ՇԱՀԱՆ-ՃՈՐՃ ՀԱՒԱԹԵԱՆ
ՀՅԴ ԼԵՄ-ի «Հայաստան» մասնաճիւղ
28 մայիս 1918-ին հիմնուեցաւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութիւնը: Ազգ մը, որմէ դարեր շարունակ խլուած էր պետականութիւնը, գտաւ իր յոյսի նշոյլը` նորահաստատ պետութեան սեմին:
1918-ին, Մեծ եղեռնի վէրքերը տակաւին բոլորովին չդարմանուած, արեւմտահայը մտադիր էր վերադառնալ իր պապենական տունը` Արեւմտահայաստանի մէջ: Այս մէկը պարզապէս Ցեղասպանութեան խոցի խելագարման արդիւնքի պատրանք մը չէր: 1915-1917 տարիներու միջեւ թրքական բանակը մեծ կորուստներ կրած էր կովկասեան ճակատին վրայ: Ռուսական բանակն ու հայ կամաւորական գունդերը իրենց բազմաթիւ յաղթանակներուն շնորհիւ ազատագրած էին Արեւմտահայաստանի զանազան շրջաններ: Այս յառաջխաղացման ընթացքը կը հասնի իր աւարտին, երբ պոլշեւիկներու յեղաշրջման պատճառով Ռուսիա դուրս կու գայ Համաշխարհային Ա. պատերազմէն: Ռուս զօրքերը տուն վերադառնալով, հայը կը ձգեն առանձին` ընդդէմ օսմանեան բանակի ռազմական հզօրութեան:
Թրքական զօրքերը, Վեհիպ փաշայի հրամանատարութեամբ, կը գրաւեն Արեւմտահայաստանի նոր ազատագրուած հողերը եւ կը ներխուժեն Արեւելահայաստան: 1918-ի մայիսին հասած էին Ղարաքիլիսա, ուր 20 մայիսին փաշան զօրք կ՛ուղարկէ Սարդարապատ եւ Բաշ Ապարան: Ահա՛ ոսոխը կ՛արշաւէր Երեւանի ուղղութեամբ: Մեր ազգի ճակատագիրը կախեալ էր թուրքի ախորժակէն, որ յստակ էր` ոչնչացնել նախօրօք ցեղասպանուած հայ ժողովուրդը:
Ո՞րն էր այն դարձակէտը, որ մեզ փրկեց ամենասարսափելի վայրկեաններուն եւ հնարաւոր դարձուց մեր անկախութեան կերտումը: Արդեօք հրա՞շք մըն էր, որ տեղի ունեցաւ: Ո՛չ, հրաշքի չսպասելն էր, որ մեզ փրկեց ոչնչացումէ: Ահա՛, այսպէս, Արամ Մանուկեան համախմբեց ժողովուրդը, զայն դարձուց մէկ բռունցք եւ առաջնորդեց դէպի պատերազմի դաշտ, ուր անպարտ հոգիով եւ վճռականութեամբ պայքարեցան բոլորը անխտիր` կինն ու տղամարդը, աղքատն ու հարուստը, ծերն ու երիտասարդը, արհեստաւորն ու մտաւորականը…
Ճիշդ է, որ թուրքը կը վայելէր ռազմական գերադասութիւն, սակայն հայը պայքարեցաւ մինչեւ իր արեան վերջին կաթիլը, որովհետեւ ան ամէնէն վատը կ՛ակնկալէր ցեղասպանին արիւնոտ ձեռքերէն: Ան գիտէր, որ պարտութեան պարագային, այն հողը, որուն սիրոյն պատրաստ էր իր կեանքը նուիրելու, պիտի դառնար աճիւններու անապատ մը, եւ ժամանակի ընթացքին աճիւնները պիտի դառնային հող, այսպիսով պիտի անհետանար հայութեան հետքը:
Այս ոգեւորութեամբ ու միասնականութեամբ, երեք ճակատներու վրայ` Սարդարապատ, Ղարաքիլիսա եւ Բաշ Ապարան, յաղթական դուրս եկանք: Եւ վերջապէս, մայիսի 28-ին հռչակեցինք մեր անկախութիւնը:
Ներկայիս կրկին կը գտնուինք ճակատագրական փուլի դիմաց: Եթէ 104 տարիներ առաջ Սարդարապատը, Ղարաքիլիսան ու Բաշ Ապարանն էին պաշտպանութեան վերջին գիծերը, այսօր Արցախն է: Եւ թէեւ աշխարհագրականօրէն հակառակորդը Թուրքիան չէ, սակայն ան ու Ազրպէյճանը կը գործեն միասին` ի շահ իրենց հասարակաց ծրագիրներուն: Յստակ է, որ մենք գոյապայքարի դիմաց ենք, Արցախը գրաւելէ ետք թշնամին պիտի անցնի Հայաստան: Հետեւաբար պայքարը, որ կը մղուի, ո՛չ միայն Արցախի համար է, այլ ան կը նպատակադրէ փրկել ազգը անհայրենիք մնալէ: Հարցը գոյաբանական է եւ ո՛չ պարզապէս հողային:
Ճիշդ է, որ մարդկութիւնը օրէ օր կը դառնայ աւելի անձնասէր, սակայն չմոռնանք այն պատմական յատկանիշները, որոնք հաստատած են մեր գոյատեւումը ամէնէն դժուար պահուն` հայրենասիրութիւնն ու միասնականութիւնը: Հարկ է, որ ըլլանք մէկ բռունցք` ի սէր ազգի ու ազատութեան, ինչպէս եղան մեր նախահայրերը մայիսեան հերոսամարտերուն: Այդ է մեր փրկութիւնը:
Անցեալն ու ներկան կը դառնան յենարան յաջորդ սերունդներուն: Երբ մեզի հարց տուին` ո՞վ է հերոսդ, պատիւը ունեցանք ըսելու` Արամ Մանուկեան, Դրօ, Գարեգին Նժդեհ… Եթէ կտոր-կտոր յանձնենք մեր հողը թշնամիին, որո՞նք պիտի ըլլան մեր յաջորդներուն հերոսները: Արդեօք անոնք մեզի պիտի կրնա՞ն ներել այդպիսի սեւ պատմութեան մը պատճառ դարձած ըլլալու համար:
