ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
Կրնա՞նք Հաւատալ Կլիմայական Արդարութեան, Երբ Քարիւղի Դրամը Կը Ղեկավարէ Այս Թատերաբեմը. ՔՈՓ 29-ի Ազերի Գործադիր Տնօրէնը Նկարահանուած Է Հանածոյ Վառելանիւթի Համաձայնութեան Մը Սատարելու Ընթացքին
ՄԱԿ-ի Կլիմայի փոփոխութեան տարեկան խորհրդաժողովը` UNCCC, որ պէտք է սահմանափակէ կենսոլորտի ապականութիւն պատճառող քարիւղի եւ նման նիւթերու արտահանումը եւ գործածութիւնը, վերածուած է նաեւ քարիւղ արտադրող կողմերու խորհրդաժողովին` ՔՈՓ: Այս տարի 29-րդ ժողովը` ՔՈՓ29, տեղի կ՛ունենայ Ազրպէյճանի մէջ, 11-24 նոյեմբեր 2024:
Այս է խորագիրը բնապահպանութեան ջատագով եւ հեղինակ, Արժանթինէն Ռիքի Լանուսի յօդուածին, որ լոյս տեսաւ 11 նոյեմբեր 2024-ին, Միտիում կայքէջի Տը Նիու Քլայմէյթ էջին վրայ (1): 8 նոյեմբեր 2024-ին նոյն պարագան արծարծած է նաեւ Պի. Պի. Սի.-էն Ճասթին Ռոլաթ (2): Ստորեւ Լանուսի անգլերէն յօդուածին գլխաւոր բաժինները կը թարգմանեմ.
Հեղինակին պատրաստած ՄԱԿ-ի Կլիմայի վատթարացման դէմ ՔՈՓ29-ի ժողովը ապականած մթնոլորտով Ազրպէյճանի մէջ գումարելու հակասական` հեգնական նկարը:
«Պաքուի կեդրոնական փողոցի առեւտուրի կեդրոնը բոլորովին նոր դարձած է: Այս փայլուն 13 յարկանի աշտարակը, ուր տեղի պիտի ունենայ ՄԱԿ-ի յաջորդ կլիմայական ժողովը` ՔՈՓ29, կը գտնուի քանի մը քիլոմեթր անդին: Պաքուն նախապէս Սեւ քաղաք կը ճանչցուէր, որ 1840-ական տարիներուն համաշխարհային քարիւղի արդիւնաբերութեան ծննդավայրն էր: Քանի որ, հաւատաք, կամ ո՛չ, Պաքուն աշխարհի առաջին քարիւղի քաղաքն էր:
«Պաքուի մէջ տակաւին նաւթահորեր կան, որոնց նաւթահան սարքերը կշռոյթով վեր-վար կը ճօճուին, մինչ քարիւղի զտարաններու բոցարձակները յստակօրէն կ՛երեւին գիշերային երկինքին մէջ: Այսօր հանածոյ վառելանիւթերը կը կազմեն Ազրպէյճանի արտածումի 90 տոկոսը: Քարիւղի եւ կազի եկամուտէն կախեալ տնտեսութիւններու առաջին 10-ին մէջ կը գտնուի նաւթային այս պետութիւնը:
«Այժմ, սակայն, անհետացած են սեւ մուրով պատուած շէնքերը, որոնք քաղաքին տուած էին իր «Սեւ քաղաք» ծածկանունը: Իւրաքանչիւր տուն եւ գործարան ժամանակին ծածկուած էր Կասպից ծովու ափերուն գտնուող զտարաններուն արձակած սեւ մուրով: Անցնող երկու տասնամեակներուն ընթացքին յարատեւ մաքրութեան շնորհիւ` Պաքուի կեդրոնը վերածուած է Սպիտակ քաղաքի, ուր խորհրդային շրջանի տնաշարքերը ներկուած են փայլուն աւազագոյն ճակատներով:
«ՔՈՓ29-ը տեղի կ՛ունենայ Պաքուի Ողիմպիական մարզադաշտին մէջ: Եւ ո՞ւր կը գտնուի ժողովին շէնքը` ճիշդ Սոքարի (ազերի պետական քարիւղի եւ կազի ընկերութիւն*) նաւթի եւ կազի հսկայական շտեմարաններուն դիմաց, որոնց ետին ալ կը գտնուի Ազրպէյճանի հնագոյն քարիւղի հանքերէն մէկը…
«Յունուար 2024-ին շէնքին բացումը կատարեց Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ, զոր շատերը իբրեւ բռնապետ կը բնութագրեն:
«Այդ օրէն Առեւտրական կեդրոնը կը հանդիսանայ նախագահ Ալիեւին համար ռազմավարական նշանակութիւն ունեցող կազմակերպութեան` ՔՈՓ29-ի գործադիր կեդրոնը: Ան ընկերութեան յանձնարարած է կազմակերպել ՄԱԿ-ի տարեկան կլիմայական բանակցութիւնները, որոնք Ազրպէյճանի մէջ տեղի պիտի ունենան 11 նոյեմբեր 2024-ին:
«Սակայն ինչո՞ւ Ազրպէյճանի նման նաւթային պետութեան մը մէջ պիտի հիւրընկալուին կլիմայի վերաբերեալ բանակցութիւնները, ուր պետական եկամուտներուն երկու երրորդը նաւթէն եւ կազէն կը գոյանայ:
«ՔՈՓ-ը նաւթի եւ կազի մասին չէ, այլ` յաւիտեանս հանածոյ վառելանիւթի:
«Եթէ ոեւէ մէկը կրնայ պատասխանել այդ հարցումին, Էլնուր Սոլթանովն է` ՔՈՓ29-ի գործադիր տնօրէնը եւ Ազրպէյճանի ուժանիւթի փոխնախարարը: Սակայն երբ ան կը միանայ «EC Capital»-ի հետ (Հոնկ Քոնկէն կեղծ ընկերութիւն մը) հեռակայ հարցազրոյցին, ան չ՛ակնկալեր, որ կը պատասխանէ այդ հրատապ հարցերէն որեւէ մէկուն, այլ` կլիմայի գագաթնաժողովին առիթով, հնարաւոր շահութաբեր համաձայնութիւններու ակնկալիքներուն: Ի վերջոյ, քարիւղի դրամն ու ՔՈՓ-երը երկար, միահիւսուած պատմութիւն ունին: EC Capital-ի հետ հանդիպումը, ուրեմն, շատ սովորական բան մըն էր: Կամ ինք այդպէս կը կարծէր:
«Սակայն Սոլթանովը տեղեակ չէ, որ իր խօսակիցը քարիւղի ներդրող մը չէ, այլ` Կլոպըլ Ուիթնեսի կողմէ գաղտնի հետախոյզ մը: Քանի որ «EC Capital»-ը ինքզինք կը ներկայացնէ իբրեւ նաւթի եւ կազի արդիւնաբերութեան համաշխարհային ներդրումներու ընկերութիւն, որ Սոլթանովին բնաւ չի զարմացներ:
«Երբ ուքրանական պատերազմին պատճառով Եւրոպան խզեց ռուսական կազին հետ կապերը, Ազրպէյճանը արագօրէն դարձաւ հանածոյ վառելիքի շուկայի նոր սիրելին: Յաջորդ տասնամեակին ընթացքին կազի արտահանումը մէկ երրորդով աւելցնելու ծրագիրով Ազրպէյճանի դիրքը` իբրեւ Եւրոպայի ընտրեալ մատակարարի, կնքուեցաւ:
«Սոլթանովը կը յստակացնէ, որ առայժմ ինք ՔՈՓ-ի պատասխանատուն է եւ ոչ թէ` փոխնախարարը: ՄԱԿ-ի ՔՈՓ-ի օրէնսգիրքը պաշտօնեաներուն կ՛արգիլէ օգտագործել իրենց դիրքերը անձնական շահի համար` ակնկալելով, որ անոնք գործեն առանց սեփական շահի: Սակայն երբ ան որ կը հարցնեն ներդրումներու մասին, Սոլթանով կը մոռնայ իր զգուշաւոր վարմունքը եւ Ազրպէյճանի ընդարձակ հանածոյ վառելանիւթի պաշարներուն մասին քարոզչութեան կը սկսի:
«Նախ ան կը յստակացնէ, որ ՔՈՓ-ի տնօրէն ըլլալը չի նշանակեր, որ ներդրումներու առիթներ չկան Սոքար ընկերութեան հետ, եւ թէ` EC Capital-ը կրնայ հետաքրքրուիլ «կանանչ անցումային նախագիծներով»: Քանի որ «ՔՈՓ-ը նաւթի եւ կազի մասին չէ, այլ` կլիմայական ճգնաժամի մասին: Սակայն միեւնոյն ատեն ան պատահաբար կը նշէ Ազրպէյճանի «շատ մեծ նաւթի եւ կազի հանքավայրերը»` ընդգծելով իր երկրին կազի արտահանման աճը: Ան բնական կազը իբրեւ «անցումային վառելիք» գաղափարի մասին կը խօսի` շեշտելով, որ անոնք կրնան աշխարհի անբաժան մասը ըլլալ, թերեւս յաւիտեանս. հաւաստիացում մը, որ ներդրող մը պիտի ուզէր լսել:
«Հանդիպումը կ՛աւարտի EC Capital-ի կողմէ ՍՈՔԱՐ-ին ծանօթանալու խնդրանքով: Օրեր ետք Սոլթանովը կ՛ընդառաջէ: ՍՈՔԱՐ-ի գործադիր տնօրէն Էլշատ Նասիրովը EC Capital-ին Պաքու կը հրաւիրէ` քննարկելու ներդրումները, որոնք կախեալ են ՔՈՓ29-ի հնարաւոր նաւթային համաձայնութիւններէն:
«Պատգա՞մը. եթէ հանածոյ վառելիքի դրամ ունիք, ՔՈՓ29-ը բաց է առեւտուրի համար:
«Այս անգամ EC Capital-ը պարզապէս կեղծ անձ մըն է, գաղտնի հետաքննութեան համար, սակայն այդ հանածոյ վառելանիւթի ջատագովներու բանակին ամենաճշգրիտ ներկայացումն է, որ ամէն տարի կը կրկնուի ՔՈՓ-երու ընթացքին` յուսալով օգուտ քաղել ճգնաժամէն, որ անոնք կ՛օգնեն յաւերժացնել:
«Ահաւասիկ ՔՈՓ29-ի տնօրէնը գոհ է հանածոյ վառելանիւթի ներդրողներէն, կարծես թէ, իբրեւ սովորական գործ:
«ՔՈՓ29-ը տօնավաճառ:
«ՔՈՓ29-ի «գործընկերութիւններուն» խումբը հակասական խաղ կը խաղայ ապահովելով միացեալ տնտեսում` կլիմայի շուրջ բանակցութիւններու համար, սակայն իրականութեան մէջ նաւթի եւ կազի արդիւնաբերութեան համաշխարհային առեւտուրի ժողով է այդ:
«ՔՈՓ-ի հովանաւորներու սովորական կանոնները կը պահանջեն, որ ընկերութիւնները ըլլան ՄԱԿ-ի «մրցում դէպի զերօ ապականում» ծրագիրի մաս, կամ` զերօ ապականութեան աճի խոստում տուած: Սակայն իրականութեան մէջ կեղծիք է, ինչպէս փաստեց Global Witness-ի հետաքննութիւնը: Ընկերութիւնները կրնան շրջանցել այս պահանջները` ստորագրելով «Ազգային խոստում»` յառաջիկայ երկու տարուան ընթացքին անորոշ յանձնառութեամբ «Զուտ զերօ հաւատալի անցումային ծրագրով» մը: Յարմար ելք մը, որ ճիշդ կը գոհացնէ «EC Capital»-ին նման ընկերութիւնները:
«ՔՈՓ29-ի խումբը, որ կը ձգտի ամբողջացնել իր հովանաւորներուն մասնաբաժինը, EC Capital-ին կը տրամադրէ 600 հազար տոլար արժողութեամբ ծրար մը, որ կը ներառէ մասնակցութեան հինգ տոմսեր եւ հնարաւորութիւն, ՍՈՔԱՐ-ի` Ազրպէյճանի պետական նաւթային հսկային հետ միացեալ ձեռնարկ կազմակերպելու: Ո՛չ մէկ խօսք կլիմայի հետ կապուած որեւէ պարտաւորութեան մասին: Պարզապէս նաւթի եւ կազի ցանցի հնարաւորութիւն` ՄԱԿ-ի կլիմայակա՛ն գագաթնաժողովին:
«Ասոր դիմաց EC Capital-ը կը պահանջէ երեք բան` հանդիպում Ազրպէյճանի ուժանիւթի փոխնախարար Էլնուր Սոլթանովի հետ, Պաքուի մէջ հանդիպումներ Սոքարի պաշտօնեաներու հետ եւ ձեռնարկ մը` նուիրուած «նաւթի եւ կազի կայուն ներդրումներուն» ՔՈՓ29-ի ընթացքին: ՔՈՓ29-ի խմբակը սրտանց կը համաձայնի:
«Անոնք գրաւոր կը խոստանան դիւրացնել քարիւղի համաձայնութիւն մը` կանխիկ գումարի դիմաց, այն ալ` ՄԱԿ-ի կլիմայական վեհաժողովին… Ահա անպատժելիութեան նմուշ մը:
«Հանածոյ վառելանիւթի խաղագիրքը` թշնամիներդ աւելի մօտդ պահէ:
«Այստեղ կը բացայայտուի նաւթի պետութեան խաղագիրքը` բաժնետիրական առեւտրային ցուցահանդէս, ուր նաւթային շահերը կու գան ներդրումային համաձայնութիւններ կնքելու: ՔՈՓ29-ը պաշտօնապէս դարձած է նաւթային առեւտուրի վայր, այլ ո՛չ թէ` կլիմայական շարժումի: Գագաթնաժողովը վերածուած է հանածոյ վառելանիւթի ընկերութիւններու, համաշխարհային կլիմայական դիւանագիտութեան քողին տակ` համաձայնութիւններ ապահովելու վայր:
«Սակայն ՔՈՓ-ը միշտ չէ, որ եղած է նաւթի եւ կազի խաղադաշտ: Հանածոյ վառելանիւթով հարուստ երկիրները, ինչպիսին է Ազրպէյճանը, երկար ժամանակ կը դիտէին ՄԱԿ-ի կլիմայական ջանքերը` իբրեւ իրենց գոյութեան սպառնալիք: Հասկնալով, որ կլիմայական ուժեղ գործողութիւնները կրնան քայքայել իրենց տնտեսական կեանքը, անոնք սկիզբէն ներթափանցեցին այնտեղ:
«1995-ին Սէուտական Արաբիոյ գլխաւորած դաշինքը երաշխաւորեց, որ Պերլինի ՔՈՓ1-ը կը պահանջէ միաձայնութիւն իւրաքանչիւր որոշումի համար` հանածոյ վառելանիւթ արտադրողներուն վեթոյի իրաւունք տալով կլիմայական որեւէ ծրագիրի նկատմամբ, որ անյարմար կը նկատէին:
«Այդ ժամանակէն ՔՈՓ-երը վերածուած են խաղահրապարակներու, ուր նաւթային արդիւնաբերութեան խաղը ակնյայտօրէն զարգացած է: Բացարձակ հերքումի փոխարէն` ընկերութիւնները այժմ կը խոստանան «զուտ զերօ» ծրագիրներ` առաջարկելով վարկածային թեքնիք լուծումներ, ինչպիսիք են ածխածինի հաւաքումն ու պահպանումը (CCS) եւ ածխածինի վարկերու խթանումը, որոնք թոյլ կու տան «հատուցել» արձակումներուն դիմաց` առանց նուազեցնելու զանոնք:
«Այժմ ՄԱԿ-ի կլիմայական գագաթնաժողովը աւելի՛ն է, քան` պարզապէս կլիմայի վատթարացումը կասեցնելու հնարաւորութիւն: Հանածոյ վառելանիւթի ընկերութիւններուն համար այդ առիթ է հովանաւորչական համաձայնութիւններ ապահովելու, քաղաքականութիւն մշակողներու հետ զրուցելու եւ, այո՛, նաւթի ու կազի համաձայնութիւններ կնքելու համար:
«Յիշենք` անցեալ տարի ՔՈՓ28-ը կայացաւ Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններու մէջ, որ կը նախագահէր ԱՄԷ-ի ազգային նաւթային ընկերութեան գործադիր տնօրէն Սուլթան ալ Ժապերը: Հովանաւորութեան գիները եռապատկելէն եւ կառավարութիւններու հետ «ցանցային բացառիկ առիթներ շնորհելով» հովանաւորները գայթակղեցնելէ ետք, սպրդած փաստաթուղթերը գագաթնաժողովի «ածխաթթվացման» առաքելութիւնը վերածեցին զաւեշտի: Փոխարէնը` կլիմայի գագաթնաժողովը հարթակ դարձաւ նաւթային համաձայնութիւններու թատերաբեմի: Կը թուի, որ Ազրպէյճանը ջերմօրէն հետեւեցաւ այս նախընթացին:
«…Բայց որքա՞ն պատրաստ ենք սպասելու: Քանի՞ այսպիսի ՔՈՓ-երու կրնանք դիմանալ, ե՞րբ պիտի հասկնանք, որ համակարգը փտած է: Ամէն տարի մենք կը լսենք նոյն յոգնած արդարացումները` առաջնորդներէն, դիւանագէտներէն եւ հովանաւորներէն` խոստանալով «յաջորդ քայլեր» կամ «յաւակնոտ պարտաւորութիւններ», մինչ աշխարհը կ՛այրի: Սա այն նոյն խաղն է, որ անդադար կ՛երկարաձգուի: Խաղ մը, որ նախատեսուած է մեզ խաբելու, եւ չ՛ուզեր ինքզինք շտկել:
«Աշխարհը պէտք չունի տասնամեակ մը եւս բանակցութիւններու, որոնք նախատեսուած են ապականութիւն պատճառող արդիւնաբերութիւնները պահպանելու համար: Մեզի կեղծ «լուծումներ» պէտք չեն, որոնք կը ծառայեն բաժնետիրական շահագրգիռ կողմերը գոհացնելու համար:
«Մենք պէտք ունինք համարձակ գործողութեան:
«Մենք պէտք ունինք ՔՈՓ-ի մը, ուր կլիմայական արդարութեան համար պայքարող առաջին գիծի ձայները պէտք է լսուին` բնիկ համայնքներո՛ւն, ջատագովներո՛ւն եւ կլիմայական խոցելի երկրներո՛ւն ձայները, եւ ո՛չ թէ` հանածոյ վառելանիւթի ջատագովներուն աղմուկը: Մեզի անհրաժեշտ է ՔՈՓ մը, որ կրնայ յոյսի փարոս ըլլալ, վայր մը, ուր մենք այլեւս չենք մտածեր, թէ արդեօք ընթացքը կեղծուա՞ծ է, կամ թէ` արդեօք արդիւնքները երբեք պիտի համապատասխանե՞ն ճգնաժամի հրատապ վիճակին:
«Աշխարհը փորձած է 29 բանակցութիւններ` ապականողներու եւ օձի իւղ վաճառողներու անընդհատ շատցող մարդոց հետ:
«Ժամանակն է, որ մենք փորձենք առանց անոնց կլիմայական գագաթնաժողով գումարել»:
ԱՀԱԶԱՆԳ – 2024-ը պիտի ըլլայ ամէնէն տաք տարին` միջինէն մէկ ու կէս աստիճան աւելի բարձր, քան ցարդ արձանագրուած է (3):
Իսկ Ազրպէյճանի կատարած ցեղասպանութիւնը, Արցախի ցեղային մաքրագործումը նախ մե՛նք է, որ անդադար պէտք է արծարծենք բոլոր կարելի միջոցներով: Իսկ այդ միջոցներուն գլխաւորը Հայաստանի այս հակահայ, թշնամիին ծառայող վարչախումբին հեռացումն է:
14 նոյեմբեր 2024
———-
* Լուսաբանութիւններն ու ընդգծումները հեղինակին:
