«Այն իրողութիւնը, որ մարդը կարողութիւնը ունի ճիշդը սխալէն զանազանելու, ապացոյց է միւս արարածներու վրայ անոր մտային գերազանցութեան. բայց այն, որ մարդը նաեւ կարողութիւնը ունի սխալ գործելու, ցուցանիշ է, որ իր բարոյական արժանիքը ստորադաս է ոեւէ արարածի, որ չի կրնար սխալ գործել»
ՄԱՐՔ ԹՈՒԷՅՆ (ամերիկացի գրող, 1835-1910)
Կառուցողական երկխօսութիւն… Վերջին օրերուն այս երկու բառերով կազմուած գաղափարը զանազան բանաձեւումներով հրապարակ նետուած է եւ անընդհատ կը կրկնուի:
Երկխօսութեան այլապէս ողջունելի, սակայն տուեալ պայմաններուն մէջ անմեկնաբանելի տրամադրութիւնը տարածուեցաւ ու ընդհանրացաւ, երբ ՀՀ վարչապետը ՄԱԿ-ի ընդհանուր ժողովի 76-րդ նստաշրջանին ուղղուած իր առցանց ելոյթին ճամբով արտայայտուեցաւ իրականութիւնները անտեսող բարի նպատակներու մասին: Ո՛չ զարմանալի, ո՛չ ալ անակնկալ էր այդ առաջարկ-խնդրանք-մարմաջը, մանաւանդ որ Հայաստանի Անվտանգութեան խորհուրդի քարտուղար Արմէն Գրիգորեանը արդէն իսկ խօսած էր, որ արեւելեան սահմանին կապուած հարցերուն, այլ հակառակ կողմը` արեւմտեան սահմանի գծով, այսինքն Թուրքիոյ հետ կառուցողական երկխօսութիւն կատարելու մասին: Եւ ահա Հայաստանի իշխանաւորները կը յայտնեն հեզասահօրէն եւ շուտով լծուիլ երկխօսութեան` առանց նախապայմաններու, որովհետեւ այլապէս դժուար կ՛ըլլայ հարցի լուծման մէջ յառաջ ընթանալը:
Գրիգորեան յիշեցնելու կարիք չունէր, որ Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցութիւնը, թէ՛ նախընտրական փուլին եւ թէ՛ ընտրութիւններէն ետք, դուխով ու մուրճով շարունակ խօսած է խաղաղութիւն հաստատելու, երկարատեւ կայունութիւն ապահովելու եւ այսպէս` նոր էջ մը բանալու մասին, լուսանցքի մէջ ձգելով եւ մինչեւ իսկ փակել փորձելով դարէ մը աւելի պատմութիւն ունեցող ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ էջը:
Կառուցողական երկխօսութիւնը նաեւ օրակարգի վրայ էր Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի արտաքին գործոց նախարարներուն` Արարատ Միրզոյեանի եւ Ճէյհուն Պայրամովի տեսակցութեան պահուն, Նիւ Եորքի մէջ, ՄԱԿ-ի ընդհանուր ժողովի 76-րդ նստաշրջանին զուգահեռ, առանձին հանդիպումներու ծիրին մէջ: Համեմատաբար աւելի զուսպ էին այդ հանդիպումէն բխած արձագանգները, ուր կարեւոր կը նկատուէր ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խմբակի մասնակցութիւնը` ի խնդիր կայունութեան, անվտանգութեան եւ բարգաւաճման: Նոյնքան զուսպ էր ՄԱԿ-ի Ընդհանուր քարտուղար Անթոնիօ Կութիերեսի յայտարարութիւնը, երբ ան յոյս յայտնեց, որ կարելի պիտի ըլլայ յանգիլ կայուն խաղաղութեան:
Յիշեալ խօսքի եռուզեռէն ետք պէ՞տք է զարմանալ, որ Ազրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ ամենայն ինքնահաւանութեամբ եւ յոխորտանքով յայտնեց, որ առարկութիւն պիտի չունենայ Հայաստանի վարչապետին հետ հանդիպում ունենալու առաջարկի մը դէմ, մանաւանդ որ ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խմբակի միջնորդներն են այս դասաւորումը կատարողները:
Վարչապետ Փաշինեան եւ իր մերձաւոր հլու կամակատարները չեն գիտակցիր, որ այս ընթացքով կրնան մեր նորագոյն պատմութեան ամէնէն մութ էջերը գրել: Դեռ աւելի՛ն. անոնք ճամբայ կը բանան «հայոց պատմութեան» մը, որ կրնայ աշխարհի պատմութեան էջերուն անցնիլ իբրեւ մէկ նոր գլուխը` «էր երբեմն»-ով ներկայացող մարերու, միտանիներու կատարեալ անցեալի վերածուած ու անկատարով շարունակուած ժողովուրդներու պատմութեանց: Փաստօրէն Հայաստանէն պատառիկներու կորուստը միայն սոսկական տարածքի կորուստ չէ, այլ` նոյնինքն պետականութեան, ինքնիշխանութեան եւ անխակութեան նսեմացում, նօսրացում, հասնելու համար ամբողջական կորուստի, որուն դէմ կոչուած ենք պայքարելու մեր բոլոր կարողութիւններով, բանիւ եւ գործով:
Քարոզչական «Յաղթելու ենք»-ով սկսած եւ ծանր ու ահաւոր «Պարտուեցանք»-ով աւարտած պատերազմէն ետք բոլորովին տարբեր պիտի ըլլար, եթէ պարտութեան դաշնագիրը ստորագրած եւ յամառօրէն «ջայլամի քաղաքականութիւն» կիրարկելով եւ նոյնիսկ վերընտրուելով` հայրենիքը այս աղիողորմ վիճակին հասցուցած ղեկավարն ու գործակիցները ի վերջոյ զգաստութիւն ցուցաբերէին եւ օր առաջ հեռանային աթոռներէն:
Վարչապետ Փաշինեանի` անմիջական երկխօսութեան վերսկսման կոչն ու բազմիցս կրկնած «կառուցողական երկխօսութիւն»-ը ներքին իմաստով դուռ պիտի բանայ կառուցողական փակուղիի եւ փլուզման, իսկ արտաքին իմաստով` թշնամիներուն դիմաց զիջումի նոր դուռներու բացման:
Ուշ կամ կանուխ հայորդին պիտի գիտակցի, թէ ինչպէ՛ս կարելի պիտի ըլլայ այս տարօրինակ եւ ահաւոր կացութենէն դուրս գալ: Եւ այդ մէկը անպայման որ պիտի պատահի, ինչպէս ֆրանսական առածը կ՛ըսէ` «Աւելի լաւ է ուշ, քան երբեք»:
