«Ազդակ»-ի խմբագրութեան կազմակերպած մամլոյ լսարաններու ծիրին մէջ, երէկ` հինգշաբթի, 16 յունուար 2020-ի երեկոյեան, «Ազդակ»-ի «Փիւնիկ» սրահին մէջ տեղի ունեցաւ մամլոյ 156-րդ լսարանը` Սեւրի պայմանագիրի եւ Ուիլսընի Իրաւարար վճիռի 100-ամեակին առիթով կազմակերպուած` «Պահանջատիրութեան պատմաիրաւական հիմքերը» խորագրեալ նիւթին շուրջ:
Ձեռնարկին բացումը կատարեց «Ազդակ»-ի պատասխանատու խմբագիրներէն Ժագ Յակոբեան, որ սեղմ տողերու մէջ անդրադարձաւ Սեւրի դաշնագիրի պատմական իմաստին եւ իրաւական արժէքին: «Այս տարի կը զուգադիպի Սեւրի պայմանագիրի եւ Ուիլսընեան իրաւարար վճիռի հրապարակման 100-ամեակին», ըսաւ Յակոբեան եւ աւելցուց. «Ասոնք փաստաթուղթեր են, որոնց վրայ հիմնուած է հայութեան պահանջատիրութեան պայքարը, որ ուղղուած է ցեղասպան թրքական պետութեան դէմ»: Ապա ան հակիրճ գիծերու մէջ ներկայացուց օրուան բանախօսին կենսագրականը` թուելով անոր ցեղասպանագիտական կարգ մը մենագրութիւնները:
Ապա Ժագ Յակոբեան հրաւիրեց օրուան դասախօս` Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի պատմութեան հիմնարկի հայկական հարցի եւ հայոց ցեղասպանութեան պատմութեան բաժինի վարիչ դոկտ. Արմէն Մարուքեանը: Դոկտ. Մարուքեան Լիբանան կը գտնուի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան հրաւէրով, ուր ան յատուկ դասախօսութիւններ պիտի տայ կաթողիկոսութեան Հայագիտական բաժինի ուսանողներուն:
Շուրջ մէկ ժամ տեւողութեամբ հայրենի պատմագէտը հանգամանօրէն ներկայացուց 10 օգոստոս 1920-ին Համաշխարհային Ա. պատերազմի աւարտին պարտուած Թուրքիոյ եւ յաղթական դաշնակիցներուն միջեւ կնքուած Սեւրի դաշնագիրին եւ այս առնչութեամբ Միացեալ Նահանգներու նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի պատրաստած Իրաւարար վճիռին կարեւորութիւնը, յատկապէս հայ ժողովուրդին համար: Դոկտ. Մարուքեան յայտնեց, որ Թուրքիոյ գործադրած ցեղասպանութեան յանցագործութիւնը տակաւին կը շարունակուի հիմնականին մէջ երկու մակարդակներով` ցեղասպանութեան ժխտողականութեան մակարդակով եւ մշակութային եղեռնի շարունակումով: Դասախօսը այս առիթով ներկայացուց 2017-ին ինը մասնագէտներու կողմէ պատրաստուած մէկ աշխատասիրութեան եզրայանգումը` Հայոց ցեղասպանութեան կորուստներու թէ հետեւանքներու մասին: Ըստ Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի նշեալ աշխատասիրութեան, հիմնական հինգ խումբերու կը բաժնուին ցեղասպանութեան հետեւանքով հայութեան կրած կորուստները: Դոկտ. Մարուքեան թուեց այդ հետեւանքները` իւրաքանչիւրին գծով նշելով հիմնաւորեալ փաստարկներ:
Գլխաւոր հետեւանքը հայրենազրկումն էր, ընդգծեց դոկտ. Մարուքեան:
Երկրորդը` մարդկային կորուստը: Նախքան ցեղասպանութիւնը կար երկուքուկէսէն երեք միլիոն հայ: Ասոր հետեւանքը շատ աւելի ծանր է այն իմաստով, որ եթէ ցեղասպանութիւն տեղի չ՛ունենար, այսօր աւելի քան քսան միլիոն կը հաշուէր հայութեան ընդհանուր համրանքը:
Երրորդը` հայութեան նիւթական կորուստը, ուր դժբախտաբար նկատի առնուած են միայն Արեւմտահայաստանի վեց նահանգներու կորուստները, մինչ Ատանայի թէ Զմիւռնիոյ ջարդերու կորուստները չեն հաշուարկուած: Նաեւ չեն նկատուած կաթողիկէ եւ աւետարանական համայնքներու կրած կորուստներու հաշուարկը: Այս գծով Թուրքիոյ պատրաստած լքեալ գոյքերու օրէնքը խորապէս կ՛անտեսէ հայոց հիմնական իրաւունքները:
Յաջորդը` մշակութային ժառանգութեան կորուստն է, որ տակաւին կը շարունակուի:
Հինգերորդ կորուստը ցեղասպանութեան հոգեբանական հետեւանքն է, որ յետեղեռնեան իրերայաջորդ սերունդներուն վրայ խոր ազդեցութիւն կը ձգէ: Այս գծով դոկտ. Արմէն Մարուքեան բաղդատական մը կատարեց հայերու եւ հրեաներու միջեւ` նշելով, որ հրեաներու պարագային հողային կամ հայրենիքի հարց չկար, մինչ հայոց պարագային հայրենադարձութեան եւ հողային պահանջատիրութեան զգացումն ու ազգային մղումը առանցքային են:
Դոկտ. Մարուքեան նաեւ անդրադարձաւ Միացեալ Նահանգներու օրուան նախագահ Վուտրօ Ուիլսընի պատրաստած Թուրքիոյ եւ Հայաստանի միջեւ սահմանագծումի Իրաւարար վճիռին: Սեւրի դաշնագիրով Հայաստանի տարածութիւնը պիտի դառնար 160 հազար քառ. քմ: Դոկտ. Մարուքեան նաեւ թուեց Սեւրի դաշնագիրի հայութեան թէ Հայաստանին վերաբերող յօդուածները` նշելով իւրաքանչիւրին պատմական ու իրաւական կարեւորութիւնը Հայ դատի լուծման գծով: Դոկտ. Մարուքեան ընդգծեց, որ Սեւրի դաշնագիրի եւ Ուիլսընի Իրաւարար վճիռի յօդուածները չափազանց կարեւոր ու անբեկանելի են: Իսկ Սեւրի պայմանագիրի կարգավիճակին գծով ան յայտնեց, որ անկախ այս գծով թրքական մերժումներէն, Սեւրի դաշնագիրը մասնակիօրէն գործադրուած է, եւ գործնապէս Օսմանեան կայսրութիւնը բաժնուած է: «Սեւրի սինտրոմը» լուրջ մտահոգութիւն կը պատճառէ թուրքերուն», շեշտեց դոկտ. Մարուքեան:
Աւարտին դասախօսը պատասխանեց ներկաներու հարցումներուն:
