ՀԱՅԿ ՊԱԹԹԱԼԵԱՆ
Կան որքա՛ն ընդհանրացած ճշմարտութիւններ, որոնք ճգնաժամի պահերուն հարցականի տակ կը դրուին, եւ անոնց անվիճելիութիւնը վերատեսութեան ենթարկելով, կասկածներ կը յառաջանան` աւելի լարելով այդ պահու կացութիւնը: Այսպէս կարելի է բնութագրել ներկայ իրավիճակը հայութեան, որուն որոշ զանգուածներուն մէջ զարգացած են ատելութեան ու այլամերժութեան զգացումները, եւ տիրած է զանգուածային նեղ մտայնութիւնը: Այս ոչ ազգանպաստ պայմաններուն մէջ շատեր կը քարոզեն, որ հայութիւնը իր ներքին լուրջ հակասութիւններու պատճառով կորսնցուցած է ազգի հանգամանքը, եւ ատիկա վերադարձնելը կարելի է անոր շարքերը զտելով եւ կարգ մը հատուածներէ հայու կոչումը խլելով: Այս վերջինն ալ ներքին ճակատի սպառնալիքներէն ամէնէն վտանգաւորն է, որ կը պահանջէ լուրջ հետապնդում ու կտրուկ արմատախլում:
Նախ եւ առաջ պէտք է պարզ բացատրութիւն տալ ազգ հասկացողութեան շուրջ: Դասական ըմբռնումով, ան կը նշանակէ աշխարհատարածքի մը վրայ ապրող հաւաքականութիւն, որուն անդամներուն միջեւ կան մարմնային, մտաւոր ու հոգեւոր նման յատկութիւններ, որոնց միջոցով այդ հաւաքականութիւնը կը զատորոշուի միւսներէն: Այս ցեղային-պատմական ըմբռնումին կողքին, կան նաեւ այլ մօտեցումներ, որոնք կը կեդրոնանան ուրիշ գործօններու վրայ, օրինակ` անհատի կամքն ու նախընտրութիւնը, կամ քաղաքացիական-քաղաքակրթական արժանիքները եւ այլն:
Անդրադառնալով, մեր պարագային, ժամանակի եւ տեղի ազդեցութիւններու բերումով, խորթութիւններ ստեղծուած են հայ ազգի կազմութեան մէջ, եւ որոշ նիւթական ու բարոյա-հոգեբանական տարբերութիւններ յառաջացած են անոր զաւակներուն մօտ` հետագային դրսեւորուելով մշակոյթի, միտքի ու ապրումի ոլորտներուն մէջ: Ի հարկէ այդ տարբերութիւնները չարգիլեցին ազգային մակարդակի վրայ համագործակցութեան ու մտերիմ յարաբերութիւններու մշակման, սակայն հաստատ է նաեւ, որ այդ զանազանութիւնները իրենց տեղը գտան յարաբերական այդ ամբողջ եղանակին մէջ: Հասնելով մինչեւ 20-րդ դար` կերտեցինք պետականութիւն եւ անկախ թէ կիսանկախ պայմաններու մէջ աշխատեցանք համայն հայութիւնը դարձեալ համախմբել մէկ ստուերի տակ ու Երեւանը վերածել նոր Անիի, սակայն` ի զուր, երբեմն աւելի արմատացան տարբերութիւնները «ներսի եւ դուրսի միջեւ», շատ անգամներ ալ մէկը բոլորովին ուրանալով իր իւրայատկութիւնները` նոյնացաւ միւսին հետ: Այս բարդ յարաբերական ընթացքը կը շարունակուի մինչ օրս, երբեմն գեղեցիկ համերաշխութեամբ, իսկ յաճախ ալ` բիրտ փոթորկումով: Այս առումով, խնդրայարոյց նմուշներէն մէկն է քաղաքական հարցերու շուրջ ըմբռնումներու եւ մտածողութիւններու տարբերութիւնը, որ շատ անգամ պատճառ դարձած է զիրար չհասկնալու, եւ այդ պատճառով ալ` զիրար մերժելու, պարսաւելու:
Դժբախտաբար պարտութեան ու յուսախաբութեան ներկայ պայմաններուն մէջ աւելի խորացած են այդ տարբերութիւնները եւ հասած` իրենց գագաթնակէտին: Այժմ հայկական աշխարհին մէջ ոչ թէ քաղաքական աշխարհահայեացքներու ու տեսլականներու բնական տարբերութիւն կայ, այլ` ուղղակի հակասութիւն, ինչ որ լուրջ մտահոգութիւն է, որովհետեւ կը խոչընդոտէ մէկ ազգի տրամաբանութեամբ ծրագրելն ու գործելը: Գլուխէ մը կը լսենք` «Արցախը արցախցիին հարցն է եւ ոչ թէ մերը, ինչո՞ւ մենք պիտի տուժենք իրենց պատճառով», ուրիշ մըն ալ կ՛աւելցնէ` «Ան, որ բարեկամանայ թուրքին հետ, դաւաճան է»: Այս հակասական տեսակէտները լսելով` պահ մը դժուար է հաւատալ, որ բոլորն ալ մէկ ազգի հարազատ զաւակներն են եւ հրաւիրուած են իրարու հետ աշխատելու` յանուն հայրենիքի հզօրութեան ու բարօրութեան: Այստեղ հարցականը այն է, թէ ինչպէ՞ս կարելի է այս իրերամերժ համոզումներուն մէջ ընդունելի միջին եզր գտնել:
Վերջաւորութեան, մենք ոչ թէ լոկ հող ու հայրենիք կորսնցնելու արհաւիրքի առջեւ ենք, այլեւ` մեր ազգի իրականութիւնը, եւ ատոր գիտակցելով, աշխատանք պէտք է տարուի` միաւորելու բաժան-բաժան դարձած ազգը, որովհետեւ այնքան ատեն որ մենք մէկ ընտանիք չենք ներկայացներ, տուն ու հարստութիւն ունենալը երկրորդական է:
