«Ազդակ»-ի 39-րդ առցանց լսարանին նիւթն էր «Իսլամական խօսոյթը Արցախեան պատերազմի համաթեքսթում». դասախօս` Գիտութիւներու ազգային ակադեմիայի արեւելագիտութեան հիմնարկի առաջատար գիտաշխատող դոկտ. Արաքս Փաշայեան: Լսարանը վարեց «Ազդակ»-ի ելեկտրոնային բաժնի աշխատկից Մինաս Հանս Քէհէեան:
Դասախօսը ներկայացուց Ազրպէյճանի մէջ իսլամական գործօնի եւ գործիքակազմի ապրած հոլովոյթը` արցախեան պատերազմի լոյսին տակ: Ան նաեւ փուլ առ փուլ իսլամական գործօնի շահարկման վերափոխումները ներկայացուց պատերազմի առաջին շրջանէն մինչեւ Ալիեւի կրօնական թեմայի երկրորդ կարգ մղումը, ապա վերջին շրջանին վերադարձը:
Դոկտ. Փաշայեան խօսեցաւ հետզհետէ կրօնական գործօնի ներքին հարթութենէն արտաքին աշխարհ անցումը` մանրամասն ներկայացնելով օգտագործուած առիթները: Այս շրջագիծին մէջ ան նկատել տուաւ, որ կրօնական հանգամանքը երկկողմանիօրէն երեւցած է, երբ օրինակ, սուրբերու նկարներ բարձրացուցած են հայ զինեալները, իսկ Խումէյնիինը` ազրպէյճանցիները:
Սիւննիական եւ շիիական աշխարհներու իւրայատկութիւնները նկատի ունենալով` Պաքուն թիրախաւորուած քարոզարշաւ տարած է համաիսլամական ուղղութիւններ ճշդելով եւ հետագային իսլամական վեհաժողովներուն ամէնէն հակահայ բանաձեւերը ներկայացնելու:
Պետութիւն-կրօնք տարանջատուած պատկերները ներկայացնելով` դոկտ. Փաշայեան հաստատեց, որ Ազրպէյճանի հոգեւոր առաջնորդ Փաշայզատէն ըսած է, որ պատրաստ է ժիհատ յայտարարելու, եթէ անշուշտ պետութիւնը արտօնէ:
Դասախօսը տուեալներով խօսեցաւ դէպի Արեւմուտք Պաքուի այս առումով կիրարկած քաղաքականութեան մասին որ, ըստ էութեան, Էրտողանի հետեւողութեամբ ընթացած է:
Պաքուն նաեւ, յատկապէս վերջին պատերազմէն ետք, թափ տուած է հայկական կողմը իսլամական աշխարհին ներկայացնելու իբրեւ մզկիթներ եւ իսլամական մշակոյթի ժառանգութիւններ քանդող, եւ այս առումով Շուշիի մզկիթին մէջ սիւննի-շիի համատեղ աղօթք ցուցադրելը իսլամական աշխարհի դիրոքորոշման համախմբում կ՛ենթադրէ:
Բազմաթիւ տուեալներով եւ օրինակներով յագեցած փորձագիտական զեկուցումի աւարտին դոկտ. Արաքս Փաշայեան հաստատեց. «Արցախի հարցին մէջ իսլամական գործօնը համախմբեց ազրպէյճանական հանրութեան տարբեր բեւեռները»:
Դասախօսութեան հետեւեցաւ հարց-պատասխանի ձեւաչափով հետաքրքրական քննարկում:
