Պսակաձեւ Ժահրախտի Համաճարկը Մէկ Տարեկան

ԲԺԻՇԿ ԿԱՐՊԻՍ ՀԱՐՊՈՅԵԱՆ

Կարելի է ըսել, որ անցնող ամիսներուն, յոռետեսութեան կողքին լաւատեսութեան նշոյլ մը երեւան եկաւ մեր երկնակամարին վրայ: Տարի մը առաջ  թագաժահրի հիւանդութեան դէն պատուաստ գոյութիւն չունէր: Սակայն այսօր,  ինչպէս ծանօթ է բոլորին, շատ մը երկիրներու մէջ դեղաշինութեան զանազան ընկերութիւններու գիտնականներ տքնաջան աշխատանքի լծուեցան, պետութիւններ հսկայական նիւթական ներդրումներ կատարեցին, եւ մեծ թիւով փորձարկութիւններ կատարուեցան կամաւոր անհատներու վրայ, եւ, ի վերջոյ, գտնուեցաւ «հրաշք» պատուաստը: Ներկայիս հարիւրէ աւելի պատուաստի տեսակներ պատրաստութեան մէջ են տարբեր երկիրներու մէջ:

Պատուաստին որոշ տարբերակներ արդէն որդեգրուած են շատ մը երկիրներու պետական առողջապահական մարմիններու կողմէ, եւ պատուաստումը սկսած է մէկ ամիսէ ի վեր: Միացեալ Նահանգներու մէջ կը գործածուի Ամերիկեան Moderna-ի Covid-19 պատուաստը: Քանատայի պարագային, պետութիւնը ներկայիս որդեգրած է պատուաստին երկու տարբերակները` Moderna Covid 19 պատուաստը եւ Pfizer-BionTech Covid 19 պատուաստը:

Moderna   պատուաստը կը տրուի 18 տարեկանէն վեր անձերու: Այս պատուաստը կը սորվեցնէ մեր բջիջներուն ինչպէս արտադրել բնասպիտ մը (protein), որ ախտամերժութիւն կը յառաջացնէ առանց կենդանի ժահրը ստանալու: Պատուաստումէ ետք մարմնին մէջ կը պատրաստուին  հակամարմիններ (antibodies), որոնք կը պայքարին ապագայ վարակումի  դէմ, այսինքն` մարմնէն ներս մուտք գործող ժահրին դէմ: Պատուաստումը կ՛ըլլայ երկու փուլով: Ամէն փուլի պզտիկ ասեղով մը  բազուկի մկանէն կը սրսկուի 0,5 մլ հեղուկ պատուաստը: Երկու փուլերը  կը կատարուին մէկ ամսուան ընթացքին: Երկրորդ փուլի պատուաստէն 14 օր ետք Moderna  Covid-19   պատուաստը 94,1 տոկոսով ազդու է արգիլելու համար թագաժահրախտը, այսինքն առաւելագոյն պաշտպանութիւնը կ՛ըլլայ երկրորդ պատուաստէն 14 օր ետք: Այս պատուաստը կողմնակի մասնաւոր բարդութիւններ չի ստեղծեր, սակայն որեւէ մէկ պատուաստի նման` ան կրնայ յառաջացնել մեղմ ջերմ, ցաւ, դող, յոգնածութիւն: Հազուադէպօրէն կը պատահի մարմնական ընդհանուր գերզգայնութիւն: Անոնք, որոնք բացայայտ մարմնական ընդհանուր  գերզգայնութիւն ունին, շատ զգուշ ըլլալու են եւ կամ պէտք չէ ստանան այս պատուաստը:

Pfizer-BioNTech Covid 19 պատուաստը կը գործածուի 16 տարեկանէն վեր անձերու: Ան հիմնականօրէն կը պարունակէ mRNA-ը, որ  Ribonucleic acid-ն է: Պատուաստումը այս պարագային դարձեալ կ՛ըլլայ երկու փուլով: Ամէն փուլի կը սրսկուի 0,3 մլ հեղուկ պատուաստը` պզտիկ ասեղով մը, բազուկի մկանէն: Երկու փուլերը կը կատարուին 21 օրերու ընթացքին: Երկրորդ փուլերը շաբաթ մը ետք այս պատուաստը 95 տոկոսով ազդու է արգիլելու համար թագաժահրախտը, այսինքն առաւելագոյն պաշտպանութիւնը կ՛ըլլայ երկրորդ պատուաստէն շաբաթ մը  ետք: Այս պատուաստը կը գործէ նախորդին նման:

Երկու պատուաստներն ալ ապահով են եւ վաւերացուած են Առողջապահական միջազգային կազմակերպութեան կողմէ եւ Քանատայի ու Միացեալ Նահանգներու առողջապահական մարմիններուն կողմէ: Մանուկներ եւ ընդհանրապէս յղի կիներ պէտք չէ ստանան թագաժահրախտի դէմ որեւէ տեսակի պատուաստ:

Անոնք, որոնք անցեալին վարակուած են այս հիւանդութեամբ, կրնան ստանալ պատուաստը: Իսկ անոնք, որոնք Tylenol, Motrin եւ Advil կը գործածեն, պատուաստը ստանալէ երկու օր առաջ պէտք է դադրին այս դեղերը գործածելէ, որովհետեւ անոնք արգելք կը հանդիսանան մարմնին հակամարմիններու կազմութեան մարմնին մէջ:

Վերոյիշեալ երկու պատուաստներէն անկախ, արդէն երեւան եկած են այլ պատուաստներ, որոնցմէ կարեւորագոյններն են` Novavax եւ Johnson  and Johnson adeno-26 պատուաստները: Հոս տեղին է յիշել նաեւ, որ Չինաստան եւ Ռուսիա ունին իրենց առանձնայատուկ պատուաստները, որոնք կը կիրարկուին իրենց ժողովուրդին:

Հարկ կը զգամ  անդրադառնալ թագաժահրախտի առնչութեամբ  կանխազգուշական կարգ մը կարեւոր ուղեցոյցներու եւ ցուցմունքներու, որոնք կը միտին բոլորին առողջութեան եւ ապահովութեան: Այսպէս, ուրեմն`

– Հետեւիլ պետական-առողջապահական կեդրոններու ամէնօրեայ յայտարարութիւններուն, ցուցմունքներուն եւ թելադրութիւններուն:

– Զանգահարել առողջապահական յատուկ գրասենեակ, երբ ճամբորդութենէ նոր վերադարձած ենք եւ ջերմ ունինք:

– Կատարել թագաժահրախտի քննութիւնը` վարակուած անձի մը հանդիպելէ ետք: Դրական պատասխանի պարագային պէտք է մեկուսանանք 14 օր:

– Դիմակ գործածել հանրութեան մէջ,վարակուած ըլլանք կամ ոչ  եւ  երկու մեթր հեռաւորութիւն պահել ուրիշներէ:

– Հաւանական ախտահարուածները, որոնք ախտանշաններ չունին, հարկ է որ ինքնամեկուսանան:

– Ձեռնոցի գործածութիւնը պարտաւորիչ չէ:Նոյն ձեռնոցը մէկ անգամ գործածել:

– Ձեռնոցի գործածութիւնը օգտակար է պաշտպանուելու համար ժահրով ծածկուած կամ կասկածելի իրերէ, առարկաներէ եւ մակերեսներէ: Անոր գործածութիւնը ըլլալու է շատ ուշադրութեամբ: Ձեռնոցը գործածելէ ետք չշփել երեսը, քիթը, բերանը եւ աչքերը: Ինքնապաշտպանութեան ձեռնոցը զգուշութեամբ հանել ձեռքէն, որպէսզի թագաժահրերը չփոխադրուին մեր ձեռքին վրայ:

– Վաճառատուն մտնելու եւ ելլելու պահուն հականեխել ձեռքերը:

– Վաճառատան մէջ  շատ ապրանքներու չդպչիլ:

– Վաճառատունէն տուն վերադառնալէ ետք ձեռքերը շատ լաւ լուալ:

– Հետեւիլ առողջութեան` ֆիզիքական եւ մտային մարզանք ընել, սննդարար կերակուր ուտել եւ առատ ջուր խմել:

– Կատարել սովորական եւ ընթացիկ առողջապահական միջոցառումներ`

– Կատարել ինքնամեկուսացում,

– Ձեռք չսեղմել, չհամբուրուիլ, երես-երեսի հպում չունենալ.

– Բարեւել ձեռքի եւ գլխու շարժումով կամ արմուկները իրարու դպցնելով,

– Ձեռքերը յաճախ լուալ ջուրով եւ օճառով եւ կամ շփել նուազագոյնը 60 տոկոս ալքոլ պարունակող հեղուկներով,

– Ձեռքերը աչքերուն, քիթին եւ բերանին չտանիլ,

– Հազալ եւ փռնգտալ արմուկին մէջ եւ կամ թուղթէ թաշկինակի մէջ ու թափել թաշկինակը անմիջապէս աղբամանին մէջ,

– Չմօտենալ հազացող եւ փռնգտացող անձերու,

– Օրական քնանալ 6-8 ժամ եւ ամէն օր լոգնալ տաք ջուր-օճառով,

– Հում միս չուտել,

– Ուտել բնասպիտով հարուստ եւ քիչ շաքար պարունակող կերակուր, ինչպէս նաեւ` գունաւոր պտուղներ եւ բանջարեղէններ,

– Բանջարեղէնները եւ պտուղները լաւ լուալ, ապա ձեռքերը օճառով լուալ,

– Բաւարար Տի. կենսանիւթ (vitamin D) խմել, արեւու ճառագայթէն օգտուիլ օրական 30 վայրկեան,

– Աւելորդ կենսանիւթեր չգործածել, որովհետեւ անոնք յատուկ դերակատարութիւն չունին թագաժահրէ պաշտպանուելու համար,

– Լողաւազաներու մէջ յարգել  երկու մեթր հեռաւորութեան պայմանը,

– Հաւաքական լողաւազաններու  մէջ առանձին բաղնիք եւ լուացարան գործածել,

– Ինքնամեկուսացումի ընթացքին ընկճուածութենէ եւ ճնշուածութենէ հեռու մնալու համար կատարել ֆիզիքական եւ մտային զանազան մարզանքներ` կարդալ, գրել, գծել, երաժշտութիւն ունկնդրել, հեռատեսիլի հետեւիլ, հարազատներու հետ հեռաձայնով խօսիլ եւ մարմնամազանքի հետեւիլ,

– Լաւատես, համբերատար, հանդարտ եւ խոհեմ ըլլալ,

– Խուճապի չմատնուիլ, դրական կեցուածք ունենալ կեանքի հանդէպ,

– Անհատապէս եւ հաւաքաբար, այս ծանրակշիռ օրերուն, ըլլալ շրջահայեաց, կատարել անհատական ինքնապաշտպանութիւն եւ հաւաքական պաշտպանութիւն` ի շահ մեր անձին եւ մեր շուրջիններուն:

***

Ըստ Միջազգային առողջապահական կազմակերպութեան 2 փետրուար 2021-ի տուեալներուն, ամբողջ աշխարհի մէջ մինչեւ օրս վարակուած են 103 միլիոն անձեր, եւ մահացած են 2.232.000 ուրիշներ:

Միացեալ Նահանգներու մէջ վարակուած են 26 միլիոն եւ մահացած են 437.964 անձեր.

Քանատայի մէջ վարակուած են 778.972 եւ մահացած են 20.032 անձեր.

Ֆրանսայի մէջ վարակուած են 3 միլիոն եւ մահացած են 76.114 անձեր:

Սպանիոյ մէջ վարակուած են 2,7 միլիոն եւ մահացած են 57.806 անձեր:.

Իտալիոյ մէջ վարակուած են 2,5 միլիոն եւ մահացած են 88.845 անձեր:

Հայաստանի մէջ վարակուած են 167.231 եւ մահացած են 3089 անձեր:

Լիբանանի մէջ վարակուած են 303.072 եւ մահացած են 3142-5 անձեր:

Կը մաղթեմ լաւագոյնը ամբողջ մարդկութեան:

Մոնրէալ, 2 փետրուար 2021
(Շար. 2 եւ վերջ)