Մօտ քառասուն օրեր առաջ արտասովոր խուռներամ բազմութիւն մը համախմբուած էր Ֆրանսայի Մարսէյ քաղաքի Պոմոնի հայկական եկեղեցիէն ներս` յարգելու համար հայորդիի մը` Գրիգոր Փանոյեանի յիշատակը: Հայորդի մը, որ տասնամեակներ առաջ, շատ մը լիբանանահայերու նման, հարկադրաբար ժամանած էր Մարսէյ` զերոյէն սկսելու կերտել այն ապագան, զոր Լիբանանի ահաւոր պատերազմը կը սպառնար արգելակել: Գրիգորի համար շատ դժուար էր համակերպիլ Ֆրանսայի եւրոպական օրէնքներուն, ապրուստի եւ կենցաղային նոր ու տարբեր պայմաններուն, սովորութիւններուն: Նոր ամուսնացած ու առջինեկ զաւկի մը հայր` Գրիգոր, երկար ատեն դրան ետին դրած էր տունդարձի «վալիզը», որպէսզի յարմար առիթի Լիբանան վերադառնայ: Լիբանանի մէջ իր ապրած պատերազմական ահաւոր տեսարանները կը չարչրկէին անոր մտածումները ու երկար ատեն ան յանցաւորի խղճահարութեամբ կը մտահոգուէր, թէ ինչպէ՛ս իր ետին թողած էր իր ծնողն ու հարազատները: Ու ամէն պատեհ առիթի Գրիգոր իր կնոջ ու երեխային հետ կը վերադառնար Լիբանան, սակայն յաճախակիօրէն վերսկսող բախումները զինք դարձեալ յուսախաբ կ՛ընէին` գէթ օրապահիկ մը ապահովող աշխատանք մը եւ կայուն երդիք մը հաստատելու գծով:
Գրիգոր փոքր տարիքէն յաճախած էր Ազգային Լուսինեան-Գասարճեան վարժարանը, անդամակցած էր Պուրճ Համուտի Նոր Սիսի ՀՅԴ պատանեկան միութեան, ուր երկար ատեն անդամները տակաւին «պատանի» կը կոչուէին` հակառակ իրենց «աճող» տարիքին, մինչեւ որ եօթանասունական թուականներու կէսերուն հիմնուեցաւ ՀՅԴ Լիբանանի երիտասարդական միութիւնը (ԼԵՄ): Պատանեկանի շարքերէն վարժուած իր խստապահանջ կարգապահութիւնը Գրիգոր կը կիրարկէր նաեւ իր տան մէջ: Երկար տարիներ ան աշխատեցաւ բարեկամի մը եւ ապա եղբօրը ձուլագործի արհեստանոցին մէջ` հմտանալով այս արհեստի գաղտնիքներուն եւ անոր ստեղծագործական հնարքներուն մէջ: Շրջան մը Սէուտական Արաբիոյ մէջ գործեց շինարարական մարզէն ներս: Աւելի ուշ, վերադառնալով Լիբանան, Գրիգոր իր միութենական գործունէութիւնը շարունակեց Պուրճ Համուտի «Նիկոլ Դուման» ակումբէն ներս, ուր մինչեւ իր Ֆրանսա մեկնելու հարկադրուիլը, մաս կազմեց շրջանի թաղային ինքնապաշտպանութեան կամաւորական խումբին:
«Լեղին ճաշակողը քաղցրին համը գիտէ» կ՛ըսէ առածը, ու Գրիգոր թէեւ դժուարութեամբ, բայց ժամանակի ընթացքին ակամայ ընտելացաւ եւրոպական նոր պայմաններուն: Հետզհետէ մաս կազմեց Մարսէյի ազգային ու հոգեւոր կառոյցներու միութենական գործունէութեան: Եղաւ Թաղական խորհուրդի անդամ ու իբրեւ երէց ու փորձառու կուսակցական` մէկէ աւելի առիթներով դարձաւ Մարսէյի ՀՅԴ երիտասարդ նորագիրներու երդման արարողութեան «կնքահայրը»: Իրեն համար անկարելի կամ անլուծելի հարց չկար, այնքան ատեն որ կամք ու կարելիութիւն կար: Հակառակ իր խստապահանջ նկարագիրին` Գրիգոր չէր մոռցած իր շէնշող խառնուածքը ու յատկապէս միութենական շրջանակներու մէջ ձեւ մը կը գտնէր ամէնէն ծանր պայմաններուն մէջ իսկ ներկաները զուարճացնելու:
Գրիգորի «մեկնումը» որոշ բաց մը ձգեց գաղութին մէջ, սակայն անփոխարինելի մէկը չկայ, ուշ կամ կանուխ բոլորս «հոն ժամադրուած ենք»: Սակայն անոր քաղցր յիշատակին իրենց աղօթարար յարգանքի խօսքն ու երախտիքը արտայայտեցին շրջանի հոգեւոր հայրերէն` Արշէնն ու Կոմիտաս Յովնանեան քահանաները, ինչպէս նաեւ Հրաչ Վարժապետեանը` ՀՅԴ Կեդրոնական կոմիտէին անունով:
Հողը թեթեւ գայ վրադ, սիրելի՛ ընկեր Գրիգոր:
ՍԳԱԿԻՐ ՄԸ
