Հարցազրոյցը վարեց` Ն. Բ.
Թալին Գալֆայեան-Աշիքեան (MS., CCC-SLP/ASDCS) ծնած է Լիբանան, յաճախած է Համազգայինի Նշան Փալանճեան Ճեմարան, աւարտած է Մելանքթոն եւ Հայկ Ասլանեան Ճեմարանը: Ուսումը շարունակած է Հայաստան` 1988-էն 1994, Խաչատուր Աբովեանի անուան մանկավարժական համալսարանը եւ աւարտած` իբրեւ խօսքի եւ լեզուի ախտաբան: 2007-2011 յաճախած է Քալիֆորնիոյ Նորթրիճ համալսարանը եւ տիրացած մագիստրոսի վկայականին` որպէս խօսքի եւ լեզուի ախտաբան:
Միացեալ Նահանգներու Լեզուի եւ լսողութեան միութեան (ASHA) կողմէ լիազօրուած մասնագէտ է: 30 տարիներէ ի վեր կ՛աշխատի երեխաներու մօտ ինքնափակումի իրավիճակներու (Autism) մարզին մէջ: Ներկայիս կը գործէ իր անձնական գրասենեակներուն մէջ, իսկ նախապէս` Քալիֆորնիոյ նահանգային կեդրոններու եւ դպրոցական շրջածիրին մէջ:
Հիմնադիրներէն է Harmony Speech and Language Therapy & Diagnostics (Ներդաշնակ խօսուածք եւ լեզուական բուժում ու ախտաճանաչում) ընկերակցութեան, ղեկավարն ու սեփականատէրն է Logopedics, LLC. ընկերութեան:
Լայնահուն փորձառութիւն ունի երեխաներուն մօտ լեզուական խանգարումներու եւ ուշացումներու վերաբերեալ: Բուժումի ընթացքին, ե՛ւ բուժումի ենթարկուողներուն, ե՛ւ անոնց հոգ տանողներուն հետ անձնական յարաբերութիւններ մշակելու իր ձիրքին շնորհիւ Թ. Աշիքեան նուիրեալ մասնագէտի եւ փնտռուած արհեստավարժի համբաւ կը վայելէ Լոս Անճելըսի մէջ: Ան նաեւ ինքնափակումի ախտաբանութեան մասնագէտ է, ինքնափակային եւ մասնաւոր հոգածութիւն պահանջող երեխաներուն ուղղուած եոկայի վկայուած ուսուցիչ է, նաեւ` ձայնային բուժման մարզին մէջ վկայուած բուժագէտ:
«Ազդակ» հետեւեալ հարցազրոյցը կատարեց անոր հետ`թէ՛ «Հարմոնի» կեդրոնին եւ թէ՛ խօսելու դժուարութիւն ունեցողներուն համար յատուկ յաւելուած ծրագիրի` «Արմաւ»-ի մասին տեղեկութիւններ ունենալու եւ զանոնք մեր ընթերցողներուն հետ բաժնեկցելու համար:
«ԱԶԴԱԿ».- Համահիմնադիրն էք «Հարմոնի» կեդրոնին, ինչո՞ւ, ե՞րբ եւ ի՞նչ նպատակներով ստեղծուած է այդ կեդրոնը, այսօր որո՞ւ կը ծառայէ անիկա:
ԹԱԼԻՆ ԱՇԻՔԵԱՆ.- «Հարմոնի» լեզուի եւ խօսքի կեդրոնը ստեղծուած է 2016-ին, Լոս Անճելոսի մէջ: Ունինք երկու կեդրոններ Կլենտէյլի եւ Սան Ֆերնանտօ հովիտին մէջ:
Սոյն կեդրոնին մէջ կան 8 հայ մասնագէտներ, որոնք կը զբաղին հայ եւ օտար մանուկներու ընդհանուր զարգացման, խօսքի եւ լեզուի դժուարութիւններու հետ: Մեր աշխատանքին ընթացքին յատուկ կարեւորութիւն կու տանք մշակութային մօտեցումներուն եւ կը յարգենք իւրաքանչիւր ընտանիքի հետեւած կանոններուն: Այդպիսով, երեխաները իրենք զիրենք կը զգան ապահով եւ բնական միջավայրի մէջ:
«Ա.».- Մեր իրականութեան մէջ խօսելու, արտայայտուելու դժուարութիւն ունեցող անձերը` ըլլան անոնք չափահաս թէ փոքր, իրենց առօրեան ապրելու տարբեր հարցերու դէմ յանդիման կը կանգնին: Ողջունելի նախաձեռնութեամբ մը կեանքի կոչուած է «Արմաւ» յաւելուածը, որուն թիրախը խօսելու հարցեր ունեցողներն են: Խնդրեմ` ընդարձակ կերպով խօսիք այս ծրագիրին կեանքի կոչման դրդապատճառներուն մասին:
Թ. Ա.- Տասնամեակներէ ի վեր, տարբեր լեզուներով գոյութիւն ունին յաւելուածային այլընտրանքային տարբեր միջոցներ` խօսքի եւ հաղորդակցութեան դժուարութիւն ունեցող անձերու համար:
Իր տեսակին մէջ միակն է «Արմաւ» կիրարկութիւնը, որ միջոց կը հանդիսանայ հայ անհատներուն հաղորդակցելու հայերէնով:
Տարիներու փորձառութիւնը ցոյց տուաւ, որ հայերէնով հաղորդակցիլը լուրջ հարց մըն է անխօս կամ խօսելու դժուարութիւն ունեցող հայ մանուկներուն, երիտասարդներուն կամ տարեցներուն համար: Ամէն մարդ անհատ իրաւունք ունի իր պէտքերը կամ կարծիքը արտայայտելու: Հայերէնով արտայայտուելու կարելիութիւններու սահմանափակ ըլլալը նկատի ունենալով, երբ առիթը ստեղծուեցաւ, Երեւանի մէջ գործող «Արմաւ» կեդրոնը որոշեց ձեռնարկել նման ծրագիրի մը մշակման:
«Արմաւ» յաւելուածը առաջին հայալեզու կիրարկութիւնն է, որ միջոց կը հանդիսանայ անխօս հայ մարդոց հաղորդակցելու համար: Անիկա լոյս տեսաւ դեկտեմբեր 2022-ին եւ ձրիաբար հասանելի է բոլորին:
Սոյն յաւելուածին արեւմտահայերէնի բաժինը կեանքի կոչուեցաւ Միացեալ Նահանգներու մէջ, Լոս Անճելըսի մէջ գործող մեր «Հարմոն»ի խօսքի եւ լեզուի բուժման եւ ախտաբանութեան կեդրոնի ջանքերով եւ «Գալուստ Կիւլպէնկեան» հիմնարկութեան հովանաւորութեամբ:
«Ա.».- Բարեբախտութիւն է, որ «Արմաւ»-ը ունի նաեւ արեւմտահայերէն բաժինը, որուն գործադրութիւնը կը կատարէ «Հարմոնի» կեդրոնը: Խնդրեմ` նախ խօսիք տարբեր ծրագիրներ նաեւ արեւմտահայերէնով պատրաստելու կարեւորութեան մասին` յատկապէս ծանրանալով «Արմաւ»-ին վրայ:
Թ. Ա.- Արմաւ» կեդրոնը եւ «Հարմոնի»-ն ունին տարիներու համագործակցութիւն: Երբ «Արմաւ»-ի տնօրէն Արմինէ Աւագեանը ինծի դիմեց այս ծրագիրին գծով, սիրով ընդառաջեցի եւ առաջարկեցի արեւմտահայերէն բաժնի ստեղծումը նաեւ: Ըլլալով միակ կամաւոր անձը` յանձն առի այդ բաժնի իրականացման ամբողջ պարտականութիւնն ու աշխատանքը: Արեւմտահայերէնով բազմատեսակի կրթադաստիարակչական եւ մասնագիտական ծրագիրներ ստեղծելու հսկայական պահանջ կայ: Ստեղծած եմ նաեւ արեւմտահայերէնի հնչիւնային շարժուձեւային փաթեթ մը, որ շուտով կեանքի պիտի կոչուի եւ պիտի օգնէ շարժումներով սորվելու, ճիշդ հնչելու հայերէն տառերը եւ հնչիւնները: Կը հրաւիրեմ աշխարհասփիւռ հայրենակից գործընկերներս` հետեւելու մեր օրինակին եւ արեւմտահայերէնով ստեղծելու օգտաշատ աղբիւրներ` հիմնուելով նոր գաղափարներու վրայ:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կարելի է նախ հասնիլ այս յաւելուածին, ինչպէ՞ս կարելի է օգտագործել զայն, արդեօք բոլորին համար ալ յարմա՞ր է անիկա հաւասարապէս:
Թ. Ա.- «Արմաւ» կիրարկութիւնը հասանելի է բոլորին` ձրիաբար: App Store-ի կամ Google Play-ի միջոցով կարելի է ներբեռնել iPad-ի կամ Android սարքերու վրայ: Տպել Armav AAC, ստեղծել էջ մը, ապա` անպայման դիմել ձեր խօսքի եւ լեզուի ախտաբանին, եթէ ան մասնագիտացած է այլընտրանքային հաղորդակցութեան միջոցներ օգտագործելու եւ սորվեցնելու ծիրին մէջ:
Շատ դիւրին միջոց է սոյն կիրարկութիւնը, եթէ ճիշդ ձեւով օգտագործուի եւ անհատականացուի օգտագործող անձին համար: Կարճ տեսերիզ մը պատրաստած եմ «Եու թիուպ»-ի վրայ, կարելի է աւելի գաղափար կազմել դիտելով զայն` հետեւեալ հասցէով https://youtu.be/AJIsATzYoWQ
Յաւելուածին նպատակն է արեւմտահայ եւ արեւելահայ անխօս բոլոր անհատներուն հայերէնով հաղորդակցելու առիթ ընծայել:
Ո՞ր անհատներուն համար կրնայ օգտակար ըլլալ սոյն կիրարկութիւնը: Քանի մը օրինակներ նշեմ ստորեւ
Այն մանուկները, որոնք խօսքի եւ լեզուի զարգացման խանգարում ունին:
Այն անհատները, որոնք գլխուղեղի կաթուածի պատճառով կորսնցուցած են իրենց խօսքը:
Բերանի խոռոչի, լեզուի, կոկորդի եւ թոքերու քաղցկեղի պատճառով խօսքը կորսնցուցած անձերը:
Պատերազմի ատեն գլխու հարուածի պատճառով խօսքի կեդրոնը վնասած զինուորը:
«Քորոնա»-ի պատճառով շնչառական ուղիի մշտական կամ ժամանակաւոր վնասուածք ունեցող անձը:
Փարքինսոն եւ ALS-ի նման հիւանդութիւններու պատճառով խօսքը կորսնցուցած անձը:
Օթիզմ եւ այլ նեարդահամակարգային խանգարումներով անձերը:
Կիրարկութեան արեւմտահայերէն բաժինը կ՛ընդգրկէ գործնական բառապաշար` յատուկ ընտրուած մասնագէտներու կողմէ: Օգտատէրը կամ հոգատարը կարելիութիւնը ունի նոր բառեր եւ նկարներ աւելցնելու անհատակացնելու համար ծրագիրը` ըստ պահանջի:
Օգտատէրը նկարները սեղմելով` սարքին հրահանգ կը ղրկէ իր միտքերը արտայայտելու արեւմտահայերէնով: Կարելիութիւնը ունի նաեւ իր շարադրած միտքերը կիսուելու` ղրկելով զանոնք հեռաձայնի, ելեկտրական նամակի կամ ընկերային ցանցերու:
Իսկ թէ «Արմաւ» կիրարկութիւնը յարմա՞ր է բոլորին հաւասարապէս, ի հարկէ ո՛չ: Մասնագէտին կողմէ ստուգումը եւ որոշում կայացնելը առաջնային դեր կը կատարէ:
«Ա.».- Այս յաւելուածով դուք կը դիւրացնէք կեանքը արդէն իսկ դժուարութիւններ դիմագրաւող անհատներուն` իբրեւ մասնագէտ ձեր խօսքն ու խորհուրդը խօսելու հարցեր դիմագրաւող անձերուն պարագաներուն, որքանո՞վ օգտակար են նման նախաձեռնութիւններ հասանելի դարձնել այդ անձերուն եւ չյուսահատիլ առաջին քանի մը փորձէն իսկ:
Թ. Ա.- Իմ խորհուրդս է հայ հանրութեան` հաղորդակցելու դժուարութիւն ունեցող անձերը չդասել որպէս երկրորդական մակարդակի անձեր, այլ պէտք է յարգել անոնց բոլոր իրաւունքները հաւասարապէս: Սոյն կիրարկութիւնը մասնագէտի մը օգնութեամբ եւ ճիշդ ձեւով հրամցնել անձին եւ ուշադիր ըլլալ ու պատասխանատու մօտեցում ցուցաբերել` նուազագոյն յուսահատութիւնը չպատճառելու անձին, որովհետեւ այլապէս ան կրնայ կորսնցնել հաղորդակցելու ոսկի առիթ մը:
