ՎԱՀՐԱՄ ԷՄՄԻԵԱՆ
Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան բանբեր Մարիա Զախարովա 12 դեկտեմբերին մամլոյ ասուլիսի ընթացքին յայտնած է.«Եռակողմ համաձայնագիրներու շարքը, որ բաղկացած է Ռուսիոյ, Ազրպէյճանի եւ Հայաստանի ղեկավարներու 9 նոյեմբեր 2020-ի, 11 յունուար եւ 26 նոյեմբեր 2021-ի եւ 31 հոկտեմբեր 2022-ի յայտարարութիւններէն, Պաքուի եւ Երեւանի հաշտեցման ոչ այլընտրանքային «ճամբու քարտէս» է: Անիկա կ՛ընդգծէ հայ-ազրպէյճանական յարաբերութիւններու կարգաւորման բոլոր առանցքային ոլորտները` տնտեսական եւ փոխադրամիջոցային կապերու ապաշրջափակում, հայ-ազրպէյճանական սահմանի սահմանազատում, խաղաղութեան համաձայնագիրի կնքում եւ հասարակութեան ու փորձագիտական շրջանակներու ներկայացուցիչներու միջեւ երկխօսութեան զարգացում: Այս համաձայնագիրները կը մնան ուժի մէջ, կողմերէն ոչ մէկը անոնց վերաբերեալ իր ստորագրութիւնը ետ վերցուցած է»:
«Հաշուի առնելով Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ խաղաղութեան համաձայնագիրի բացակայութիւնը` մենք չափազանց վտանգաւոր կը նկատենք այս կարեւոր փաստաթուղթերէն հրաժարելու փորձերը: Նման քայլը անխուսափելիօրէն պիտի բերէ լուրջ վտանգներ, նախ եւ առաջ` ինքնին Հայաստանի համար», աւելցուցած է Զախարովա:
Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարի` Հայաստանին ուղղուած մեղադրանքը լաւագոյն պարագայի անտեղի է եւ մինչեւ իսկ անհեթեթ կը հնչէ: Անտեղի է, որովհետեւ Հայաստանը կը մեղադրէ եռակողմ յայտարարութիւններէն հրաժարելու փորձի մէջ, երբ Ազրպէյճանն ու Ռուսիան արդէն շատոնց իրողապէս հրաժարած են անոնցմէ:
Եռակողմ յայտարարութիւնները մէկ ամբողջութիւն կը կազմեն եւ անոնց հիմնաքարը 9 նոյեմբեր 2020-ի յայտարարութիւնն է: Ազրպէյճան 12 դեկտեմբեր 2022-ին այդ միջանցքը «բնապահպան»-ներու փետուրներով ծպտուած զինուորներու, ապա արդէն բացայայտ կերպով ու պաշտօնապէս փակելով ծանր հարուած հասցուց այդ յայտարարութեան եւ մեծապէս վտանգեց զայն` ոտնահարելով Բերձորի միջանցքի ճամբով քաղաքացիներու, փոխադրամիջոցներու եւ բեռներու երթեւեկի անվտանգութեան սկզբունքը ամրագրող անոր 6-րդ կէտը:
Այդ միջանցքը 9 նոյեմբեր 2020-ի յայտարարութեան այդ նոյն կէտի հիմամբ կը գտնուէր վերահսկողութեանը տակ ռուսական խաղաղապահ զօրախումբին` արցախահայութեան անվտանգութեան իրողական երաշխաւորին, որ սակայն տէր չկանգնեցաւ իր ընդհանուր առաքելութեան մաս կազմող այդ կարեւոր կէտին, եւ այդպիսով «կանաչ լոյս» տուաւ ազրպէյճանական կողմին` շարունակելու եռակողմ յայտարարութենէն հրաժարելու իր գործնական քայլերը:
Այդ զարգացումը սկիզբն էր եւ ազդանշանը այն հոլովոյթին, որ ի վերջոյ յանգեցաւ 19 սեպտեմբերի ազրպէյճանական չհրահրուած լայնածաւալ զինուորական գործողութեան եւ ամբողջ Արցախի բռնագրաւման ու անոր բնակչութեան բռնի տեղահանման:
Ազրպէյճանը 12 դեկտեմբերին ոտնահարեց եռակողմ յայտարարութիւնը, ապա զինուորական ուժի կիրարկմամբ չեղարկեց զայն: Ռուսական խաղաղապահ ուժերը չպահպանեցին խաղաղութիւնը` այդպիսով լռելեայն համակերպելով եռակողմ յայտարարութիւնը չեղարկելու Ազրպէյճանի քայլին:
Այդ եռակողմ յայտարարութեան մաս կազմող ազրպէյճանական ու ռուսական կողմերը արդէն այսպէս կամ այնպէս հրաժարած են անկէ, ուստի այսօր այդ յայտարարութեան մաս կազմող երրորդ կողմը` հայկական կողմը այդ յայտարարութենէն, Զախարովայի խօսքով, այդ «ճամբու քարտէս»-էն հրաժարելու փորձի մէջ մեղադրելը պարզապէս անտեղի է:
Այդ մեղադրանքը նաեւ անհեթեթ է, որովհետեւ ինչպէ՞ս կարելի է հրաժարիլ կամ փորձել հրաժարիլ բանէ մը, որ արդէն ամիսներէ ի վեր դադրած է գոյութիւն ունենալէ:
Այո՛, ճիշդ է, որ կողմերը, ինչպէս Զախարովա իրաւամբ կը նշէ, իրենց ստորագրութիւնները ետ չեն վերցուցած, սակայն այդ ձեւական քայլը ի՞նչ կը փոխէ իրողական կացութենէն:
Մոսկուան (եւ ոչ միայն ան…) պէտք է գիտակցի, որ Զախարովայի մատնանշած այդ «անխուսափելի լուրջ վտանգները» կանխարգիլելու միջոցը եռակողմ յայտարարութիւններու չեղարկման մեղսակից չեղող միակ կողմը մեղադրելը չէ, այլ այդ յայտարարութիւններու հիմնաքարին` 9 նոյեմբեր 2020-ի յայտարարութեան վերականգնման համար աշխատանքը:
