Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Մինչ կը հանդիպինք գրչակներու, որոնք նոյնիսկ իրենց մայրենիին պատշաճ չեն տիրապետած, գոյութիւն ունին այնպիսիներ, որոնք բազմալեզու են: Անոնք պարզապէս հիացումի եւ գնահատանքի արժանի են: «Տէյ Թրանսլէյշընպլոկ»-ը կը նշէ ամէնէն նշանաւորներէն ոմանք:
Ն.
Դուք չէք կրնար չտպաւորուիլ, երբ կը հանդիպիք անձի մը, որ կրնայ խօսիլ քանի մը լեզուներ: Արդէն տպաւորիչ է, երբ մարդը կրնայ խօսիլ երկու կամ երեք լեզու, բայց երբ անհատը կարենայ խօսիլ չորս կամ աւելի լեզուներ, ուրեմն զարմանալի բան է:
Դուք կրնաք լսել բազմալեզու եզրը, որ կը գործածուի քանի մը լեզուներ խօսող մարդոց մասին զրուցելու ատեն:
Բազմալեզուն այն անձն է, որ անկեղծ սէր ունի լեզուներու հանդէպ եւ պատրաստ է ժամանակ, ջանք եւ գումար ներդնել զինք հետաքրքրող լեզուներ սորվելու համար: Հարց չէ, որ տուեալ լեզուն օգտակար չ՛ըլլար անոր, կարեւորը լեզուն սորվիլն է:
Տարիներու ընթացքին բազմաթիւ անհատներ զարգացուցած են իրենց խանդավառութիւնը` սորվելու տարբեր լեզուներ հաճոյքի համար, իսկ ուրիշներ դարձած են կայացած բազմալեզուեաններ, քանի որ կրցած են գործածել իրենց լեզուական գիտելիքները գործնական եւ շահաւէտ կիրարկումներու մէջ:
Ծանօթացէք ապշեցուցիչ մարդոցմէ ոմանց, որոնք կրնան ձեզ ոգեշնչել մէկ-երկու լեզու սորվելու:
Պաւել Եանուլուս (Կը խօսի 42 լեզու)
Քանատացի Պաւել Եանուլուս, որ այժմ կը բնակի Բրիտանական Քոլոմպիոյ մէջ, 42 լեզուներու վարժ տիրապետելուն համար 1985 թուականին արձանագրուած է «Կինես»-ի մրցանիշներու գիրքին մէջ, ուր տակաւին կը մնայ: Մրցանիշի համար քննութիւնը յոգնեցուցիչ էր, որովհետեւ ան պէտք էր երկուքական ժամ սահուն զրուցէր իրենց մայրենի լեզուն խօսող 42 անձերու հետ:
Անոր հայրը Լիթուանիայէն էր եւ կը խօսէր 4 լեզու, իսկ մայրը, որ լեհ էր, կը խօսէր 6 լեզու: 18 տարեկանին ան արդէն կը տիրապետէր 13 լեզուներու: Ան ըսաւ, որ պայքարած է լեզուներու դասաւանդման ակադեմական ոճին դէմ եւ կրցած է մշակել լեզուներ աւելի արագ սորվելու սեփական մեթոտը:
Պաւել վկայեալ դատական թարգմանիչ էր եւ ի վիճակի էր թարգմանել 42 լեզուներէն 28 լեզուներ, որոնց կը տիրապետէր: Անոր կը վճարէին այն լեզուներէն իւրաքանչիւրին համար, որոնք ան կը թարգմանէր դատարանին մէջ, երբ ան երեսուն տարեկան էր: Աշխատելով որպէս լիազօրուած դատական թարգմանիչ` ան նպատակ ունէր սորվիլ տարեկան 2 կամ 3 լեզու: Ան ըսաւ, որ այդ թոյլ տուած է իրեն աւելի շատ շահիլ:
Պաւել Եանուլուս կը խօսի` ռոմաներէն, սլաւաներէն, սկանտինաւեան, արեւելեան ասիական լեզուներ, գերմաներէն, հնդկա-արիական լեզուներ, վենտերէն, լուսաթերէն, քաշուպերէն, պարսկերէն, ֆիններէն, թրքերէն, յունարէն, խրուաթերէն եւ այլն: Ան արդէն քառասունը անց էր, երբ սորվեցաւ յաւելեալ լեզուներ, որոնց շարքին` սուահիլի, ինուիտ, ռումաներէն եւ թիպեթերէն:
Կատօ Լոմպ (10 լեզուներու մասնագէտ, թարգմանիչ` 16 լեզուներու)
Կատօ Լոմպ Հունգարիայէն էր: Տիկին Լոմպ աշխատած է որպէս թարգմանիչ: Ան վարժ թարգմանիչ էր 10 լեզուներու եւ կրնար թարգմանել 16 լեզուներ, որոնց շարքին` ուքրաներէն, սպաներէն, սլովաքերէն, ռուսերէն, ռումաներէն, լեհերէն, լատիներէն, ճափոներէն, իտալերէն, եբրայերէն, գերմաներէն, ֆրանսերէն, անգլերէն, դանիերէն, չինարէն եւ պուլկարերէն:
Լոմպ ըսած է, որ ինք սորված է այս լեզուները` իր հետաքրքրութիւնը իրականացնելու համար:
Ան աւարտած է քիմիագիտութեան եւ բնագիտութեան ճիւղը, բայց շուտով անոր հետաքրքրութիւնը թեքած է դէպի լեզուներ: Իր հարցազրոյցներէն մէկուն մէջ ան ըսած է, որ ունի միայն մէկ մայրենի լեզու, այն ալ` հունգարերէնը, բայց դիւրաւ կրցած է սորվիլ գերմաներէն, ֆրանսերէն, անգլերէն եւ ռուսերէն: Ան ինքնազարգացումով սորված է միւս լեզուները եւ յանպատրաստից կը թարգմանէր 4 լեզուներ:
Տիկին Լոմպ կրցած է թարգմանել արհեստագիտական նիւթեր եւ գրականութիւն` 6 լեզուներով: Ան գրած է հունգարերէն հրատարակուած քանի մը գիրքեր:
Հարոլտ Ուիլիամս (Կը խօսէր 58 լեզու)
Հարոլտ Ուիթմոր Ուիլիամս ծնած է Նոր Զելանտայի Օքլենտ քաղաքը: Ան «Թայմզ» թերթի արտասահմանեան խմբագիրն էր եւ բազմալեզու: Հարոլտ կը նկատուէր պատմութեան ամէնէն յաջող բազմալեզուեաններէն մէկը, որ կը խօսէր 58 լեզուներ:
Ան կրնար խօսիլ Աւստրիական կայսրութեան բոլոր լեզուները եւ որոշ հին լեզուներ, ինչպիսիք են` հին յունարէնը, եգիպտերէնը, ղպտերէնը եւ խեթերէնը:
Հարոլտին հայրը քահանայ էր, որ անոր սորվեցուց կարդալ դասական գրողները:
7 տարեկանին ան հասկցաւ, որ լատիներէն սորվելու հսկայական կարողութիւն ունի: Գործածելով Աստուածաշունչը` ան կառուցեց տոպու բառապաշարն ու քերականութիւնը, լեզու մը, որ կը խօսէին Նոր Կինէայի մէջ տակաւին դպրոցական տարիքին: Հետագային ան հաւաքեց Նիուէ կղզիի բարբառին բառապաշարը:
Հարոլտ իր խօսած լեզուներուն մեծ մասը ինքնազարգացումով սորված էր: Իր ամբողջ կեանքին ընթացքին Հարոլտ կրցաւ կարդալ Աստուածաշունչի հրատարակութիւնները 26 լեզուներով:
Քենեթ Լոք Հէյլի (Կը խօսէր աւելի քան 50 լեզուներ)
Քենեթ Հէյլին լեզուաբան եւ դասախօս էր Մասաչուսեցի ճարտարագիտական հիմնարկին մէջ: Ան կը խօսէր աւելի քան 50 լեզուներ եւ յայտնի էր անով, որ կ՛ուսումնասիրէր քանի մը լեզուներ, որոնք վտանգուած էին, մասնաւորապէս` Աւստրալիոյ, Կեդրոնական Ամերիկայի եւ Հիւսիսային Ամերիկայի բնիկ լեզուները: Հէյլի նոյնպէս ուսումնասիրած է` ուլվանը, ուորլպիրինը, օտհամը եւ նաւախոն: Ան այն հազուագիւտ անհատներէն էր, որ կրցաւ լեզու սորվիլ 15 վայրկեան լսելով մայրենին խօսող մը:
Քենեթ փոքր տարիքին, տակաւին մանուկ, սորվեցաւ քանի մը լեզուներ (անգլերէն, տոհոնօ օտամ եւ սպաներէն) եւ երկրորդական վարժարանի գիշերօթիկի իր սենեկակիցներուն, ապա համալսարանի իր սենեկակիցներուն հետ զրոյցներու միջոցով: Ան վարժ տիրապետեց ուալփիրիին, երբ Աւստրալիա կը գտնուէր:
Հեյլի պաշտօնապէս դասաւանդած է քանի մը բնիկներու անոնց մայրենին, որպէսզի անոնք մասնակցին իր լեզուաբանական ուսումնասիրութեան: Անոնց շարքին կան յայտնի լեզուաբաններ:
Փրոֆ. Քենեթ Լոք Հէյլի ընտրուած է Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի անդամ 1990 թուականին:
Մայքլ Վենտրիս
Մայքլ Վենտրիս անգլիացի էր, որ ծնած էր 1922 թուականին: Ան արձանագրուած էր որպէս բանասէր, դասականագէտ եւ ճարտարապետ, բայց նաեւ` բազմալեզուեան: Վենտրիս վարժ կը տիրապետէր լեհերէնին 8 տարեկանէն եւ սորվեցաւ ֆրանսերէն, գերմաներէն եւ զուիցարական գերմաներէն, երբ հայրը հաստատուեցաւ Զուիցերիա:
Պատանի Մայքլ վերադարձած է Անգլիա եւ Սթովի մէջ սորված է դասական յունարէն ու լատիներէն: Այդ ժամանակ ան արդէն շատ հետաքրքրուած էր գծային B-ով:
Գծային B-ն վանկային գիր էր, որ դարձաւ ապացոյց, որ Mycenaean յունարէնը գրային համակարգ ունէր: Անիկա ունէր աւելի քան 100 գաղափարագրական նշան եւ 87 վանկային նշան: Այդ յայտնաբերուած է բրիտանացի հնագէտ Արթուր Էվանսի կողմէ:
Մայքլ Վենտրիսի հիմնական ներդրումը լեզուաբանութեան աշխարհին մէջ եղած է գծային B-ի վերծանումը:
Խոր ուսումնասիրելով գրութիւնը եւ առաջին ստեղծագործութիւնները Արթուր Էվանսի, փրոֆ. Ալիս Քոպերի եւ փրոֆ. Էմմեթ Լ. Պենեթի, Կրտսեր Վենտրիս, դասական գիտնական եւ անգլիացի լեզուաբան Ճոն Չատուիքի օգնութեամբ, ամբողջութեամբ վերծանեց գծային B-ն եւ որոշեց, որ անիկա յունարէն է: Լեզուն կը խօսէր Կրետէ կղզիին մէջ ապրող մինոյեան-միկենեան մշակոյթը: Անոնք ապացուցեցին, որ յունարէնը ունէր գրաւոր ձեւ, որ գոյութիւն ունէր ընդհանուր ընդունուած թուականէն քանի մը դար առաջ:
Ճուզեփէ Գասպար Մեցոֆանտի
Կարտինալ Ճուզեփէ Մեցոֆանտի, որ ծնած է Իտալիա, 1774-ին, կը նկատուէր պատմութեան մեծագոյն բազմալեզուեաններէն մէկը: Բացի աստուածաբանութենէն` իտալացի կարտինալը նաեւ հմուտ էր աստղագիտութեան, դրամագիտութեան, հնագիտութեան եւ բարբառագիտութեան ոլորտներուն մէջ: Բայց անոր իսկական սէրը լեզուներու մէջ էր, եւ ան յայտնի էր 39 օտար լեզուներ եւ զանազան բարբառներ խօսելու ունակութեամբ:
Կարտինալ Մեցոֆանտի Պոլոնիոյ համալսարանի արաբերէնի դասախօս էր: Հետագային նոյն համալսարանին մէջ դասաւանդած է նաեւ յունարէն եւ արեւելեան լեզուներ:
Լեզուներ սորվելով` ան միաժամանակ բազմաթիւ առաջադրանքներ կատարած է: Վարած է Վատիկանի գրադարանը եւ ղեկավարած` միսիոնարական գործունէութիւններ: Անոր բազմալեզու ըլլալը յայտնի էր, եւ կ՛ըսէին, որ երբ կարտինալը մահացաւ, բազմաթիւ եւրոպացիներ կ՛ուզէին ունենալ անոր գանկը:
Սըր Ճոն Պովրինկ (Կը խօսէր 100 լեզու եւ 200 այլ լեզունէր գիտէր տարբեր մակարդակներով)
Սըր Ճոն Պովրինկ Հոնկ Քոնկի չորրորդ նահանգապետն էր: Եղած է գրող, ճանապարհորդ եւ քաղաքական տնտեսագէտ: Ան առաւելապէս յայտնի էր լեզուական կարողութիւններով: Հոնկ Քոնկի նահանգապետի պաշտօնավարման ընթացքին ան շատ գործուն էր կղզիի քաղաքականութեան մէջ: Բայց լեզուներու հանդէպ իր ունեցած սէրը զինք մղեց երկրորդ ասպարէզ ունենալու: Ան ըսած է, որ կրցած է տիրապետել 100 լեզուներու եւ տարբեր մակարդակի տիրապետել 200-ին: Ան ժամանակ յատկացուցած է Սպանիայէն, արեւելեան Եւրոպայէն եւ Ռուսիայէն գրականութիւն եւ ժողովրդական երգեր թարգմանելով: Նահանգապետի որդին` Էտկար Ալֆրետ, իր հօրը հետեւելով, նոյնպէս դարձաւ թարգմանիչ, թէեւ բազմաթիւ լեզուներ չէր գիտեր:
Ժորժ Տումեզիլ (Կը կարդար եւ կը խօսէր աւելի քան 200 լեզու)
Ժորժ Տումեզիլ բանասէր էր Ֆրանսայէն: Ան յայտնի էր առասպելագրութեան վերաբերեալ իր ուսումնասիրութիւններով: Հին լեզուներու հանդէպ ունեցած իր սիրոյ պատճառով ան կարողացաւ խոր հետազօտութիւններ կատարել` գործածելով տարբեր հիմնական սկզբնաղբիւրներ: Բացի քանի մը դասական լեզուներ սորվելէն` ան մինչեւ մահը կրցաւ կարդալ կամ խօսիլ աւելի քան 200 լեզու` տարբեր մակարդակի սահունութեամբ:
Էմիլ Քրեպս (Կը գրէր եւ կը խօսէր 68 լեզու)
Չինաստանի մասնագէտ եւ գերմանացի դիւանագէտ Էմիլ Քրեպս ունէր լեզուական ունակութիւններ, որոնք սովորականէն դուրս էին: Ան գրած եւ տիրապետած է 68 լեզուներու` լաւ տիրապետելով: Էմիլ նոյնպէս ուսումնասիրած է 120 լեզու եւս: Ան ունէր աւելի քան 3500 լեզուներով գիրքերու հաւաքածոյ, եւ անոնք այժմ կը պահուին Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տան գրադարանին մէջ: Էմիլ 1893 թուականին ղրկուած է` Փեքին որպէս թարգմանիչ, նոյնպէս աշխատած է որպէս գերմանական-չինական դիւանագիտական թարգմանիչ: Չինաստան գտնուելու ընթացքին ան սորված է այլ լեզուներ: Յատկանշական է, որ Էմիլ կը գործածէր իր սորված երկրորդական լեզուները` այլ լեզուներ ուսումնասիրելու համար: Սորված է` ֆիններէն, ռուսերէն, իրլանտերէն եւ հինտի անգլերէնի միջոցով, իսկ սպաներէնի միջոցով` պասքերէն:
Ֆերենց Քեմենի (Կը խօսէր 20 լեզու, կը գրէր 24 եւ հունգարերէնի կը թարգմանէր 30 լեզու)
Այլ շատ յաջողած բազմալեզու մըն էր Ֆերենց Քեմենին, որ ծնած էր 1860 թուականին, Սերպիոյ մէջ: Հունգարացի լեզուաբանը կը հասկնար աւելի քան 40 լեզու: Ան կրնար խօսիլ 12 լեզու եւ գրել 24 այլ լեզուներ: Ֆերենց գնաց Շթուտկարտ, որովհետեւ կ՛ուզէր բարելաւել իր գերմաներէնի հմտութիւնները եւ ուսանիլ Փարիզի մէջ, քանի որ կը փափաքէր կատարելագործել ֆրանսերէնի իր հմտութիւնները: Ան նոյնպէս կը դասաւանդէր Հունգարիոյ որոշ նահանգներու մէջ: Ֆերենց Միջազգային ողիմպիական յանձնախումբի հիմնադիր անդամ էր: Բայց ան նաեւ թարգմանիչ էր, որ ժամանակին մեծ մասը անցուց հունգարական գրականութիւնը աւելի քան 17 լեզուներու թարգմանելով: Ան նաեւ կրնար 30 լեզուներէ հունգարերէնի` իր մայրենի լեզուին թարգմանել:
Բազմալեզուները արտասովոր անհատներ են ոչ միայն սորվելու, այլեւ քանի մը լեզուներ խօսելու եւ գրելու ունակութեամբ:
