19 սեպտեմբեր 2024-ին ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ դատի Կեդրոնական խորհուրդը հետեւեալ յայտարարութիւնը հրապարակեց` Արցախի հայաթափման առաջին տարելիցին առիթով.
«Սեպտեմբերի 19-ին լրանում է Արցախի հայութեան նկատմամբ Ազրպէյճանի գործադրած ցեղասպանութեան տարելիցը: 2020 թուականի սեպտեմբերից մինչեւ 2023 թուականի սեպտեմբեր ժամանակահատուածը` Ազրպէյճանի կողմից Արցախի շրջափակում, այնուհետեւ պաշարում, ապա ահաբեկչական յարձակումներ եւ ցեղային զտում ամբողջութեամբ ցեղասպանական գործընթաց է:
«Ազրպէյճանը ինչպէս 1990-ականների սկզբում, այնպէս էլ 2020 թուականի սեպտեմբերին եւ դրանից յետոյ Արցախի նկատմամբ իրականացրել է ռազմական գործողութիւններ, որոնք իրենց բնոյթով նախայարձակում են: Հետեւաբար այդ գործողութիւնները զուրկ են օրինականութիւնից: Այդ ռազմական գործողութիւնների ընթացքում իրականացուել են մարդկութեան դէմ յանցագործութիւններ, որոնց դէպքում, ինչպէս ցեղասպանութեան, վերահաս պատիժը վաղեմութեան ժամկէտ չի ճանաչում:
«Աւելին` Հայաստանի Հանրապետութեան դէմ ուժի կամ դրա սպառնալիքի կիրառման պայմաններում ձեռք բերուած ցանկացած փաստաթուղթ առ ոչինչ է եւ չի կարող կասկածի տակ դնել Արցախի հարցի առկայութեան փաստը: Ղարաբաղեան հիմնախնդրի պատճառը Ազրպէյճանի կողմից տասնամեակներ շարունակ կիրառուող հակահայ քաղաքականութիւնն էր. յանուն ինքնորոշման ու ազատութեան պայքարող ժողովրդի հանդէպ ազրպէյճանական բռնութեան հակադրումը խորացրել է հակամարտութեան հետեւանքները: Հայ ժողովրդի վերամիաւորման ձգտումը բնականոն է ու օրինական, միջազգային իրաւունքի կանոններին համապատասխան: Ցանկացած պետութեան կամ պետութիւնների` այդ թւում Հայաստանի Հանրապետութեան, կողմից ստորագրուած որեւէ փաստաթուղթ չի կարող իրաւազրկել այդ պայքարը:
«Միջազգային երաշխաւորութեամբ Արցախի հայութեան հաւաքական վերադարձի իրաւունքի իրացման ապահովումը, Արցախին միջանկեալ քաղաքական կարգավիճակի տրամադրումը, Հայաստանի Հանրապետութեան հետ անխափան ցամաքային կապի ապահովումը, Պաքւում պատանդարուած հայ գերիների, ներառեալ` Արցախի ռազմաքաղաքական ղեկավարութեան ազատ արձակումը, Ազրպէյճանի նկատմամբ պատժամիջոցների կիրառումն ու յանցագործներին պատասխանատուութեան կանչելը, Արցախի մշակութային ժառանգութեան պահպանութիւնը այն նախադրեալներն են, որոնք պէտք է առաջնորդեն հակամարտութեան քաղաքական կարգաւորմանը:
«Հայ դատի Կենտրոնական խորհուրդը ղարաբաղեան հակամարտութեան ներկայ հանգրուանի համար կարեւորում է հիմնախնդիրը միջազգային քաղաքական օրակարգի վրայ պահելը ե՛ւ միջազգային կազմակերպութիւնների, ե՛ւ առանձին պետութիւնների դէպքում:
«Ներկայ զարգացումները ցոյց են տալիս, որ ղարաբաղեան հակամարտութիւնը ոչ միայն լուծուած չէ, այլ նաեւ որոշակիօրէն գտնւում է միջազգային քաղաքական օրակարգի վրայ: Համոզուած ենք, որ միջազգային յարաբերութիւնների` ժամանակաւոր բնոյթ կրող ներկայ վայրիվերումներից յետոյ, առաւել լայն հնարաւորութիւններ են բացուելու արցախեան հիմնախնդրի կարգաւորման ուղղութեամբ պայքարը շարունակելու եւ աշխատանքներ իրականացնելու համար:
«Արցախի հայաթափման առաջին տարելիցի կապակցութեամբ մեր կոչն է համայն հայութեանը` չդադարեցնել պայքարը, նոր թափ տալ պայքարին, այս պայքարում լինել հետեւողական, վճռակամ ու վճռական»:
