Հետաքրքրական. Նոր Տարուան Կրակը

Պատրաստեց՝ ՇՈՒՇԻԿ ՄԱՒԻՍԱԳԱԼԵԱՆ

Քսաներորդ դարու սկիզբը հայերուս մէջ օճախն էր, որ կը տաքցնէր տունը, օճախին վրայ էր, որ կ՛եփուէր կերակուրը: Օճախը առհասարակ տան սրբազան անկիւններէն մէկն էր, եւ անոր հետ կապուած բազմաթիւ աւանդական սովորութիւններ կ՛ապահովէին օճախին բարոյական եւ առարկայական անձեռնմխելիութիւնը:

Հայերուս Նոր տարուան օճախը առանձնայատուկ էր: Շատ մը շրջաններու մէջ մեծ կոճղ մը կը դնէին օճախին մէջ` աստիճանաբար առաջ մղելու պայմանով, այնպէս, որ մինչեւ Ս. Ծնունդ կրակը անմար մնար: Ս. Ծննդի երեկոյեան կոճղէն մնացած ածուխն ու մոխիրը կը տանէին ու կը թաղէին հանդերը, որպէսզի, բերքը առատ ըլլայ եւ կարկուտը չզարնէ բերքը: Տնեցիներէն ան, որ տուն մտնէր, անպայման հետը փայտի կտոր մը կը բերէր եւ օճախին մէջ կը նետէր` տօնը շնորհաւորելով:

Միայն տան երէցին բերած փայտի կտորը կիսով վառելէ ետք կը մարէին եւ մոխիրին մէջ կը թաղէին մինչեւ ջրօրհնէք, ապա կը տանէին ու թաղին արտին ծայրը, որպէսզի հունձքը առատ ըլլայ:

Այդ օրերուն օճախի կրակին պայծառութիւնը կ՛ապահովէր ընտանեկան կեանքի պայծառութիւնն ու ջերմութիւնը ամբողջ տարուան ընթացքին:

Ամանորեայ Սեղանի
Պատառիկներ

Թէեւ ամանորեայ սեղանի պատառիկները համբերութիւն եւ ժամանակ ենթադրող ուտեստներ են, սակայն անոնց տեսքն ու համը անտարբեր չեն ձգեր թէ՛ մեծերը եւ թէ՛ փոքրերը:

Ստորեւ կը ներկայացնենք տօնական պատառիկի հետաքրքրական տարբերակներ, որոնց պատրաստութեան համար անհրաժեշտ են` պանիր, վարունգ, լոլիկ, հոթ տոկ… Իսկ դուք ձեր երեւակայութեան զարկ տալով` կրնաք կարգ մը բաղադրիչներ փոխարինել ուրիշներով` ձիթապտուղ, սալամի, սոմոն եւ այլն…

Հոգատար Ծնողներու
4 Սխալներ

Ծնողները միշտ կը ցանկան լաւագոյնը ապահովել իրենց երեխաներուն, անոնք պատրաստ են ամէն ինչի, որպէսզի երեխան ուրախանայ, ժպտի, հանգիստ ու ապահով զգայ:

Լաւագոյնը ապահովելու ցանկութիւնը երբեմն ծնողները կը մղէ չափազանցելու եւ ի վնաս երեխային սխալներ գործելու:

Ստորեւ կը ներկայացնենք վերոյիշեալ 4 սխալները:

-1-

Սխալ խաղալիք

Խաղալիքները սովորաբար առաջին դարպասն են երեխաներուն համար` ուսումնասիրելու զիրենք շրջապատող աշխարհը, յատկապէս` նախադպրոցական տարիքին. իսկ երբ մենք երեխային կ՛առաջարկենք խաղալիքներ անբնական գոյներով եւ ելեկտրոնային հնչիւններով, անոնք երեխաներուն իրականութեան այլ պատկերացում կու տան: Աղմկարար, փայփլուն եւ այլանդակ խաղալիքները քանի մը վայրկեան կրնան հմայել եւ ուրախացնել երեխաները սակայն ստեղծագործական մտածողութեան, ինչպէս նաեւ բնաւորութեան ձեւաւորման վրայ անոնք ժխտական անդրադարձ կ՛ունենան:

Հետեւաբար խորհուրդ կը տրուի ընտրել բնական գոյներով եւ նիւթերով խաղալիքներ, ինչպիսիք են` փայտը, կտորը, ընտրել ուսուցողական եւ ոչ թէ ժամանակաւոր զուարճանք պատճառող խաղալիքներ:

-2-

Մանկական քայլակ

Հետազօտութիւնները ցոյց տուած են, որ մանկական քայլակները եւ բարձրէն կախուած օրօրոցները աւելի վնաս կը պատճառեն, քան` օգուտ: Քանատայի մէջ արդէն այս երկուքն ալ արգիլուած են:

Քայլակներու անպատեհութիւնները շատ են` մկաններու անհաւասարաչափ ամրացում, ինքնուրոյն շարժողական հմտութիւններու զարգացման ուշացում, ողնաշարի կորութիւն եւ այլն…

Այս սխալը սահմանափակելու համար խորհուրդ կը տրուի օգտագործել այս գործիքները ծնողներու հսկողութեան տակ` օրական ոչ աւելի քան քառորդ ժամ: Երեխաներուն առողջութիւնը աւելի կարեւոր է, քան` անոնց ժամանակաւոր զուարճանքը:

-3-

Պահածոյացուած հիւթեր

Երեխաները ուրախացանելու կամ վարձատրելու միտումով ծնողները յաճախ պահածոյացուած մրգահիւթեր կը գնեն` մոռնալով, որ անոնք նուազ կենսանիւթ եւ շատ շաքար կը պարունակեն, որուն պատճառով թէ՛ երեխային ակռաները կը վնասուին եւ թէ՛ գիրութեան դուռ կը բացուի:

Այս խնդիրներէն խուսափելու համար խորհուրդ կը տրուի պահածոյացուած հիւթերէն ամբողջովին հրաժարիլ եւ զանոնք փոխարինել թարմ մրգահիւթերով: Իսկ լաւագոյնը պիտի ըլլայ երեխան վարժեցնել թարմ պտուղներ ուտելու:

-4-

Տաք եւ մեծաքանակ հագուստ

Որոշ մայրեր կը կարծեն, որ երեխային բազմաշերտ հագուստներ կրելը զայն կը պաշտպանէ հիւանդութիւններէ եւ մրսածութենէ, բայց խորքին մէջ հակառակը տեղի կ՛ունենայ, պատճառը այն է, որ իւրաքանչիւր մարմնի մէջ ջերմակարգաւորում կոչուող գործընթաց գոյութիւն ունի, եւ այդ գործընթացը ունակ է յարմարելու շրջակայ միջավայրի տարբեր ջերմաստիճաններուն: Որքան փոքր է երեխան, այնքան տկար է անոր ջերմակարգաւորումը եւ հագուստով ծանրաբեռնուածութիւնը թոյլ չի տար մարմին պաշտպանական հակազդեցութիւններ զարգացնել` եղանակային փոփոխութիւններուն, ինչը կրնայ յանգեցնել մրսածութեան հետ կապուած հիւանդութիւններու եւ դիմադրողականութեան նուազումին:

Ընդհանուր առմամբ, խորհուրդ կը տրուի ընտրել բնական նիւթերէ պատրաստուած հագուստ, քանակը` չափաւոր, որպէսզի երեխան ազատ շարժի ու շնչէ:

Խոհագիր

Ընկոյզով Եւ Մեղրով
Պէօրեկ

Միայն 4 բաղադրիչներէ բաղկացած այս քաղցրեղէնը շատ տարածուած էր Զէյթունի մէջ: Համեղ, սննդարար եւ արագ պատրաստուող այս բաղադրատոմսը քիչերու ծանօթ է. կ՛արժէ զայն փորձել:

Բաղադրիչներ

– Մանրուած ընկոյզ
– Մեղր
– Լաւաշ (կամ լիբանանեան մարքուք հաց)
– Ընկոյզի մեծութեամբ կտոր մը կարագ

Պատրաստութիւն

Փոս ամանի մը մէջ խառնել ընկոյզն ու մեղրը (կարելի է փոշի կասիա ալ օգտագործել) եւ խառնուրդը տարածել հացին վրայ:

Հացին երկու ծայրերը փակելով, զայն ոլորել, տափակցել եւ երկու երեսով տապկել:

Մեր օրերուն նախընտրելի է օգտագործել ոչ կպչուն յատակով տապակ, բաւարարուիլ փոքրիկ կտոր մը կարագով եւ մատուցել, երբ հացին երկու երեսները ոսկեգոյն դառնան:

Հետաքրքրական

Հինէն ի վեր աւանդական խոհանոցի ճաշերուն «համ ու հոտ» եւ սննդառութիւն տուող իւղը կը փոխարինեն տարբեր տեսակի ձէթերը (ձիթապտուղի, արեւածաղիկի, կորեկի…), հունտերը կամ սերմերը (շուշմայ, կանեփ, արեւածաղիկի կամ դդումի կուտ…), ընկուզեղէնը (ընկոյզ, պիստակ, նուշ, կաղին…):

Որպէս հարուստ իւղատու բնամթերք` ընկոյզը իր իւրայատուկ տեղը ունի մեր առօրեային մէջ. հայերէնի բառապաշարին մէջ ընկոյզ բառի տարբեր անուանումներն ու արտայայտման նրբերանգները ենթադրել կու տան, որ տակաւին վաղնջական ժամանակներէն ընկոյզը տարածուած մթերք է մեր կենցաղին`, բժշկութեան ու սնունդին մէջ: Ի դէպ, անիկա կ՛օգտագործուի ե՛ւ կանաչ վիճակով ե՛ւ միջնապատերը ե՛ւ բուն միջուկը:

Ընկոյզի առկայութիւնը մեր ուտեստներուն մէջ այլազան է: Մարդիկ անտառներէն ու լեռներէն հաւաքելով ընկոյզը` մառանին մէջ ամբարած են ամբողջ տարուան օգտագործման համար:  Առօրեայ եւ պահքային ուտեստին մէջ օգտագործուած է որպէս իւղայնութիւն տուող մթերք, տօնական օրերու ճաշերուն ու քաղցրեղէններուն մէջ ընկոյզի առատութիւնը տան բերք ու բարիքի մասին կը վկայէ: Բազմաթիւ ու այլազան են հայկական խոհանոցի ընկոյզով պատրաստուող ուտեստները:

Ակնի մէջ նշանաւոր էր ընկոյզի հացը, Զէյթունի մէջ` մեղրով եւ ընկոյզով պէօրէկը, Տիգրանակերտի մէջ խարփուխաշը, Արցախի մէջ` ընկոյզով ծնեբեկը եւ այլն… Ինչ կը վերաբերի քաղցրեղէններուն, ինչպէ՞ս չյիշել` ընկոյզի եւ սմբուկի անուշները, թերթերուկները, գաթան, ակռահատիկը, շարոցը, որոնց հիմնական բաղադրիչը ընկոյզն է:

Աղբիւր`
ՏԱՏԻԿԻ ԽՈՀԱՆՈՑ

*
*   *

Շաբթուան Բանաստեղծութիւնը

Ոչինչ չե՜մ ուզում այս տարեմուտից,
Ո՛չ գանձ, ո՛չ անուն, ո՛չ նոր բախտ ու սէր.
Հանէ՜ր այս տանջող խռովքն իմ սրտից,
Ինձ նորից կեանքի հիացքո՜վ լցնէր.
Դանդաղ նորոգուող իմ հին հաւատից
Երկու բեկո՜ր էլ իրար կպցնէր…

ՍԻԼՎԱ ԿԱՊՈՒՏԻԿԵԱՆ