Նոթեր Ու Նետեր
Հայանա՜լ` Փրկութիւնը Մարդոց
Տոքթ. Տերմոնտ Մորիս կը հաստատէ, որ մարդ արարածը կապիկ-գայլ մըն է:
Նայած` մարդոց տեսակին: Կան կապիկներ, ունին գոյութիւն գայլեր, նաեւ` կապկագայլեր կամ գայլակապիկներ: Կան տակաւին արջամարդիկ, աղուէս մարդիկ, նոյնիսկ` իշամարդիկ:
Մարդկութիւնը կը ներկայացնէ կոյս անտառ մը կամ կրկէս մը` գազաններով լի եւ կամ կատարեալ կենդանաբանական պարտէզ մը:
Մենք կը ճանչնանք ժողովուրդ մը` կազմուած գայլերէ: Ազգ մը` բաղկացած հաւերէ: Ազգ մը` հաւաքածոյ աղուէսներու:
Կարգ մը գիտուններ ալ կը հաւատան, որ 2000 թուականին (երանի՜ այդ ժամանակաշրջանը հասնողներուն) մարդ արարածը պիտի նմանի մրջիւնի: Մարդամրջիւն: Սակայն մրջիւն մը` ընդունակ արտացոլելու գիտութիւնը իր սեփական վարմունքին մէջ: Մրջիւն մը` դաստիարակելի: Մրջիւն մը` հաճելի:
Մէկ խօսքով, մարդիկը պիտի նմանին մրջիւնի, կամ այլ կերպ ըսելով` մարդիկը պիտի նմանին հայու:
Չէ՞ որ հայերը մրջիւնի պէս աշխատող են ու ամբարող:
Եւ հայերը առաւելութիւնը ունին մրջիւն-ճպուռ ըլլալու, քանի որ միշտ եղած են բանող դատող նման մրջիւնի: Միաժամանակ երգող` նման ճպուռի: Թէեւ մրջիւնները պայքարած են իրարու դէմ, ու ճպուռները ճակատած են իրարու դէմ, բայց մրջիւններու եւ ճպուռներու մէջ տեղի չէ ունեցած վէճ կամ կռիւ:
Հայերը աշխատած են յաճախ երգելով կամ երգած են աշխատելով:
Մարդկութեան փրկութիւնն ու բարօրութիւնը եւ բերկրութիւնը հայանալուն մէջ է:
Փոխանակ հայերը օտարանալու, պէտք է, որ օտարները հայանան:
Որպէսզի մարդը մա՛րդ դառնայ, պէտք է հայանայ:
Այս ճշմարտութիւնը կը յայտարարենք հիմնական համոզումով եւ ոչ թէ` հայամոլութեամբ:
Եթէ հայուն օտարամոլութիւնը չըլլայ, հայը ժողովուրդ մըն է օրինակելի:
Ամէն մէկ հայ հարկ է դառնայ ամբողջական հայ, որպէսզի դառնայ ընդօրինակելի:
Մերն է ապագան: Մերն է յաղթանակը: Յուսահատելու պատճառ չկայ, եթէ մնանք հայորդի:
ՆՇԱՆ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
Յետադարձ Ակնարկ
Սրտի ճմլումով է, որ կը վերյիշենք Ա. Աշխարհամարտի կարգ մը դրուագները, որոնք ճակատագրական դեր կատարեցին հայ ազգի նորագոյն պատմութեան մէջ:
Աւելի քան կէս դար անցած է պատմական այդ դէպքերէն: Ու այսօր, երբ պաղարիւնով եւ առարկայօրէն կը քննենք զանոնք, կը զարմանանք, որ ինչպէ՛ս ազգովին, չէինք կրցած նախատեսել այն աննախընթաց աղէտները, որոնց պիտի ենթարկուէինք, իբրեւ հետեւանք մեր բարեմտութեան, չըսելու համար միամտութեան:
Հայկական Հարցը միջազգային դիւանագիտութեան սեղաններուն վրայ դրուեցաւ 92 տարի առաջ, նախ` Սան Ստեֆանոյի (19 փետրուար-3 մարտ 1878), յետոյ Պերլինի մէջ (1-13 յուլիս 1878):
Պալքանի քրիստոնեայ ազգերուն պէս ինքնավարութիւն կամ անկախութիւն չէր մեր ուզածը: Պարզ «բարենորոգումներ» կ՛ուզէինք (Թուրքիոյ հայաբնակ նահանգներուն մէջ):
Ինչպէս իրաւամբ դիտել կու տար Խրիմեան Հայրիկ, եւ ինչպէս հետագայ դէպքերը հաստատեցին, Պերլինի դաշնագրի 61-րդ յօդուածը փորձանք դարձաւ հայ ազգի գլխուն:
Յուսախաբ եղանք:
«Երկաթէ շերեփ»-ին դիմեցինք, արիւնով գնելու համար մեր ազատութիւնը:
Կարմիր Սուլթանը փոխանակ բարենորոգումներու, 300 հազար անմեղ հայեր կոտորեց արեւելեան նահանգներէն մինչեւ Կիլիկիա:
Օսմանեան սահմանադրութիւնը փայլուն հեռանկարներու յոյսով խանդավառեց մեզ, ազգովին:
Նոր հիասթափութիւն: Կիլիկիոյ աղէտը` 30 հազար զոհերով:
Բայց դեռ շարունակեցինք յուսալ ու հաւատալ:
Պալքանեան պատերազմը նոր հորիզոններ կը բանար Հայկական հարցի լուծման համար:
Երաշխաւոր մեծ պետութիւնները 26 փետրուար-8 մարտ 1914-ին թուրք կառավարութեան հետ կը ստորագրէին Հայկական բարենորոգումներու նոր ծրագիրը, որ կը կը գոհացնէր հայկական պահանջները, որոշ չափով: Եւրոպացի մարզպաններ պիտի նստէին Վան եւ Կարին:
Ոճրագործ Իթթիհատի կառավարութիւնը ակամայ – գրեթէ բռնադատեալ – ստորագրած էր զայն, լռելեայն երդուըննալով պատռել այդ «դիկտատ»-ը` առաջին պատեհութեամբ:
Շատ չուշացաւ այդ պատեհութիւնը: Քանի մը ամիս ետք կը պայթէր Համաշխարհային պատերազը: Թուրանի երազներով օրօրուող Իթթիհատի ոճրագործ կառավարութիւնը կը ցնծար: Ա՛լ ի՞նչ համաձայնագիր, ի՞նչ բարենորոգում: Վանի մարզպան Հոֆ` ետ կանչուելով իր երկիրը, ճամբուեցաւ: Վէսթէնէնկ նոյնիսկ ժամանակ չունեցաւ Կարին երթալու:
Յետոյ Ապրիլեան եղեռն: Արեւմտահայութիւնը արմատախիլ իր հայրենի դարաւոր բոյներէն: Թրքահայաստանը պարպուած:
Ահա՛ թէ ուր յանգեցաւ Հայկական հարցը` Սան Ստեֆանոյէն ու Պերլինէն ետք:
Յետոյ կրկին օտարին վրայ դրինք մեր յոյսը: Ու չարաչար խաբուեցանք:
ՀՐԱՆՏ – ՍԱՄՈՒԷԼ
———————
ՕՐԱՏԵՏՐ ՄԱՐՏ 2
– 1816.- Վիեննայի Մխիթարեան միաբանութեան հիմնումը:
– 1853.- Ծնունդ երգահան եւ խմբավար Քրիստափոր Կարա-Մուրզայի: Մահացած 1902-ին:
– 1917.- Ռուսիոյ Նիկոլայ Բ. ցարին հրաժարումը գահէն:
– 1918.- Զօրավար Թովմաս Նազարբէկեան Հայոց ազգային խորհուրդին կողմէ հայկական զօրքերու հրամանատար նշանակուեցաւ:
– 1920.- Սկիզբ Հաճընի ութամսեայ հերոսամարտին:
– 1992.- Հայաստան դարձաւ ՄԱԿ-ի անդամ:
