Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Պահ մը երեւակայեցէք, որ ձեր բնակած քաղաքին մէջ ոչ մէկ արձան կամ քանդակ ըլլայ: Դատարկութիւն մը պիտի չզգա՞ք: Քաղաքակիրթ մարդիկ, ազգեր բազմաթիւ արձաններ կը կառուցեն, մինչ բարբարոսներ կը քանդեն: Ազրպէյճան ոչնչացումի այդպիսի մոլուցք ունի, իսկ միջազգային հանրութիւնը հանդիսատես ըլլալով` մեղսակից է: Արձանի արժէքի եւ ազդեցութեան մասին յօդուածներ հրապարակած են ՍՈԼՎԱՆԿ եւ ՊԱՆԿԷԱ կայքերը: Կը ներկայացնենք հատուածներ:
Ն.
Արձանի նշանակութիւնը
հասարակութեան մէջ
Արձանները` որպէս գեղարուեստական արտայայտութիւն, կու գան անցեալ դարաշրջաններէն, ժամանակներ, երբ հին յոյները կ՛ուսումնասիրէին եւ կը խորհէին մարդու անհատականութեան հայեցակարգին մասին: Իւրաքանչիւր մարդ եզակի է իր հոգիով եւ մտքով, բայց միաժամանակ խոր կապուածութիւն եւ պատասխանատուութիւն կը պահէ հասարակութեան հետ` որպէս ընկերային արարածներու: Այսպիսով, իւրաքանչիւր արձան կը պատմէ ընդհանուր, բայց ինքնուրոյն պատմութիւն մը:
Արձանը աւելին է, քան` զուտ զարդ (որպէս արուեստի տեսակ), այդ բազմազան կիրարկութիւն կը գտնէ քաղաքականութեան, մշակոյթի, պատմութեան, կրօնի, ծէսերու եւ յարգանքի տուրք մատուցելու մէջ: Որպէս շօշափելի գեղարուեստական ձեւ, որ կը բնակի իր դիտողներու հետ նոյն տարածութեան մէջ, ստեղծագործութիւնը փոփոխութեան կ’ենթարկուի տարածութեան եւ ժամանակի ընթացքին:
Եկէ՛ք եւ աւելի ուշադիր նայինք արձանագործութեան կարեւորութեան` հասարակութեան մէջ:
«Ազդակ»-ի երբեմնի ցրուիչ Ափոլլօ (Գործ` Վարդան Աւէսեանի)
Արձանը` որպէս բնաբան. կերպարուեստի ձեւ
Արուեստը մեծ ազդեցութիւն ունի հասարակութեան վրայ` որպէս հաղորդակցութեան նշանաւոր միջոց: Համադրուած եւ մշակուած զանազան ստեղծագործութիւններ կը թարգմանեն մարդկային փորձառութիւնները որոշ ժամանակէ մը: Կերպարուեստի պատմութիւնը երբ նկատի առնենք, արձանագործութեան նշանակութիւնը հասարակութեան մէջ` կը մնայ որպէս խորհրդանշութիւն (symbolism):
Արձանին նայիլը շատ տարբեր է պատէն կախուած հարթ ներկուած կտաւ տեսնելէն: Դիտողները ունին եզակի հնարաւորութիւն` նայելու արձանի մը մէջէն, վերէն, տակէն կամ ուղղակի դէպի ներս: Դիտողները կրնան շուրջը դառնալ, կեանքի նմանող կերպարին, տարբեր անկիւններ նկատելու կամ թարմ հեռանկարներ ձեռք բերելու համար: Մարդկութեան տարածութիւն ներխուժելով` այս մասնակցութեան եւ խորհրդանշական հարստացման փորձ է:
Արձանագործութեան եղափոխութիւն. մարդու կազմը դարերու ընդմէջէն
Հանրութիւնը բարձր կը գնահատէ արձանագործութիւնը` շնորհիւ դարերու եւ տասնամեակներու ընթացքին զարգանալու անոնց ունակութեան: Արձանագործութիւնը իր լեզուն է, որ կը խօսի ժամանակի որոշ պահու մը մասին: Որոշ դարաշրջաններու արձանները լոյս կը սփռեն մարդասիրական եւ հասարակական հարցերու վրայ, որոնք մեզ կը մղեն մտածելու, խորհելու եւ կարեկցելու ուրիշներուն հետ մեր աշխարհին մէջ: Արեւմտեան արուեստի պատմութիւնը յատկապէս կը պատկերէ մարդկային կերպարանքը` ոճերու լայն տեսականիով, ձեւաւորելով մշակոյթը նոյնքան, որքան` գիտական յայտնագործութիւնները եւ նորարարութիւնները տարիներու ընթացքին:
Անցեալը, ներկան եւ ապագան. արձանին տեղը
Արձանագործութեան ձեւերը` ըլլան պրոնզէ կիսանդրիներ, զգայացունց արձաններ, թէ բարդ քարէ փորագրութիւններ, կ՛արտացոլացնեն անցեալի հասարակութիւններու իրատես պատկերներն ու գաղափարները: Շնորհիւ հնաոճ եւ հին աշխարհի քանդակներու պահպանման, ժամանակակից գեղարուեստական ստեղծագործութիւններու կողքին, մենք կրնանք ներկայիս վայելել նման մշակութային ձեւեր:
Ներքին յարդարման ոչ մէկ կանոն կ՛ըսէ, որ գեղարուեստական արտայայտութիւնը պէտք է ըլլայ միայն կտաւի վրայ:
ՍՈԼՎԱՆԿ
Արձանի կարեւորութիւնը
Արձանագործութիւնը` արուեստի տեսակ մըն է, որ տարածուած է մարդկութեան պատմութեան ընթացքին` սկսեալ հին քաղաքակրթութիւններէն մինչեւ մեր օրերը: Անիկա շարունակած է գերել եւ ոգեշնչել հանդիսատեսը ամբողջ աշխարհի մէջ` խորհրդանշելով հասարակութեան արժէքները, համոզումները եւ գեղարուեստական արտայայտութիւնը:
Արձանը եռաչափ արուեստի ձեւ մըն է, որ արուեստագէտներուն կ՛առաջարկէ ստեղծագործական արտայայտման եզակի միջոց` սահմաններ անցնելու եւ դժուարին պայմանականութիւններու համար: Անիկա կ՛արտացոլացնէ մարդկային զգացումներու բարդութիւնը, կը գերազանցէ ժամանակը եւ կը յառաջացնէ զգացումներ, որոնք բառերն ու պատկերները չեն կարողանար:
- Արձանը ունի հսկայական մշակութային նշանակութիւն եւ կը ծառայէ որպէս հասարակութեան արժէքներու եւ համոզումներու տեսողական ներկայացում:
- Անիկա կենսական գեղարուեստական կարգ ու կանոն է, որ կը շարունակէ գերել եւ ոգեշնչել հանդիսատեսները ամբողջ աշխարհին մէջ:
- Արձանի ստեղծման գործընթացը գեղարուեստական արտայայտման իւրահատուկ եւ շօշափելի ձեւ է:
- Արձանը անջնջելի հետք ձգած է մարդկային քաղաքակրթութեան վրայ` սկսած հնագոյն գլուխգործոցներէն մինչեւ ժամանակակից խորհրդանշական արձաններ:
- Հակառակ արուեստի նոր ձեւերու եւ արհեստագիտութեան յայտնուելուն, արձանագործութիւնը կը շարունակէ զարգանալ եւ մնալ ժամանակակից հասարակութեան մէջ արուեստի համապատասխան ձեւ:
Արձանին մշակութային նշանակութիւնը
Պատմութեան ընթացքին արձանագործութիւնը կենսական դեր խաղացած է տարբեր մշակոյթներու հաւատալիքներու, արժէքներու եւ աւանդութիւններու արտացոլման եւ արտայայտման գործին մէջ:
Կրօնական արձաններէն մինչեւ յուշարձաններ` այդ կը ծառայէ որպէս հասարակութեան մշակութային ինքնութեան տեսողական ներկայացում:
Դարերու ընթացքին արձանը գործածուած է պատմութիւններ պատմելու, գաղափարներ հաղորդելու եւ յոյզեր փոխանցելու համար: Օրինակ, հին եգիպտական արձանները կը պատկերէին աստուածներ եւ փարաւոններ, մինչ յոյները կը նշէին իրենց հերոսները եւ աստուածները մարմարէ եւ պրոնզէ արձաններով: Նմանապէս, Հնդկաստանի մէջ արձանները եղած են կրօնական աւանդութիւններու մէկ մասը հնագոյն ժամանակներէն մշակուած տաճարներով, որոնք զարդարուած են բարդ փորագրութիւններով եւ աստուածներ ու աստուածուհիներ պատկերող արձաններով:
Արձանին ազդեցութիւնը մշակութային ինքնութեան վրայ
Արձանը միշտ եղած է հասարակութեան իւրայատուկ մշակութային ինքնութիւնը նշելու միջոց: Այդ կը ծառայէ իրենց աւանդութիւններուն եւ հաւատալիքներուն պահպանման, որպէսզի ապագայ սերունդները սորվին եւ գնահատեն:
Բազմաթիւ արձաններ ստեղծուած են պատմութեան ընթացքին նշանակալի իրադարձութիւններու եւ անհատներու յիշատակման համար: Օրինակ, Ուաշինկթընի մէջ գտնուող Լինքըլնի յուշահամալիրը կոթողական, հոյակապ արձան է, որ ստեղծուած է Միացեալ Նահանգներու 16-րդ նախագահին ի պատիւ եւ խորհրդանշելու համար ազատութեան ու ժողովրդավարութեան գաղափարները, որոնք ան յայտարարած է:
Լինքըլն
Աւելի՛ն. արձանները կը ծառայեն որպէս մշակոյթի արժէքներու տեսողական յիշեցում: Չինաստանի յայտնի յախճապակեայ ռազմիկները, որոնք ստեղծուած են աւելի քան 2000 տարի առաջ, երկրի երկար եւ հարուստ պատմութեան խորհրդանիշն են: Պրազիլի մէջ գտնուող Յիսուս Փրկիչ արձանը կը ներկայացնէ շրջանի գերիշխող կրօնական համոզումները:
Ընդհանրապէս արձանագործութիւնը էական դեր խաղացած է ամբողջ աշխարհի մարդոց մշակութային ինքնութեան ձեւաւորման գործին մէջ` շօշափելի կապ ապահովելով անոնց անցեալի, ներկայի եւ ապագայի հետ:
Արձանը` որպէս գեղարուեստական արտայայտութիւն
Արձանը աներեւակայելի, բազմակողմանի եւ շօշափելի արուեստի ձեւ մըն է, որ թոյլ կու տայ արուեստագէտներուն` ներկայացնել իրենց գաղափարներն ու զգացումները եռաչափ ձեւի միջոցով: Արձանները ստեղծուած են շարք մը նիւթերով, ներառեալ, փայտը, քարը, մետաղը եւ կաւը, որոնցմէ իւրաքանչիւրը կը պահանջէ ձեռքերը գործածելու յատուկ ճարտարութիւն:
Արձանագործութեան գործընթացը բարդ է եւ յաճախ կը բնութագրուի ձեւի, հիւսուածքի եւ ծաւալի ուսումնասիրութեամբ: Արձանագործները կ՛աշխատին ցոյց տալ ընտրուած նիւթի եզակի որակները` յաճախ փորագրելով, կամ ձուլելով` իրենց նախատեսած կերպարը կեանքի կոչելու համար:
Գեղարուեստական գործընթացը
Արձանի ստեղծումը սկսած է գաղափարէ մը, որ յաճախ ոգեշնչուած է անձնական փորձառութիւններէն, զգացումներէն կամ ընկերային մեկնաբանութիւններէն: Այնտեղէն նկարիչը կ՛ուրուագծէ իր նախագիծը` նախքան արձանի իրական ստեղծման անցնիլը: Նախնական տեսքը հաստատուելէն ետք արձանագործը կ՛աշխատի ապահովելու, որ արձանը հաւասարակշռուած է եւ համաչափ` հիմնուելով անոնց տարածական պատկերացման եւ ճարտարագիտական հմտութեան վրայ, յարակցական(cohesive) ձեւաւորում ստեղծելու համար: Վերջին քայլը արձանի մակերեսը կատարելագործելն է` աւելցնելով հիւսուածք եւ մանրամասնութիւններ, տեսողական ուժաբանական(dynamic) եւ գրաւիչ արուեստի գործ ստեղծելու համար:
Ձեւի եւ հիւսուածքի ուսումնասիրութիւն
Արձանագործները ի վիճակի են տարբեր ձեւերով կառուցել իրենց ընտրած միջավայրը` ստեղծելով շարք մը հիւսուածքներ եւ ձեւեր, աւելցնելով խորութիւն եւ հարթութիւն: Փայտը, օրինակ, կարելի է փորագրել` բացայայտելու բարդ մանրամասներ, մինչ քարը կրնայ ձեւաւորուիլ հարթ կորեր եւ գիծեր ստեղծելու համար:
Գործածուած նիւթի եւ ճարտարագիտութեան ընտրութիւնը կ՛ըլլայ յատուկ յոյզեր յառաջացնելու կամ որոշ գաղափարներ ներկայացնելու համար: Արձանագործները կրնան նաեւ փորձեր կատարել ծաւալներով` ստեղծելով զանազան չափի արձաններ, փոքրէն եւ մտերիմէն մինչեւ մեծ ու տպաւորիչ:
Ազդեցութիւն շրջապատի եւ դիտողներու վրայ
Արձանները կրնան յառաջացնել շարք մը զգացումներ եւ իմաստներ` կախուած դիտողի մեկնաբանութենէն եւ այն վայրէն, ուր կը գտնուին. ցուցասրահ կամ դուրսը:
Արձանը կը շարունակէ մնալ կենսական եւ ուժաբանական գեղարուեստական կարգ ու կանոն, որ անընդհատ յառաջ կը մղէ սահմանները եւ մարտահրաւէր կը նետէ պայմանականութիւններուն: Գործածելով շարք մը նիւթեր եւ գործիքներ` արձանագործները կը ստեղծեն տեսողականօրէն գրաւիչ եւ զգացմունքային ազդեցութիւն ունեցող արուեստի գործեր, որոնք կ՛արտացոլացնեն մեզ շրջապատող աշխարհի անընդհատ փոփոխուող բնոյթը:
Արձանին պատմական ազդեցութիւնը
Արձանը մեծ դեր խաղացած է մարդկութեան պատմութեան ընթացքի ձեւաւորման գործին մէջ: Հին քաղաքակրթութիւններէն մինչեւ նոր ժամանակներ արձաները ծառայած են` որպէս իշխանութեան հզօր խորհրդանիշներ, քաղաքական յայտարարութիւններ եւ հասարակական արժէքներու արտացոլում: Պատմութեան մէջ արձանագործութեան ամենայայտնի օրինակներէն է Կիզէի Մեծ Սֆինքսը, որ կը վկայէ հին եգիպտացիներու հզօրութեան եւ վեհութեան մասին:
Սֆինքս
Արձանները լայնօրէն կը գործածուէին նաեւ հին Յունաստանի մէջ, ուր անոնք կը համարուէին գեղարուեստական արտայայտման ամէնէն բարձր ձեւը: Յունական արձանները կը պատկերէին աստուածներ, աստուածուհիներ եւ դիցաբանական արարածներ` բացայայտելով անոնց հաւատալիքներն ու արժէքները:
Արձանը շարունակեց առանցքային դեր խաղալ պատմութեան ընթացքի ձեւաւորման գործին մէջ Վերածնունդի դարաշրջանին եւ անկէ ետք: Վերածնունդի դարաշրջանի արձանագործները, ինչպիսին Միքէլանճելոն է, ստեղծած են պատմութեան մէջ ամէնէն յայտնի քանդակները, ներառեալ` Դաւիթի յայտնի արձանը, որ մինչ այսօր կը հմայէ հանդիսատեսը:
Արձաններու պատմական նշանակութիւնը
Արձանները պատմականօրէն օգտագործուած են նշանակալից իրադարձութիւններու եւ անհատներու յիշատակման համար` սկսած հնագոյն տաճարներու պատերուն փորագրութիւններէն մինչեւ քաղաքական առաջնորդներու եւ պատերազմի հերոսներու արձանները: Անոնք ծառայած են որպէս պատմուածքի միջոց` եռաչափ ձեւի միջոցով փոխանցելով հասարակութեան արժէքներն ու համոզմունքները: Բազմաթիւ պարագաներու արձանները օգտագործուած են քաղաքական գաղափարախօսութիւնը կամ օրակարգը յաւերժացնելու համար` պատկերապատման եւ խորհրդանիշի միջոցով ուղերձներ հաղորդելով զանգուածներուն:
Վերջին տարիներուն արձանները կը շարունակեն կարեւոր դեր խաղալ պատմութեան ընթացքի ձեւաւորման գործին մէջ: Նիւ Եորքի մէջ սեպտեմբերի 11-ի յուշահամալիրէն մինչեւ Հիրոշիմայի Խաղաղութեան յուշարձանը` արձանները կը շարունակեն ոգեշնչել եւ միտք յառաջացնել` տալով մնայուն վկայութիւն այն իրադարձութիւններու եւ մարդոց մասին, որոնք անոնք կը յիշատակեն:
Քանդակագործութեան ժամանակակից արդիականութիւնը
Օղակ
Ժամանակակից արագընթաց աշխարհին մէջ, ուր արհեստագիտութիւնը միշտ կը զարգանայ, արձանագործութիւնը կրնայ թուիլ որպէս աւանդական եւ հինցած արուեստի ձեւ: Բայց եւ այնպէս, այս չէր կրնար աւելի հեռու ըլլալ ճշմարտութենէն: Արձանը կը շարունակէ զարգանալ եւ նշանակալից տեղ գրաւել ժամանակակից արուեստին մէջ:
ՊԱՆԿԷԱ
