Մակար ի Գաղիա
Կեդրոնականցի Արմենակ այցի եկած էր: Կանխահաս աշունը մեզ խցկած էր չորս պատերու ետին: Մակարուհին, փոխան սուրճի, թէյ պատրաստեց:
Երկար չսպասեցինք լսելու համար Արմենակի այլեւս չցնցող անմիջական լուրերը:
– Մակա՛ր, մեր քաղաքապետը հայերէն դասերու համար կը վարձատրէր հայ ուսուցիչ մը: Պիտի դադրեցնէ յատկացումը: Քաղաքապետական խորհուրդի հայազգի անդամ տիկ. Լիլիան Իսհաք, որուն նախաձեռնութիւնն էր դասընթացքը, դիմած է քաղաքապետին` դադարեցման պատճառը հասկնալու:
Մակարուհին հարցուց.
– Իսկ Լիլիան Իսհաքը ինք հայերէն գիտէ՞:
– Չի գիտեր, զաւակներն ալ չեն գիտեր: Այդ խիղճի պարտք էր, քանի որ հայ համայնքի անունով թեկնածու եղած էր:
– Ի՞նչ պատասխանած է քաղաքապետը,- հարցուցի:
– Գործնապաշտ եւ խնայասէր` ան ըսած է, որ երբեմն Հայաստանի հեռատեսիլը կը դիտէ եւ կը հասկնայ առանց հայերէն գիտնալու:
– Այդ ինչպէ՞ս կ՛ըլլայ,- ընդմիջեց Մակարուհին:
– Ան բացատրած է, որ ֆրանսացիին համար դժուար չէ հայերէն հասկնալ, քանի որ գործածուած բառերուն մեծ մասը ֆրանսերէն են` թերթերու մէջ կարդացուող կամ հեռատեսիլէն լսուող, վերջաւորութեան եղած փոփոխութիւններով: Տուած է օրինակներ. կալկուլացիա, իմիտացիա, պռոկրեսիա, քոմենթ, քաոտիկ, փրոտաքշըն, ցիկլ, ցենտրիզմ, տրիբունալ, ցիտատել, ցերբերներ, տրանսֆերտ, տրադիցիոնալ, տոքսիկ, տրագիկ, տեմպ, տենդենց, ստապիլ, ստագնացիոն…
Մակարուհին կրկին միջամտեց.
– Ուրեմն ան եթէ Հայաստան հրաւիրուի, կամ զինք ընտրող հայերուն հետ զբօսաշրջութեան համար հոն երթայ, կրնայ հեռատեսիլէն հայերէն խօսիլ` վստահ ըլլալով, որ պիտի հասկցուի:
– Ճի՛շդ, Հայաստանէն նախարար, տնօրէնները եթէ Ֆրանսա գան, ֆրանսերէն սորվելու կարիք չունին, քանի որ իրենց հայերէնը ֆրանսականացած է էնտուզիազմով, կոնվենցիայով, ստերիլով, սպեցիֆիկով, սիւբվանցիոնով, սինթէզով եւ սիմպաթիայով: Յիշէ՛ հպարտ վարչապետի խօսքը, որ պինցետով եւ արաղով թագաժահրը` կորոնավիրուսը, դուրս պիտի դնէր, մոռցանք, գէթ հրաշէկ ունելիով այդ ընէ օտար եւ մեզ օտարացնող բառերու դէմ:
Խորհեցայ եւ ըսի հետեւեալը.
– Եթէ Ֆրանսայէն 15.000 քմ հեռու եղող տեսակ մը ֆրանսերէն խօսող Թահիթին Ֆրանսա կրնայ ըլլալ, հայերէնը ֆրանսականացուցած Հայաստանն ալ Ֆրանսա կրնայ ըլլալ, լոսասէր Հայաստանը` Միացեալ Նահանգներու նոր նահանգ, դրօշակին վրայ աստղ մը աւելցնելով: Չըսի՞նք եւ չկրկնեցի՞նք, որ համաշխարհային ազգ ենք, համաշխարհայնացման առաջատար:
– Պռաւօ՛ Մակար, պէտք է աւետել, որ գտնուած է, յանձին քեզի, Հայաստանի տագնապները լուծելու ատակ նախախնամական առաջնորդ: Բայց Հայաստան ինքզինքէն զատ ուրիշը չի լսեր, եթէ լսէ, պարտութիւնը յաղթանակ չի համարեր: Իսկ սփիւռքի բազմամիլիոն հայութիւնը կառքին հինգերորդ անիւն անգամ չէ…
Արմենակ դիմակը դրաւ եւ գնաց: Չսպասեց, որ Էլպիսին բարեւ ղրկենք:
Իրենք զիրենք լուսաւորող ղեկավարներ պիտի ըսեն, թէ` պոֆ, ի՞նչ կարիք կայ այս կարգի հարցերու: Մշակենք անմիջական եւ հեռանկարային ռազմավարութիւն: Եւ խօսինք…
Ղեկավարի պէս խորհեցայ, որ եթէ ֆրանսերէն գիտնալ բաւարար է հայերէն խօսելու, խնայողութեան ռազմավարութեամբ փակենք դպրոցները…
20 օգոստոս 2021
