ՄԻՀՐԱՆ ՔԻՒՐՏՕՂԼԵԱՆ
10.- Ֆրանսա.- Ֆրանսահայութեան թիւը անորոշ է: Նոյնիսկ յստակ չեն հայ կոչուելու չափանիշները: Տարիներ առաջ 350.000 կը հաշուուէր: Ապա երկար ատեն 500.000 կ՛ըսէինք: Հիմա սկսած ենք 600.000-ի մասին խօսիլ: Թուրքերը կը փորձեն միշտ աւելի բարձր թիւերով տպաւորել ֆրանսացիները: Հին հայերը հաստատուած էին
Փարիզ-Լիոն-Մարսէյ առանցքին վրայ: Նորերը ամէն տեղ են, յաճախ` երկրորդական քաղաքներուն մէջ, քանի որ մեծ քաղաքներուն մէջ բնակութեան վայրերը շատ սուղ են:
Հայաստանէն վերջին երեսուն տարիներուն գաղթած հատուածին թիւը եւս անորոշ է: Կարելի է մօտաւորապէս 70.000-100.000-ի շուրջ գնահատել, որմէ շատ փոքր տոկոս մը` 1-2%ը, կը մասնակցի համայնքի աւանդական կառոյցներու կեանքին: Անշուշտ այդ մասնակցութիւնը կախում ունի նաեւ տեղացի հայերու ընդունելութենէն: Ընդհանրապէս Հայաստանէն եկուոր հայերը եկեղեցիին կապուած են: Բացի Նիսի շրջանէն, որ անկախ կը գործէ, մնացեալ եկեղեցական գործօնները կապուած են ու ենթակայ` էջմիածնական առաջնորդարանին ու Ազգային վարչութեան:
Ֆրանսայի հայութիւնը ընդհանրապէս անհոգ գտնուած է դպրոցաշինութեան մարզին մէջ: 1929-էն Փարիզի արուարձան Սեւրի մէջ կը գործէր Մխիթարեաններուն հիմնած դպրոցը, որ չդիմանալով ծախսերուն` իր դռները փակեց 1990-ին: Անկէ տասնամեակ մը ետք, 1980-ական թուականներէն դպրոցաշինական նոր արշաւ մը սկսաւ, այն ալ դուրսի մղումով ու ոչ` ֆրանսաբնակ բարերարներու նիւթական օժանդակութիւններով: (Նկատել, որ Մխիթարեաններն ալ ֆրանսահայութեան մաս չէին կազմեր): Ներկայիս ամէնօրեայ 9 դպրոցներ կը գործեն Ֆրանսայի մէջ, 4 Փարիզի շրջակայքը եւ 5` հարաւի տարբեր քաղաքներու մէջ: Աշակերտութեան ընդհանուր թիւը 1.500 կամ քիչ մը աւելի կարելի է նկատել, մինչ կ՛ենթադրուի, թէ դպրոցական տարիք ունեցողները թերեւս 60.000-էն աւելի են:
Ֆրանսահայ կազմակերպութեանց կողմէ եւ համանախագահութեամբ գործող մարմին մը կազմուած է Ֆրանսայի մէջ` Ֆրանսահայութեան համագործակցութեան կոմիտէ (CCAF), որ կը ներկայացնէ ֆրանսահայութիւնը եւ ընդունուած է իբրեւ այդպիսին թէ՛ հայկական եւ թէ՛ Ֆրանսայի քաղաքական, կուսակցական, ակադեմական ու լրագրողական շրջանակներու կողմէ եւ ընդհանրապէս հանրային կարծիքի ընկալման մէջ: Որքան կրցած եմ հետեւիլ, կարգ մը շրջաններու մէջ վերջերս կազմուած են նաեւ CCAF-ի ենթակառոյցներ` զայն կազմակերպութեան մը վերածելու փորձով: Այս մարմինն է, որ կը մշակէ արտաքին յարաբերութիւնները յանուն ֆրանսահայութեան:
11.- Պելճիքա.- Հին գաղութ մը եղած է Պելճիքան, ուր հայեր գերազանցապէս զբաղած են ադամանդի, ծխախոտի եւ առեւտրական գործերով: Ներկայ տուեալներով, հայ համայնքը կը կարծուի, թէ 40.000 կը հաշուէ: Հայ մարդոց առաջին հոսանքը դէպի Պելճիքա 1915-ի Հայոց ցեղասպանութեան պատճառով եղած է: Ապա` պարսկահայեր, լիբանանահայեր, սուրիահայեր եւ վերջերս` Հայաստանէն: 1920 թուականին իսկ պետութիւնը իրաւական (de jure) ճանաչում շնորհած է Սեւրի դաշնագրին:
1980-էն գաղութը ունեցած է սեփական հաւաքատեղի, որ առանցքը դարձած է, որ համայնքը կազմակերպուի եւ ընկերային կեանք ու աշխուժութիւններ ունենայ: Գաղութը ունի Պելճիքայի հայութիւնը ներկայացնող կոմիտէ մը, որ իբրեւ այդպիսին` պետական ճանաչում ստացած է: Կը գործէ առաքելական գլխաւոր մէկ եկեղեցի` Էջմիածնի ենթակայ:
Պրիւքսելի մէջ ՀՅԴ Բիւրոյի կողմէ եւ անոր հովանիին տակ կը գործէ Եւրոպայի Հայ դատի Կեդրոնական գրասենեակը, որ ի նպաստ Հայաստանին ու Արցախին եւ ընդհանրապէս ի խնդիր Հայ դատին բաւական աշխուժ գործունէութիւն կը ծաւալէ Եւրոխորհրդարանի շրջանակներու մէջ` բարեկամական կապեր հաստատած ըլլալով եւրոերեսփոխաններու եւ եւրոխորհրդարանի պաշտօնատարներու հետ:
Անհատ կուսակցականներ բոլորուած են Կեդրոնական գրասենեակին շուրջ եւ կ՛օժանդակեն անոր աշխատանքներուն:
Պելճիքայի խորհրդարանը ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնը:
(Լիւքսենպուրկի մէջ կարելի չեղաւ հայերու հետք գտնել, բացի ՀՀ-ի հիւպատոսարանէ մը):
(Շար. 3)
