութիւնը, Հռչակագիրի վերանայումն ու Հայոց ցեղասպանութիւն եւ Հայ դատ եզրոյթներու վերացումը, «Ազգային գաղափարախօսութիւնն ու ազգային միասնականութիւնը կեղծ կատեգորիաներ»-ու վերահաստատումը, սփիւռքին ամբողջական մեկուսացումն ու անտեսումը, դասագիրքերէն ջնջելու Արցախը, «Արցախը ազրպէյճանական տարածք է» տանիքներէն գոռում-գոչիւնները եւ «Պատմական Հայաստան չկա՛յ» յայտարարութիւնները:
Եւ տակաւին` այն բոլորը, որոնք ինչ որ ազգային ինքնութիւն կը ձեւաւորէ` պատմութիւն, դասագիրք, ուսուցիչ` կրթական համակարգէն` դո՛ւրս, անընդմէջ անուանարկումը եկեղեցիին, հայոց լեզուի անսանձ ու մրցավազքային արագութեամբ աղաւաղումն ու ազգային խորհրդանիշներու վերացումը, ազգային ստեղծագործական տաղանդին ու մշակոյթին բովանդակազրկումն ու ապազգայնացումը: Եւ… նոր սահմանագծումներով մեր յաղթանակներու զիջումը: Ի՜նչ մնաց…
Կը խորտակուին մեր պատմութեան, մեր մշակոյթին, մեր ինքնութեան հազարամեայ սիւները:
«Մեղա՜յ, մեղա՜յ Արարատին…»:
Թշնամիին հաճոյանալու անասելի ու անկասելի մարմաջով կորսնցնե՞լ ամէն արժանապատուութիւն, գիտակցութիւն, արժէք ու հարստութիւն եւ չըմբռնե՞լ, թէ ի՛նչ կը կորսնցնեն:
Ահա թէ դէպի ո՛ւր կ՛արշաւեն թաւշեայ յեղափոխութեան «քայլողները»:
«Ողբամ զքեզ, Հայաստան…»:
Թող լա՛ւ իմանան բոլոր պետական այրերը, հայրենիքը սեփականութիւնն է ժողովուրդին, որ դարեր շարունակ պահեր, պահպաներ ու սերունդէ սերունդ փոխանցեր ու հասցուցեր ձեզի: Իսկ պետութիւնները ժողովուրդին կողմէ նշանակուած ժամանակաւոր պահակներն են ազգային ժառանգութեան անարատ ու անխախտ պահպանման: Տէր կանգնելու երդումով ստանձնած` նուիրական ու վսեմ գործ, հայրենիքին ծառայելու ուխտ եւ պահել ու պաշտպանելու, խնամելու, աւելի զարգացնելու, որպէս մասունք տանելու դարերը գալիք` իբրեւ ազգային պարծանք: Պետական այրերը հայրենիքին սեփականատէրերը չե՛ն եւ իրաւունք չունի՛ն հայրենիքի սեփականութիւնը վաճառքի հանելու:
Չմոռնան բոլոր իրենց հաւատքը ուրացողներն ու ուխտադրուժները, թէ`
«Կու գան ու կ՛անցնեն նոր ու հին վարչակարգերը բոլոր, իրենց նախագահներով ու քարտուղարներով, փոքր ու մեծ վարչապետներով ու նախարարներով, կը մնան իսկական արարները մեր պատմութեան, կը մնան արարիչները, կը մնան` Արարա՛տը, Էջմիածի՛նը, Մագաղաթնե՛րը, Հռիփսիմէ՛ն, Նարեկացի՛ն, Կոմիտա՛սը, մեր յաւերժական ճանապարհի նշաձողերը» (3):
եւ
«Արեւի պէս երկիր իմ, կը վառուես» (4) դարձեալ:
1 դեկտեմբեր 2024
Պէյրութ
(1).- Դիմատետրին վրայ տեղադրուած 19 նոյեմբեր 2024-ին:
(2).- Յ. Օշական, «Այն օրերուն», էջ 41:
(3).- Սիլվա Կապուտիկեան, «Չեմ կարող լռել», էջ 131:
(4).- Վ. Տէրեան` «Երկիր Նայիրի», էջ 319
