«Առանց բացառութեան, բոլորս գործենք նոյն ուղղութեամբ` հայրենիքին ու հողին մեր պատկանելիութիւնը պահպանելու…»:
Վերոյիշեալ խօսքը կրնայ մոլորեցնել ընթերցողն ու հայորդին:
Այդ խօսքը կը պատկանի դեռ քանի մը շաբաթ առաջ մահացած պատմաբան- հնագէտ Նինա Ճիտէճեանին (1925-2020), որ ծնած էր Միացեալ Նահանգներ (Պոսթըն – Մասաչուսէց) եւ ապա երկար տարիներ ապրած ու գործած` Լիբանանի մէջ:
Ան հպարտ էր իր հայութեամբ եւ լիբանանցիութեամբ: Առ այդ, Ճիտէճեան գործեց եւ արտադրեց ո՛չ միայն Լիբանանի, այլ նաեւ Հայաստանի պատմութիւնը պեղելով: Ծանօթ են անոր գործերը` Լիբանանի պատմութիւն կերտած հին քաղաքներու մասին: Նաեւ նոյնքան հետաքրքրութիւն յառաջացուցած էր հայոց հնադարեան պատմութեան իր ուսումնասիրութեամբ, յատկապէս կիզակէտ ունենալով Մեծն Տիգրանի օրերը, երբ այս վերջինին կայսրութիւնը հասած էր Միջերկրականի ափերու փիւնիկեան հողաշերտը:
Պատմութեան սլաքները յառաջացնենք 1900-ականներ: Տեղահանութենէն եւ Ցեղասպանութենէն ճողոպրած անտուն եւ անօթի հայորդիին համար իւրայատուկ է Միջին Արեւելքը, յատկապէս այդ օրերուն Ֆրանսայի հոգատարութեան տակ գտնուող Սուրիան եւ Լիբանանը, որոնք անաչառօրէն եւ առանց դաւանական խտրութեան տրամադրեցին իրենց օժանդակութիւնը` դարմանելով, կերակրելով եւ գուրգուրալով… Տէր Զօրեան անապատէն մինչեւ Միջին Արեւելքի Զուիցերիան` Պէյրութը:
Միջինարեւելեան այս երկիրներուն մէջ ստեղծուեցաւ իւրայատուկ սփիւռք մը… տարբեր սփիւռք մը, բոլորովին տարբեր` աւելի քան դար մը առաջ «մետաքսեայ ճամբայ»-ի առեւտուրի արդիւնք Ծայրագոյն Արեւելքի մէջ ստեղծուած նօսր գաղութներէն, որոնք կազմուած էին նիւթապէս բարեկեցիկ ու զեղխ կեանք ապրող հայորդի վաճառականներու կողմէ:
Այսպէս, Լիբանանի մէջ, յետ-Եղեռնեան դաստիարակութիւն ստանալէ եւ թրծուելէ ետք, հայորդին գործեց, քրտինք թափեց, ներդրում կատարեց, լաւապէս սորվեցաւ լեզուն ու պատմութիւնը եւ նոյնքան ծառայեց մայրիներու երկրին, որքան տեղացին: Դեռ աւելի՛ն. լիբանանահայը իր հայեցի կրթութեամբ եւ դաստիարակութեամբ գործուղուեցաւ աշխարհի չորս ծագեր` կարիքաւոր գաղութներ, իր կարգին դաստիարակելու, թրծելու եւ մշակելու:
Ապա` ներքին քաղաքացիական խռովութիւններ եւ պատերազմ: Բաւական լիբանանահայեր ստիպուեցան հեռանալ մայրիներու երկրէն եւ ստեղծել երկրորդ սփիւռքահայ ինքնութիւն մը: Այսօր, Մարաշի կամ Խարբերդի նախահայրերէն արմատ նետած լիբանանահայը ստացած է սփիւռքահայ այլ ինքնութիւն – պատկանելիութիւն մը` կրելով ամերիկահայ, քանատահայ կամ ֆրանսահայ ածականն ու … ներածականը:
Փոքրամասնութիւններու հանդէպ յատուկ գուրգուրանք ցուցաբերելով եւ նոյնքան օժանդակութիւն տրամադրելով, Լիբանան տիպար օրինակ մըն էր եւ այս գծով Ֆրանսայի նախագահ Ժաք Շիրաք (1932-2019), 90-ականներուն այցելութիւն մը կատարելով Լիբանան, խորիմաստ յայտարարութիւն մը ըրաւ` շեշտելով, որ այս երկրի իւրայատկութիւնն է փոքրամասնութեան հանդէպ ցուցաբերած իր խանդաղատանքը:
Պսակաւոր ժահրէն ամիսներ առաջ իսկ, Լիբանանն ու լիբանանահայը ահաւոր ճգնաժամի մէջ են: Միշտ ալ ձեռնբաց օժանդակած հայութեան, այսօր լիբանանահայութիւնը կարիքն ունի շտապ օժանդակութեան, որ արդիւնքն է համաճարակէն առաջ իսկ ստեղծուած թէ՛ քաղաքական եւ թէ՛ տնտեսական գահավիժումի:
Կացութիւնը շատ աւելի թէժ իրավիճակ մը ստեղծած է Պսակաւոր ժահրին պատճառով:
Ահազանգային է կացութիւնը: Ակնթարթ մը իսկ կորսնցնելու ժամանակ չկայ` սատար հանդիսանալու լիբանանահայութեան:
Փիւնիկեան թռչունը կարիքն ունի սնունդի, վերստին զարկ տալու իր թեւերուն եւ… բարձր թռչելու: