Ինչո՞ւ Ծառերուն Տերեւները Իրենց Գոյնը Կը Փոխեն
Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Աշնան տերեւները կը սկսին կորսնցնել իրենց կանաչ գոյնի երանգները, եւ կամաց կամաց կը յայտնուին ուրիշ գոյներ:
Ամառը ծառերուն տերեւները կանաչ են: Այս գոյնը կու գայ քլորոֆիլէն, որ տերեւներուն մէջ գտնուող նիւթ մըն է:
Քլորոֆիլն է, որ ծառին կարելիութիւնը կու տայ ֆոթոսենթեզ կատարելու. ան «կ՛որսայ» արեւուն ուժանիւթը եւ տերեւներուն կարելիութիւնը կու տայ շինելու շաքարներ` գետնէն առած ջուրին եւ օդին մէջ գոյութիւն ունեցող բնածխական կազին միջոցով, ապա այս շաքարները կը փոխադրուին դէպի տերեւին բոլոր բաժինները եւ զայն կը սնուցանեն:
Լոյսի պակաս
Ամրան վերջաւորութեան օրերը կը կարճնան, արեւը նուազ ժամանակի ընթացքին եւ նուազ զօրաւոր կը փայլի: Քլորոֆիլը շատ լոյսի պէտք ունի լաւ ներգործելու համար. հետեւաբար աշնան ան կ՛անհետանայ: Այս ձեւով տերեւները կը սկսին կամաց կամաց կորսնցնել իրենց կանաչ գոյնի երանգները, եւ կը յայտնուին ուրիշ գոյներ, որոնք քլորոֆիլին ետեւը պահուած էին ամրան ընթացքին: Աշնանային տեսարանը կը ծածկուի սրճագոյնով, կարմիրով, նարնջագոյնով, դեղինով, նոյնիսկ` ոսկեգոյն երանգներով:
Գոյներու այս փառատօնէն ետք ծառը կը պատրաստուի ձմեռը դիմաւորելու: Ամէնէն կարեւորը` ցուրտէն «չմեռնիլ»:
Աւիշը պահել «մառանին» մէջ
Ձմրան չսառելու համար ծառը պէտք է կեցնէ աւիշի շրջագայութիւնը. աւիշը սնունդ տուող հեղուկն է, որ արեան նման կը շրջի ամբողջ ծառին մէջ` կոճղին, ճիւղերուն… Եթէ աւիշը ձմրան ընթացքին շարունակէ իր շրջագայութիւնը ծառին մէջ, ան պիտի սառի եւ ուռի, եւ այս ձեւով պիտի պայթեցնէ ծառին «երակները». ծառը «կը մեռնի»:
Այս աղէտէն խուսափելու համար ծառը պէտք է իր աւիշը իջեցնէ իր արմատներուն մէջ եւ զայն հոն ամբարէ մինչեւ գարուն: Գետին թափած տերեւները պիտի ծառայեն իբրեւ ցուրտին դէմ պահպանող գորգ:
Ծառը կը հաւաքէ նաեւ տերեւներուն մէջ գտնուող սնունդի պահեստները, ապա ան «կափարիչ» մը կը շինէ իւրաքանչիւր տերեւին եւ ճիւղին վրայի անոր միացած մասին վրայ: Տերեւը հազիւ կառչած է ճիւղին… Հովը զայն պիտի տանի: Ծառը պատրաստ է դիմաւորելու ձմեռը:
Ծովուն Մէջ Կորսուած…
… Երկու անձեր կրցան ապրիլ 29 օր` աշխարհէն կտրուած, անձրեւին ջուրը խմելով եւ հնդկընկոյզներ ուտելով:
Անոնց 7 մեթր երկարութեամբ նաւակը ճամբայ ելած էր Սողոմոնեան կղզիներէն սեպտեմբեր 3-ին, սակայն անոնք փոթորիկի կը բռնուին: Անոնց Ճի.Փի.Էս. գործիքը կը խանգարուի: Հետեւաբար անոնք կ՛անջատեն նաւակին շարժակը` վառելանիւթը խնայելու համար. իբրեւ հետեւանք` հոսանքը զանոնք կը քշէ դէպի հեռուն:
Բարեբախտաբար անոնք կրցած են գոյատեւել անձրեւին ջուրը հաւաքելով եւ ջուրին վրայ ծփացող հնդկընկոյզները ուտելով: Վերջապէս, անոնք կը շինեն առագաստ մը եւ կը հասնին մինչեւ Փափուա-Նիւ-Կինէա, ուր մարդիկ կու գան անոնց օգնութեան:
Գիտէի՞ր, Թէ…
– Այժմ աշխարհի մակերեսին միայն 6 առ հարիւրը ծածկուած է «անձրեւային անտառներով» (ռէյնֆորըսթ): 1950-ական թուականներուն ան 14 առ հարիւր էր:
– Կարգ մը «անձրեւային անտառներու» մէջ գոյութիւն ունին աւելի քան 1000 տարուան մայրիի եւ փշատերեւ ծառերու կարգ մը տեսակներ:
– Եմէնի Սոքոթրա կղզիին վրայ գոյութիւն ունին բոյսի 800 տեսակներ: Կ՛ենթադրուի, որ կարգ մը բոյսեր 20 միլիոն տարուան են:
– Աշխարհի վրայ մեզի ծանօթ թիթեռնիկներու տեսակներուն մէկ քառորդը կ՛ապրի Հարաւային Ամերիկայի «անձրեւային անտառներուն» մէջ:
– Անթարքթիքան միակ ցամաքամասն է, ուր «անձրեւային անտառներ» գոյութիւն չունին:
– Արեւմտեան աշխարհը կը սպառէ «անձրեւային անտառներուն» մէջ աճող 3000 տեսակ պտուղներու միայն 200-էն:
– 2004 թուականին Աւստրալիոյ Կապոյտ լեռներուն մէջ քայլարշաւ կատարող մը գտաւ ծառ մը, որ ամէն մարդ անհետացած կը կարծէր միլիոնաւոր տարիներ առաջ:
Բնութիւնը Պահպանենք
Երբ մենք կը թափենք պանանի կեղեւ մը, կազային ըմպելիի մը թիթեղը կամ հին գուլպայ մը, անոնք մեր աչքերուն առջեւէն կ՛ելլեն… Սակայն ասիկա ըսել չէ, որ անոնք անհետացան: Անոնք իրենց «կեանքը» կը շարունակեն մեր աչքերէն հեռու երբեմն շաբաթներով, իսկ կարգ մը պարագաներու` հարիւրաւոր տարիներ:
Հետեւաբար ուշադիր ըլլանք, թէ ի՛նչ կը նետենք մեր աղբամանին մէջ, որովհետեւ անոնք պիտի թափուին բնութեան մէջ, մինչեւ որ բնականօրէն փտին եւ անհետանան:
Այս պատճառով շատ կարեւոր է մեր աղբերը տարանջատել եւ վերամշակումի ղրկել:
***
Ահա` քանի մը օրինակներ, թէ կարգ մը նիւթեր որքա՛ն ժամանակի կը կարօտին բնութեան մէջ ամբողջովին անհետանալու համար.
– Պանանի կեղեւ` 2 – 5 շաբաթ,
– Խնձորի մնացորդ` 2 ամիս,
– Բուրդէ գուլպայ` 1 – 5 տարի,
– Կերպընկալէ տոպրակ` 10 – 20 տարի,
– Կաշի` 50 տարի:
– Ձգախէժէ կրկնակօշիկներու կրունկ` 50 – 80 տարի,
– Ալիւմինիոմէ շիշ` 80 – 200 տարի,
– Ձկնորսութեան կերպընկալէ թել` 600 տարի,
– Ապակիէ շիշ` 1 միլիոն տարի կամ աւելի:
Ժամանց
