ՅԱՐՈՒԹ ՉԷՔԻՃԵԱՆ
27 յուլիս 2021-ին «Ռուսիոյ նախագահ Փութինի «Պատմութեան վերադառնալու շահեկան ելոյթները եւ հայկական դիւանագիտութեան ու մամուլին անհաւատալի անտարբերութիւնը» (1) խորագիրով «Ազդակ»-ի մէջ լոյս տեսած յօդուածիս միտք բանին շատ ճիշդ էր, քանի որ մի՛այն «Սփութնիք Արմենիա»-ն անդրադարձած էր նախագահ Փութինի նշեալ շահեկան յօդուածին եւ ելոյթին, իսկ «Հայրենիք»-ը (Պոսթըն) եւ «Լուսաւոր Աւետիս» կայքէջը օրին վերահրատարակեցին այս յօդուածս, մնացեալը, ցարդ, տարի մը անցած «անհաւատալի անտարբերութեամբ» տակաւին լուռ կը մնան նախագահ Փութինի շատ կարեւոր պատմական եւ հողային-սահմանային հաստատումներուն եւ կեցուածքին մասին (թող ներեն այլոք, որոնք համացանցի մէջ պրպտումէս վրիպած են, կամ համացանցին մէջ չեն զետեղեր իրենց յօդուածները):
Նախ կ՛անդրադառնամ նախագահ Փութինի 12 յուլիս 2021-ի յօդուածին, «On the Historical Unity of Russians and Ukrainians», որ տակաւին նախագահական կայքէջին մէջ կը գտնուի (2), ապա` իր ելոյթներուն: Նախ յօդուածէն կը մէջբերեմ.
«… Անշուշտ ԽՍՀՄ-ին մէջ հանրապետութիւններուն սահմանները երբեք չէին նկատուած իբրեւ պետական սահմաններ. անոնք անուանական էին, մէ՛կ երկրի մը ներսը, որ հակառակ դաշնակցային բոլոր յատկանիշներուն` խիստ կեդրոնացուած էր եւ ապահովուած` ԽՄԿԿ-ի գլխաւոր դերին շնորհիւ: Սակայն 1991-ին այդ բոլոր հողերը, աւելի կարեւորը` նաեւ մարդիկ, մէկ գիշերուան ընթացքին ինքզինքնին արտասահմանի մէջ գտան, այս անգամ իսկապէս` իրենց պատմական հայրենիքէն վտարուած վիճակի մէջ: (Նոյնը` Նախիջեւանի, Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ախալքալաքի հայերը, նաեւ 1923-ին*):
«… Դուք կ՛ուզէք ստեղծել ձեր սեփական պետութիւնը` հրամեցէք: Բայց որո՞նք են պայմանները: Ես կ՛ուզեմ նշել նոր Ռուսիոյ ամէնէն երեւելի քաղաքական գործիչներէն մէկուն` Ս. Փեթերսպուրկի առաջին քաղաքապետ Անաթոլի Սոպչակի այս մասին գնահատականը: Իբրեւ իրաւաբանութեան մասնագէտ, որ կը կարծէր, թէ իւրաքանչիւր որոշում պէտք է օրինական ըլլայ, 1992-ին ան հետեւեալ կարծիքը յայտնեց. «Այս միութեան հիմնադիր հանրապետութիւնները, որոնք դատապարտած են 1922-ի միութեան դաշնագիրը, պէտք է վերադառնան այն սահմաններուն, որոնք ունեցած էին Խորհրդային Միութիւն մտնելէն առաջ: Մնացեալ բոլոր տարածքային ձեռքբերումները ենթակայ են քննարկման, բանակցութիւններու, հաշուի առնելով, որ անոնց հիմքը ջնջուած է»:
«… Այլ խօսքով, եթէ կ՛ուզես դուրս գալ, դո՛ւրս ել անով, որ հետդ բերիր: Այս տրամաբանութիւնը դժուար է հերքել: Պարզապէս կ’ըսեմ, որ պոլշեւիկները սկսած էին փոփոխութեան ենթարկել սահմանները Խորհրդային Միութենէն առաջ` ըստ իրենց քմահաճոյքին, խարդախելով տարածքներ, անտեսելով մարդոց տեսակէտը»:
Փութին այս յօդուածին մէջ քանիցս տարբերութիւն կը դնէ Խորհրդային Միութեան եւ պոլշեւիկներուն միջեւ` իբրեւ անջատ միաւորներ, մեղքը բեռցնելով պոլշեւիկներուն վրայ, որոնք` «… կ՛երազէին համաշխարհային յեղափոխութեան մը մասին, որ պիտի վերցնէր, ջնջէր ազգային պետութիւնները: Այդ պատճառով անոնք այնքա՜ն առատաձեռն էին սահմաններ գծելու եւ տարածքային նուէրներ շնորհելու հարցին մէջ»: Այս նուէրներէն էին նաեւ Հայաստանէն տարածքներ նուիրելը. Արցախն ու Նախիջեւանը` նորաստեղծ Ազրպէյճանին, Ախալքալաքը` Վրաստանին, եւ նոյնիսկ պարտուած Թուրքիոյ նուիրեցին Կարսը, Արտահանը եւ Սուրմալուն` Արարատ լեռով ու Անիով:
Երկրորդը` արցախեան վերջին պատերազմին ընթացքին. 22 հոկտեմբեր 2020-ին տեղի ունեցաւ «Վալտայ» միջազգային քննարկումի ակումբին 17-րդ տարեկան հանդիպումը նախագահ Փութինի հետ` հեռատեսակապով: Այդ տարուան նիւթն էր համաճարակի դասերը եւ նոր օրակարգը` ինչպէ՛ս համաշխարհային ճգնաժամը աշխարհի համար հնարաւորութեան վերածել: Հանդիպման աւանդաբար կը մասնակցէին քաղաքական գործիչներ, մասնագէտներ, լրագրողներ եւ հասարակական գործիչներ` Ռուսիայէն եւ այլ երկիրներէ: Լիագումար նիստը կը վարէր Ֆէոտոր Լուկեանովը` «Վալտայ» միջազգային քննարկման ակումբի հետազօտութեան տնօրէնը (կրկին նախագահական կայքէջէն (3)):
Յայտնի վեթերան լրագրող, մասնագէտ Անաթոլ Լիեւէն, օրուան նիւթէն դուրս, Փութինին հետեւեալ հարցումը ուղղեց.
«Հարցումս, սակայն, կը վերաբերի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութեան վերջին բռնկումին: Ռուսիան, ինչպէս` միջազգային հանրութեան միւս անդամները, շատ կը ջանայ հասնիլ այս հակամարտութեան խաղաղ լուծման, սակայն ցարդ այդ ջանքերը ձախողած են: Եթէ անոնք շարունակեն ձախողիլ` հաշուի առնելով Ռուսիոյ հին պատմական կապերը եւ հաշուի առնելով Ռուսիոյ ռազմական դաշինքը Հայաստանի հետ, ի վերջոյ անհրաժեշտ պիտի ըլլա՞յ, որ Ռուսիան կողմ դառնայ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ դէմ:
Փութինի պատասխանէն հատուածներ.
«… Սակայն, վստահաբար, մենք չենք կրնար մոռնալ Ա. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն հայ ժողովուրդին ապրած ողբերգութեան մասին, որ հայ ժողովուրդին համար հսկայական ողբերգութիւն է: Այս մէկը (հարցումիդ պատասխան) երկրորդ մասն է: (Այսինքն իբրեւ ցեղասպանութեան ենթարկուած ժողովուրդի` մենք յատուկ կեցուածք ունինք*):
«… Երրորդ մասը հիմնուած է այն փաստին վրայ, որ այս հակամարտութիւնը բռնկեցաւ ոչ միայն իբրեւ միջպետական հակամարտութիւն կամ տարածքներու համար պայքար: Ան սկսաւ իբրեւ ցեղային հակամարտութիւն: Ցաւալիօրէն փաստ է նաեւ, որ վայրագ ոճիրներ գործադրուեցան հայ ժողովուրդին դէմ (Ազրպէյճանի կողմէ*) նախ Սումկայիթի մէջ եւ ետքը Լեռնային Ղարաբաղի մէջ: Այս բոլորը պէտք է հիմք ընդունինք մէկ պարունակի մէջ:
Ահա նախագահ Փութինի պարզ ու յստակ, հրապարակային հաստատումները Արցախի հարցի էութեան, թէ՛ հողային եւ թէ՛ ալ ազերիներուն ցեղասպան վարքագիծին մասին: Տարօրինակ կերպով այս ելոյթին հանդէպ Հայաստանի իշխանութիւնները խուլ, կոյր եւ համր կը ձեւանան, նոյնպէս նաեւ մեր զանգուածային լրատուամիջոցները` թէ՛ Հայաստանի եւ թէ՛ ալ սփիւռքի մէջ: Եթէ միլիառներ ծախսէինք, Հայաստանի համար այսքան կարեւոր, ռազմավարական բարձրագոյն կշիռ ունեցող մեր բնական դաշնակիցէն այսպիսի դրական կեցուածք չէինք կրնար ունենալ: Եւ այս` հակառակ անոր որ այսպէս կոչուած «թաւշեայ յեղափոխութեան» թիրախը Ռուսիա՛ն էր եւ է՛ տակաւին:
Իմ կոչս մեր վերջին չորս տարիներու տագնապին մեղսակից, վերոնշեալ նախագահներուն, վարչապետներուն, ՕԹԱՆ-ին եւ այլոց այն է, որ փոխանակ նշաձողի մասին անորոշ ու անիմաստ յայտարարութիւններու, ի շահ Թուրքիոյ եւ Ազրպէյճանի ճանապարհ բանալու եւ այլն, իրենցմէ ամէն մէկը քաջ թող ըլլայ եւ նախագահ Փութինի նման հրապարակաւ, առանց բառերը ծամծմելու, իրականութիւնը թող յայտարարէ այսպէս.
- Նախկին խորհրդային երկիրները Խորհրդային Միութեան միանալէն առաջուան իրենց սահմաններուն պէտք է վերադառնան: Արցախը երբե՛ք Ազրպէյճանին մաս չէ կազմած: Ազրպէյճանը 1918-ին ստեղծուած երկիր է:
- Արցախի հակամարտութիւնը ազերիներուն կողմէ Սումկայիթի եւ Լեռնային Ղարաբաղի մէջ հայերուն դէմ ցեղային մաքրագործումին պատճառով սկսաւ:
Հեգնօրէն, նախ մե՛ր կառավարութիւնը ի՛նք պէտք է այս յայտարարութիւնը կատարէ` պաշտպանելով հայութեան իրաւունքները եւ ո՛չ թէ թշնամիին անհիմն պահանջներուն գոհացում տայ` անդադար զիջումներ կատարելով եւ, պոլշեւիկներուն նման, Արցախէն ու Հայաստանէն տարածքներ նուիրելով թշնամիին:
Վերջապէս, տխմար ու յիմար պէտք է ըլլան անոնք, որոնք տակաւին «հին ու նոր»-ի սուտին կը հաւատան, կամ այսպէս կոչուած ստապատիր «թաւշեայ յեղափոխութենէն» որեւէ բարիք կ՛ակնկալեն: Ափսո՜ս…
2018-ին ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ԳՈՒՆԱՒՈՐ ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԵԱՆ ԵՆԹԱՐԿՈՒԵՑԱՒ, Ռուսիոյ դէմ ուղղուած, Թուրքիոյ եւ «Արեւմուտքին» կողմէ, անոնց գործակալներուն միջոցով (որոնց ղեկավարները Օսլոյի, Փրակայի եւ Երեւանի մէջ մարզուեցան), այնպէս` ինչպէս հիւսիսային Ափրիկէի արաբական աշխարհը, Լիբանանը, Սուրիան, մեր դրացի Վրաստանը, Ուքրանիան եւ այլն: Այս երկիրները մի՛այն քանդում ու աւեր տեսան եւ պիտի շարունակեն տեսնել:
Վրաստանի, Ուքրանիոյ եւ Հայաստանի պարագային հողեր կորսնցուցին եւ դէպի կատարեալ անկում` լիբանանեան վիճակին պիտի ենթարկուին, ամբողջական տնտեսական աւեր, այնքան ատեն որ կը ղեկավարուին այս նոյն թուրք-ՕԹԱՆ-եան գործակալներուն կողմէ:
Գունաւոր յեղափոխութիւն տեսած երկիրներէն Սուրիան տակաւին հերոսաբար կը պայքարի, ուր ՕԹԱՆ-ը` Ամերիկան եւ Թուրքիան զինուորապէս Սուրիա մտած են եւ կը փորձեն «յեղափոխութիւն» յաջողցնել, պարտադրել: Այս երկիրներէն միայն Եգիպտոսն է, որ շրջեց իրավիճակը` տապալելով «գունաւոր յեղափոխութիւնը»: Հայաստանի փրկութիւնը, Եգիպտոսի նման, Արեւմուտքին եւ Թուրքիոյ կողմէ պարտադրուած եւ հրահրուած ստապատիր «գունաւոր-թաւշեայ յեղափոխութիւն»-ը վերացնելու, շրջելու եւ տապալելու մէջ կը կայանայ: Օր առաջ պէտք է ձերբազատիլ Հայաստանի իշխանութիւնը գողցած այս թրքական հրոսախումբէն:
Ինչպէս ՕԹԱՆ-ի քարտուղարը վերջերս հաստատեց, Թուրքիան ՕԹԱՆ-ի ԱՌԱՆՑՔԱՅԻՆ անդամն է: Հետեւաբար Թուրքիոյ կողմէ բոլոր զինուորական գործողութիւնները ծրագրուած եւ ՕԹԱՆ-ին (Ամերիկային) օրհնութիւնը ստացած են, ինչպէս` Թուրքիա-Ազրպէյճան միացեալ ռազմափորձերը եւ Արցախի վրայ յարձակումը:
Յիմարութիւն է Թուրքիայէն եւ Ազրպէյճանէն տնտեսական բարիք ակնկալելը: Վրաստանը վկայ: Վրաստանի տնտեսութիւնը քայլ առ քայլ կը գրաւուի թուրքերուն եւ ազերիներուն կողմէ: Վրաստանէն վրացիներուն արտագաղթը ահազանգային վիճակի հասած է: 2019-ին 105.107 անձ վերջնականապէս գաղթած է, 2018-էն 6,2 տոկոս աւելի` անգործութեան պատճառով… Եւ Հայաստանի իշխանութիւնը յամառօրէն եւ յիմարօրէն Վրաստանի ու Լիբանանի գահավիժող ճամբան բռնած է…
Կ՛ըսուի, թէ յաջորդ գունաւոր յեղափոխութիւնը Թայլանտի մէջ տեղի պիտի ունենայ: Պատճառը` քանի որ Չինաստանի հետ շատ լաւ յարաբերութեան մէջ է… Այս մասին յաջորդիւ:
12 յունիս 2022
* Լուսաբանութիւնները հեղինակին
