ՎՐԷԺ–ԱՐՄԷՆ
Ժողովուրդ մը կ՛ապրի, եթէ ուզէ՛ ապրիլ:
Իսկ ան կը պարտուի, եթէ ինքզինք պարտուած զգայ, եթէ ինքզինք պարտութեան մատնէ:
Այս օրերուն, երբ, հակառակ բոլոր բացասական պայմաններուն, Ողիմպիական խաղերը դարձեալ կը կայանան, կ՛արժէ վերյիշել արդի խաղերու հիմնադիր Փիեռ Տը Քուպերթենի այն խօսքը, որ 1948-ին Լոնտոնի խաղերու մարզադաշտի մուտքին զետեղուած էր, եւ որ պատահաբար աչքիս զարկաւ օրաթերթի մը էջերուն մէջ. «Ողիմպիական խաղերուն մէջ կարեւորը յաղթելը չէ, այլ մասնակցիլը: Կեանքին մէջ կենսականը նուաճելը չէ, այլ լաւ կռուիլը»:
Չէի կրնար անմիջապէս չտեսնել այս խօսքին իմաստութիւնը` առնչուած մեր իրականութեան` հայութեան ներկայ վիճակին, ու չմղուիլ կարդալու զայն սա ձեւով. «Քաղաքակրթութեան պատմութեան մէջ կարեւորը յաղթելը չէ, այլ մասնակցիլը, ժողովուրդի մը կեանքին մէջ կարեւորը նուաճելը չէ, այլ լաւ կռուիլը»: Եւ չէի կրնար անմիջապէս չյիշել Քրիստափորի անմահ պատգամը. «Յարատեւ կռիւ,- յաճախ եւ երկար ժամանակ, գուցէ անյաջող` չնայած երբեմն նոյնիսկ իր լայն ծաւալին,- ահա թէ ո՛ւր է մեր փրկութեան բանալին»:
Յարատեւ կռուիլ, այսինքն` լաւ կռուիլ, այսինքն` զէնքը վար չդնել, ձեռնթափ չըլլալ, չվհատի՛լ:
Այո՛, պարտուեցանք: Այո՛, լա՛յն ծաւալ ունեցաւ մեր պարտութիւնը: Մե՛ծ եղաւ մեր կորուստը, մեծ եղան մեր կորուստները` հողային ըլլայ թէ մարդկային, նիւթական ըլլայ թէ հոգեկան:
Մեր բազմահազարամեայ պատմութեան ընթացքին նման կորուստներ, աւելի ահաւոր, աւելի մահացու պարտութիւններ կրած ենք մենք: Վերջինը` 1915-ին ծայր տուած, նոյնիսկ անկէ տասնամեակներ առաջ սկսած ու տակաւին վերջ չգտած: 2020-ի նոյեմբերն ալ կարելի է պարզապէս շարունակութիւնը համարել Մեծ եղեռնին, գուցէ առաջին հերթին` մե՛ր իսկ մեղքով: Կարելի է նաեւ հրաշքներու կարգին դասել Հայաստանի Հանրապետութեան հիմնումը 1918-ին, անոր վերանկախացումը` 1991-ին: Բայց ահա՛ փաստի առջեւ ենք: Կռիւը չէր կրնար վերջ գտած ըլլալ: Ո՞վ գիտէ, թերեւս պիտի չօրօրուէինք սի՜ն յոյսերով եւ պարծանքներով: Պատերազմը կը շարունակուէր մեր կռնակէն, դաւերը կը նիւթուէին մեզմէ գաղտնի:
Յարատեւ կռիւ…
Չմոռնանք: Ժամանակի ընթացքին կը վերականգնին կորուստները, կը վերանուաճուին հողերը, կը վերաբազմանայ ժողովուրդը: Կարեւորը, սակայն, ամէնէն առաջ ու ամէնէն աւելի հոգեկան արիութեան վերականգնումն է: Նոյեմբերը մեզ ամէնէն աւելի հարուածեց այդ տեսակէտէն:
Ասոր համա՞ր էր, որ տասնամեակներով անդուլ աշխատեցանք, պայքարեցանք, ամէն տեսակ զոհողութիւն յանձն առինք, մեր չունեցածը նուիրաբերեցինք, մեր քունը փախցուցինք, մեր հաճոյքներէն հրաժարեցանք, տուինք ու տուինք:
Ասոր համա՞ր էր, որ անսովոր կեանք մը ապրեցանք, հա՛յ ուզեցինք ապրիլ, Դա՛տ հետապնդեցինք: Եկեղեցի-դպրոց, ակումբ կառուցեցինք, փոքրիկ Հայաստաններ կերտեցինք տարաշխարհի մէջ, իսկ վերանկախացած Հայաստանը դարձուցինք մեր կիզակէտը:
Հիմա իրապէս որքա՜ն արագ կրնանք յուսահատիլ, հրաժարիլ մեր հետապնդած նպատակներէն, հրաժարիլ մեր հայութենէն ալ, խառնուիլ ուրիշներու, մերուիլ տեղական շրջանակներուն ու կապերը խզել հայութեան հետ: Մոռնալ ամէ՛ն ինչ:
Ահա՛ ճիշդ այդտեղ է, որ իմաստ կ՛առնեն Տը Քուպերթենի թէ Քրիստափորի պատգամները:
Լա՛ւ կռուիլ: Յարատե՛ւ կռուիլ:
Եւ հիասթափելու փոխարէն, ինքնաքննութիւն կատարել: Վհատելու տեղ, հասկնալ, թէ ի՛նչ սխալ ըրինք, որ հոս հասանք: Փոխանակ թեւերը ծալելու, վերլուծենք, թէ ի՛նչ պէտք է ընենք մեր մէջքը շտկելու եւ մեր երթը շարունակելու համար: Մանաւանդ ստորակայութեան զգացումին տեղ վճռակամութիւնը ունենանք մեր` իբրեւ ժողովուրդ ապրելու անսակարկելի իրաւունքին տէր կանգնելու:
Վերջապէս քաջութիւնը ունենանք ընդդիմանալու մեզ պառակտել ջանացող բոլոր փորձերուն, դուրսէն ըլլան անոնք թէ ներսէն:
Այո՛, յարատեւ կռիւ:
Գիտակցինք, սակայն, որ ազգի մը տարեգրութիւնը տարիներով, տասնամեակներով կամ հարիւրամեակներով չէ, որ կը գրուի: Ան կը գրուի այնքան երկար ատեն, որ ազգը կ՛որոշէ չմեռնիլ: Կը վճռէ ապրի՛լ:
Ահա՛ այս տեսլականով պիտի շարունակենք մեր երթը: Մեր` հայութեա՛ն, մեր ազգային կառոյցներո՛ւն, մեր հաւատքի տուներո՛ւն, մեր կրթական հնոցներո՛ւն, մեր մամուլի՛ն, այլեւ մանաւանդ մեր ազգային կուսակցութիւններուն` ՀՅ Դաշնակցութեան եւ բոլոր միւսներուն, որոնք կը յաւակնին տակաւին ազգային կոչուիլ:
Վերջին խօսքը Քրիստափորինն է. «Պահպանե՛նք, շարունակենք կռիւը, որպէսզի լայնանայ, ընդարձակուի եւ ընդարձակուելով յարատեւի,- ահա դէպի մեր նպատակը տանող միակ ճանապարհը: Չշեղուենք այդ ճանապարհից, որ պատճառների եւ հետեւանքների կապակցութեամբ ունի պատմութեան մէջ հաստատուած օրէնքի ուժ. չշեղուենք այդ միակ ճանապարհից, որ սփռուած է յուսատու ապագայի գրաւիչ ծաղիկներով»:
