Հարցազրոյցը վարեց եւ արտագրեց` ՅԱՐՈՒԹ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ
ՀՅԴ ԼԵՄ-ի «Հայաստան» մասնաճիւղ
ՀՅԴ ԼԵՄ-ի «Ռազմիկ» յանձնախումբը հետեւեալ հարցազրոյցը կատարեց ՀՅԴ Բիւրոյի նախկին անդամ Յակոբ Խաչերեանին հետ, որ անդրադարձաւ Հայաստանի Ա. անկախութեան պատմական նշանակութեան եւ երիտասարդութեան` անկէ քաղելիք դասերուն:
«ՌԱԶՄԻԿ».- Ի՞նչ է Հայաստանի Ա. անկախութեան պատմական նշանակութիւնը:
ՅԱԿՈԲ ԽԱՉԵՐԵԱՆ.- Մայիս 28-ի խորհուրդը եւ պատմական նշանակութիւնը լաւագոյնս գնահատելու համար պէտք է վերադառնանք անկախութեան նախորդող ժամանակաշրջանին, որպէսզի աւելի լաւ ձեւով կարենանք արժեւորել հայոց պատմութեան անզուգական եւ ամենակարեւոր իրագործումը, առնուազն` վերջին հազարամեակի կտրուածքով իրագործուած: Խօսքը այն ժամանակաշրջանի մասին է, որ կարելի է ըսել` սկիզբ առած էր Իսրայէլ Օրիի քաղաքական նախափորձով, շարունակուած Րաֆֆիի ստեղծագործութիւններու ընդմէջէն արտայայտած ազգային միասնութեան եւ ազատութեան գաղափարներով, հասնելու համար հայ քաղաքական մտքի կազմաւորման առաջին փուլը` ստեղծումը հայ ազգային կուսակցութիններու` Արմենական կուսակցութեան, ՍԴ Հնչակեան կուսակցութեան եւ Հայ յեղափոխականների դաշնակցութեան:
Կուսակցութիւններու սկզբնական նպատակները` բռնութիւններու վերացում, բարեկարգումներու իրականացում, ինքնավարութիւն ունենալու երազանք… շուտով, կարճ ժամանակի ընթացքին ստացան աւելի ու աւելի ազգային խորք` հասնելով մինչեւ ամբողջական անկախութեան գաղափարախօսութիւն:
Աւելի քան 600 դարու ստրկութենէ ետք, 40 տարիներու ընթացքին ծառայ-ռայա ազգէն յեղափոխակա՛ն ու ազատատե՛նչ նկարագրի տէր ազգի հոգեփոխման, հպատակող ազգէն իրաւո՛ւնք պահանջող ազգի յառաջացման, զէն ի ձեռին թուրքի դէմ մարտնչո՛ղ ժողովուրդ-բանակի կերտման եւ, վերջապէս, ազա՛տ ու անկա՛խ հայրենիքի իրագործման ամբողջական պատմական ընթացքով պէտք է ըմբռնել եւ արժեւորել մայիս 28-ը եւ անոր խորհուրդը:
Առանց մայիս 28-ին` ոչ միայն գոյութիւն չէր ունենար այսօրուան Հայաստանը, այլ ընդհանրապէս անորոշ կը մնար հայ ժողովուրդին գոյութիւնը:
Այս բովանդակութեան մէջ պէտք է տեսնել մայիս 28-ի խորհուրդը` ազգի վերակերտումին մէջ եւ ո՛չ թէ լոկ ու միայն անկախ պետականութեան հռչակման կամ հաստատման մէջ:
«Ռ.».- Ինչպէ՞ս մայիս 28-ը նպաստեց 70 տարի ետք ներկայ Հայաստանի Հանրապետութեան կերտումին:
Յ. Խ.- Յետ Ա. հանրապետութեան անկումի 70 տարիներու ժամանակաշրջանը եւ մինչեւ Բ. (ո՛չ Գ.) հանրապետութեան իրականացում կարելի է արժեւորել` հիմք ունենալով վերը նշուած վերլուծումը: Եօթը տասնամեակները կարելի է բաժնել ժամանակահատուածներու:
Առաջինը տեւեց մօտաւոր 45 տարի, մինչեւ 1965: Խորհրդային Միութեան դաժան ու բիրտ, ազգակործան բռնապետութեան տակ ապրող հայը կրցաւ մայիս 28-ի ոգին իր հոգիին ու սրտին մէջ պահել: Պահեց կրօն, շշնջաց «Հայր մեր», մոմի լոյսով վերմակի ներքոյ կարդաց Չարենց ու Շիրազ, ու 24 ապրիլ 1965-ին Երեւանի հրապարակներէն ու փողոցներէն հարիւր հազարներով «Մեր հողերը, մեր հողերը» բացագանչելով` յայտարարեց հայ ժողովուրդի պատմութեան նոր ժամանակաշրջան:
Նոյն էին սփիւռքի դաժան 45 տարիները, ուր Ցեղասպանութեան արհաւիրքը ապրած թափառական հայը մայիս 28-ը վերաիրականացնելու երազով պահեց լեզու, մշակոյթ, ազգային բարքեր, հասակ տուաւ ազգային նկարագրի տէր սերունդներու, որոնք 24 ապրիլ 1965-ին սփիւռքի տարբեր մայրաքաղաքներու մէջ հրապարակային ցոյցերով Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման պահանջատիրական երթը յայտարարեցին:
Այս էր մայիս 28-ով վերակենդանացած հայը:
Երկրորդը 1965-էն մինչեւ 1988 ժամանակահատուածն է:
Սփիւռքի տարածքին հայ քաղաքական միտքը կը ստանար ձեւաւորում, տարազ, յստակ նպատակ` Ցեղասպանութեան ճանաչումէն անցնելով հողային պահանջատիրութեան քաղաքական գործնական աշխատանքի փուլ:
Եռագոյնը միշտ ծածանուեցաւ ազգային բոլոր հաւաքներուն, «Մեր հայրենիք»-ով բացումը կատարուեցաւ մեր բոլոր ձեռնարկներուն եւ «Սարդարապատ»-ով կատարուեցաւ այդ համախմբումներու փակումը:
Մայիս 28-ը մեզի հետ էր միշտ:
Նոյնն էր նաեւ հայրենիքի մէջ: Բաւարար է միայն վերյիշել հայրենի մտաւորականներու, բանաստեղծներու, գրագէտներու մտքի արգասիքը` գրիչով արտայայտուած. «Ձորի Միրօ»-ն, «Ռանչպարների կանչը», Շիրազի ազգապահպանման եւ հայրենասիրական պատգամները, ու շարքը երկար է…
Մայիս 28-ը հոն էր միշտ:
Այդ ոգին էր, որ անսանձելի պոռթկումի առաջնորդեց հայ ազգը փետրուար 1988-ին:
«Ռ.».- Ի՞նչ էին 1918-ի հերոսամարտերու այն սկզբունքները, որոնց կարիքը ունինք նաեւ այսօր:
Յ. Խ.- Մարդ էակը կամ մարդոց հաւաքականութիւն մը` ժողովուրդ մը, պէտք է կենսագործէ յարատեւ պայքարի ոգիով: Պայքար` իր տարրական իրաւունքներուն ձեռքբերման, անոնց պահպանման եւ անոնց բարելաւման ու զարգացման համար:
Այդ պայքարը կը յաջողի, երբ պայքարողը որոշ յատկանիշներու տէր է: Ունի` տեսլական, կամք, վճռակամութիւն, ծրագրող միտք ղեկավարելու ձիրք եւ վստահելիութիւն:
Մեր հերոսամարտերը ստեղծեցին մարդիկ, մեր պարագային` ղեկավարներ, որոնք օժտուած էին վերոյիշեալ յատկանիշներով: Ղեկավարներ, որոնք ունէին տեսլականը ազատ հայրենիք ունենալու, ունէին կամքը այդ մէկը իրականացնելու, ունէին վճռակամութիւնը եւ կարողութիւնը այդ ծրագիրը մշակելու, ունէին պայքարը ղեկավարելու ձիրքը եւ, ամենակարեւորը, կը վայելէին ժողովուրդին վստահութիւնը իրենց հանդէպ:
«Ռ.».- Երիտասարդութիւնը ինչպէ՞ս պէտք է հասկնայ մայիս 28-ի դէպքերը: Եւ ինչպիսի՞ մօտեցում պէտք է ունենայ Հայաստանի ներկայ իրավիճակին հանդէպ:
Յ. Խ.- Երիտասարդութեան կարեւորագոյն առանձնայատկութիւններէն են անվհատութիւնն ու լաւագոյնը կերտելու կամքը: Այդ յատկանիշները զուգորդելով գիտութեամբ, երիտասարդութեան երթը կը դառնայ անխափան:
Լաւագոյն վկաները այս հաստատումին 19-րդ դարու աւարտին հայ քաղաքական միտքը ձեւաւորող, ազատագրական պայքարը կազմակերպող եւ աւելի ուշ Հայաստանի անկախութիւնը կերտող ղեկավարութիւնն էր` Դաշնակցութեան հիմնադիր երրորդութիւնը, Ռուբէն Տէր Մինասեանը, Դրաստամատ Կանայեանը եւ շատ ուրիշներ: Անվհատ, կամքի տէր, անկարելի սեպուածը իրագործելի նուաճումի վերածելու հնարքը ունեցող երիտասարդներ, քսան տարեկան նոր թեւակոխած կամ երեսունը չբոլորած անձնուէր հայեր:
Երիտասարդութիւնը միայն ապագան բնորոշողը պէտք չէ ըլլայ, այլ` այդ բնորոշուածը ծրագրի վերածողը, այդ ծրագիրը իրականացնողը: Քաջութիւնը, ներքին կորովն ու խռովքը ունեցող աղջիկներ ու տղաք:
Այս տրամաբանութեամբ, այսօր հայ երիտասարդութենէն կ՛ակնկալուի ստանձնել հայրենիքը ինքնաքանդումի այս ընթացքէն դուրս բերելու առաքելութիւնը: Բա՛ւ է համայնավար մենատիրութեան փլուզումով անկախացած հայրենիքի կողոպտելն ու կազմաքանդելը, հայ ժողովուրդը պառակտելը, ազգային արժեհամակարգերը չքացնելն ու 30 եւ աւելի տարիներու ձախող եւ ազգակործան պետական ղեկավարումը:
«Խորանը երկրիս ներսից էր քանդւում եւ արդէն վաղուց»: Երիտասարդութիւնը, հայրենիքի մէջ եւ սփիւռքի տարածքին, պէտք է կասեցնէ այս աւերը, քանի կորած չէ տակաւին Հայկ Նահապետի, Գրիգոր Լուսաւորիչի, Արամ Մանուկեանի երկիրը:
Մայիս 28-եր կերտելը յաճախակիօրէն կրկնելի չեն:
