Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Նոր արհեստագիտութիւնը շատ արագ սկսած է փոխել աշխարհը եւ մարդիկ: Բազմաթիւ ասպարէզներ, արհեստներ, մասնագիտութիւններ գրեթէ անհետացած են` նորերու յայտնուելով: Ուսանողներ եւ համալսարանաւարտներ միշտ կը մտածեն նոր ասպարէզներու մասին, իսկ արհեստավարժներ, որոնք տասնամեակէ մը աւելի նոյն ճարտարարուեստին մէջն են, սկսած են մտածել նոր աշխատանքի մասին: CareerAddict կայքը հրապարակած է ցանկ մը ասպարէզներու, արհեստներու, որոնք այսօր անհետացած են:
Ն.
Ամբողջ աշխարհի մէջ շուկայական կողմնորոշուած տնտեսութեան ներուժը ծնած է բոլորովին նոր մասնագիտութիւններ եւ ոչնչացուցած` հին մասնագիտութիւնները: Եւ, անշուշտ, այդ նոր մասնագիտութիւնները ի վերջոյ ջնջուեցան` տեղ բանալու աւելի նոր պաշտօններու: Այդ անվերջանալի շրջանակ է, եւ լաւ բան է քաղաքակրթութեան յառաջընթացին համար:
Այսպիսով, ի՞նչ գործեր անցած են պատմութեան:
Ահաւասիկ ցանկ մը, աշխարհի ամէնէն հին մասնագիտութիւններու, որոնք հասած են իրենց կործանման:
- Աթոռի փեսան
Բարեբախտաբար միապետութիւնները այսօր չեն ապաւինիր տղամարդոց եւ կիներու` իրենց արտաքնոցներու, բաղնիքներու կարիքներուն համար:
Այժմ ներքին սարքեր կան: Բայց հին ժամանակներուն այդքան ալ դիւրին չէր առանց օդափոխիչներու, սառնարաններու եւ արտաքնոցներու:
Մեծն Բրիտանիոյ Թիւտորներու գերդաստանի ժամանակաշրջանին (1485-1509) կար դիրք մը, պաշտօն մը, որ կը ներառէր թագաւորի բաղնիքին կարիքները հոգալը. Աթոռի փեսան, նոյնպէս յայտնի` որպէս Թագաւորի փակ աթոռակի փեսան: Այդ աշխատանքը կը ներառէր ջուր մատակարարել, սրբիչներ տրամադրել եւ ապահովել, որ թագաւորը կարենայ յետոյ լուացուիլ արտաքնոցին մէջ:
Թէեւ այդ այսօր կը նկատուի զզուելի, բայց շատերու համար յատուկ բան մըն էր, որովհետեւ թագաւորը երբեմն կը վստահէր «փեսային»:
Այս ոչ միայն գռեհիկ, անճոռնի գործ էր, այլեւ ունէր պատմութեան մէջ ամէնէն տարօրինակ աշխատանքի կոչումներէն մէկը:
- Շրջուն գրավաճառ
Ըստ ուսումնասիրութիւններու, այժմ աւելի քիչ մարդիկ գիրք կը կարդան: Ընթերցանութիւնը տասնամեակներ շարունակ անկում ապրած է զանազան այլընտրանքներու պատճառով. պատկերասփիւռը, տեսախաղերը եւ համացանցը:
Առանց ընթերցանութեան պահանջի` ինչո՞ւ գոյութիւն պիտի ունենային շրջուն գրավաճառները:
Անոնք բաւական տարածուած էին 20-րդ դարու կէսերուն, հազարաւոր գրավաճառներ կը շրջագայէին դռնէ դուռ եւ գիրքեր կը վաճառէին:
Անշուշտ, եթէ մարդիկ այսօր հետաքրքրուած են գիրք գնելով, անոնք կրնան պարզապէս այդ ընել Amazon.com-ի միջոցով:
- Ձայնասփիւռի դերասաններ
1960-ական թուականներուն մեծ թիւով ունկնդիրներ կը հետեւէին ձայնասփռուող թատերական գործերու, ռատիօ-բեմադրութիւններու, որոնց համար յատուկ դերասաններ կ՛ըլլային: Շարժապատկերի բազմաթիւ դերասաններ իրենց ասպարէզը սկսած են ձայնասփիւռային այսպիսի հաղորդումներով:
Պատկերասփիւռի ի յայտ գալով եւ տարածուելով` այդ ասպարէզը այլեւս գոյութիւն չունի:
- Դռնահար
Ո՛չ, փողոցայիններու մասին չէ խօսքը:
Դռնահարը մասնագիտութիւն մըն էր, որ հիմնականին մէջ տարածուած էր Մեծն Բրիտանիոյ եւ Իրլանտայի մէջ` ճարտարարուեստական յեղափոխութեան ամէնէն թէժ շրջանին(1760- 1820) եւ նպատակն էր մարդիկը առաւօտեան արթնցնել` ժամանակին աշխատանքի հասնելու համար:
Քանի որ զարթուցիչ ժամացոյցները տարածուած չէին, դռնահարը պէտք էր ծառայէր որպէս հասարակութեան ամէնէն ատելի անձը եւ արթնցնէր բոլորը:
- Սառցավաճառ
Նախքան սառի տուփը մարդիկ կային: Ո՛չ, մենք չենք խօսիր Է. Օ՛Նիլի թատերախաղին մասին:
Սառցավաճառը, որ նոյնպէս յայտնի է որպէս սառ կտրող, կը մատուցէր սառոյցի մեծ քառակուսի մը եւ այդ փոքր կտորներու կը վերածէր, որպէսզի գործածէք ձեր օշարակին կամ այլ խմիչքի համար:
Այժմ բոլորն ալ սառնարան ունին եւ կրնան տան մէջ իրենց սառը պատրաստել:
Սառցավաճառը մնացած է պատմութեան փոշիին տակ:
- Վերելակի գործարկու
1930-ականներու ամէնէն յայտնի եւ խորհրդանշական աշխատանքներէն մէկը վերելակի գործարկուն էր… մինչեւ 1960-ականները:
Աշխատանքը բաւական պարզ էր. ուղեւորները տեղափոխեցէք իրենց պահանջած յարկերը: Այդ տեղի ունեցաւ նախքան ինքնագործ վերելակներու ստեղծումը եւ տասնեակ հազարաւոր վերելակի գործարկուներ աշխատանքէ արձակուեցան: Պանդոկը, առեւտրական աշտարակը եւ համալիրը, եթէ օժտուած էին վերելակով, ուրեմն ունէին տղամարդ կամ կին գործարկող մը: Բայց արեւելեան որոշ երկիրներու մէջ այս մասնագիտութիւնը տակաւին չէ վերացած:
- Ճրագավառ
Ելեկտրականութենէն առաջ գիշերները փողոցները կը լուսաւորէին լապտերներով կամ մոմերով: Այս աշխատանքը կատարող պաշտօնեան կը կոչուէր ճրագավառ, որ գիշերը լապտերները կը վառէր, իսկ առաւօտեան կը մարէր:
Հիմա, երբ տարիներէ ի վեր փողոցները կը լուսաւորուին ելեկտրական լամբերով, այդ մասնագիտութիւնը պահանջուած չէ…
- Linotype-ի գրաշար
Շատ պահանջուած արհեստ մըն էր, մանաւանդ` տպագիր նախկին թերթերու եւ հրատարակչատուներու համար: Գրաշարը այն պաշտօնեան էր, որ յատուկ սարքի մը վրայ մետաղէ տառերով կը կազմէր բառերը, նախադասութիւնները եւ տողերը, որոնք ապա կը տպուէին: Այժմ, երբ արհեստագիտութիւնը սահմաններ չունի, տպարանները այդ հին գրաշարներուն պէտք չունին:
- Ընթերցող-զուարճացնող
Երբեք զգացա՞ծ էք, որ ձեր գրասենեակը զուրկ է զուարճանքէ եւ ոգեւորութենէ: Արդեօ՞ք բոլորը շատ նեղուած են: Չափազանց լո՞ւռ է:
Երկար տարիներ ընկերութիւններու սեփականատէրեր իրենց գրասենեակներուն համար յաճախ կը վարձէին ընթերցողներ, որպէսզի կեանք ներարկեն առօրեայ աշխատանքին: Այս անձը գրասենեակի պաշտօնեաները զուարճացնելու համար թերթերէ ընթերցումներ կ՛ընէր, երբեմն` կատակներ, նոյնիսկ կ՛երգէր:
Այս «մասնագիտութիւնը» անհետացած է, որովհետեւ այժմ ո՞վ կ՛ուզէ, որ աշխատած ատեն մէկը բարձրաձայն թերթ կարդայ: Չէ՞ք ջղայնանար:
- Տզրուկ հաւաքող
Այո՛, բոլորը գիտեն, թէ ինչպէ՛ս առողջապահական ոլորտը երկար տասնամեակներ գործածած է տզրուկներ` հիւանդներ բուժելու համար: Բայց բնաւ մտածա՞ծ էք, թէ ուրկէ՛ են այդ տզրուկները:
Անձ մը տզրուկներ պէտք էր հաւաքէր:
Տզրուկ հաւաքողը արդէն գոյութիւն ունէր տակաւին միջնադարէն, բայց 19-րդ դարուն Եւրոպայի մէջ չքացաւ այս ասպարէզը:
Իսկ ապագայի՞ն
Արհեստագիտութիւնը կը շարունակէ փոխել մեր աշխարհը` հիմնականին մէջ դէպի լաւը:
Յատկանշական է վերադառնալ պատմութեան եւ ծանօթանալ բազմաթիւ մասնագիտութիւններու, ասպարէզներու, որոնց միջոցով մարդիկ իրենց ապրուստը կ՛ապահովէին, ըլլայ այդ մարդիկը արթնցնելը լուսաբացին` մօտակայ գործարան հասնելու համար, թէ տզրուկներ հաւաքելը:
Այս մասնագիտութիւնները նպատակ ունէին, սակայն արագ զարգացող արհեստագիտութիւնը ոչնչացուցած է կամ նուազեցուցած` աշխատանքային հնարաւորութիւնները, տեղ բանալու` նպատակին ծառայող այլ մասնագիտութիւններու համար… առայժմ:
Ի վերջոյ, այսօրուան մասնագիտութիւններէն շատերը կ’անհետանան: Քանի մը տասնամեակ ետք, երբ մարդիկ համացանցին մէջ կը հանդիպին 2020-ական թուականներու արհեստներուն, պարզապէս կը զարմանան…
Անհետացող ասպարէզներ, որոնք գոյութիւն պիտի չունենան 2030-ին
- Ճամբորդութեան գրասենեակի պաշտօնեայ
- Արագ ուտելիքի խոհարար
- Նամակաբաշխ
- Դրամատան պաշտօնեայ
- Հիւսուածեղէնի գործարանի աշխատաւոր
- Կարգ մը մարզաձեւերու իրաւարարներ
- Փոքրաքանակ գոհարավաճառ
- Հեռագիր առաքող
- Փայտահատ
- Ձկնորս
- Իրաւաբանական քարտուղար
- Կազմարար
Հակառակ անոր որ այս ասպարէզներու հեռանկարները կրնան մռայլ թուիլ, բայց ամբողջովին գէշ նորութիւն չէ: 2017-ի ուսումնասիրութիւն մը կը նշէ, որ աշխատանքներու 85 առ հարիւրը, որ մատչելի կ’ըլլայ 2030 թուականին, տակաւին չէ հնարուած, իսկ արհեստագիտութիւններու դաշտը անճանաչելի կը դառնայ յառաջիկայ 13 տարիներու ընթացքին:
Անհետացող ասպարէզներէն որոշ թիւ մը կը վերասահմանուի կենսական հմտութիւններով, որոնք կրնան փոխանցուիլ այլ դերերու: Ճկունութիւնը եւ մասնագիտութիւնը, ասպարէզ փոխելու պատրաստակամութիւնը կարեւոր յատկանիշ կ՛ըլլան ապագայ աշխատանքային շուկային մէջ:
Եթէ կ՛ուզէք ամբողջովին պաշտպանուած ըլլալ յառաջդիմութեան ճիրաններէն, թելադրելի է աշխատանքը շարունակել այնպիսի ոլորտներու մէջ, որոնք կը պահանջեն ստեղծագործական եւ մարդոց հետ հաղորդակցելու հմտութիւններ, ինչպիսիք են` արուեստը, գիտութիւնը, առեւտուրը եւ բժշկութիւնը:
Տակաւին համակարգիչները չեն կրնար կրկնօրինակել իրական մարդկային ոգեշնչումը եւ իմացականութիւնը, ուրեմն այս մասնագիտութիւնները անվտանգ կը թուին… առայժմ:
Երանի գրէիր նաև անհետացԱԾ հայ արհեստներու մասին.- Ձուլացործ, փորագրիչ, պղնձագործ, ևն