Գրական Առօրեայ
Պարոյր Սեւակի թուական կազմող «Անլռելի զանգակատուն»-էն (1959) ետք տասը տարուան ընթացքին, Հայաստանի գրականութեան մէջ թիւով երկու անգամ տասը երիտասարդ բանաստեղծներ հրապարակ եկան եւ ստեղծեցին բաւական տարածուն եւ յամառ աղմուկ մը: Աւանդական կեղեւները խորտակելու եւ նոր ձեւով ու շունչով հանդէս գալու եղանակներ փորձուեցան նորերուն կողմէ, արեւելահայ բանաստեղծութեան բարեշրջական դանդաղութիւնը նկատի առած` կարելի է ըսել նոյնիսկ, որ յեղափոխութիւն մըն էր երիտասարդներուն փորձը, որ իրապէս օժտուածներուն համար բարիք մը եղաւ, իսկ որոշ թիւի մը համար հասաւ մոտայական ծայրայեղութիւններու:
Ռազմիկ Դաւոյեան անվիճելիօրէն կը պատկանի առաջին դասուն: Հին ձեւերը թօթափելու իր ճիգը խառնուածքին հրամայականն էր, շնորհիւ խառնուածքին էր դարձեալ, որ չգայթակղեցաւ ուրիշին կեղեւով ու փրփուրով եւ կրցաւ ինքզինք ըլլալ, թափ տալ իր ներսը կուտակուած հարազատ տարրերուն:
Երեսունին նոր թեւակոխած այս երիտասարդէն
մենք կարդացած ենք երկու գրքոյկ` «Ստուերների միջով» (1968) եւ այս տարի լոյս ընծայած իր «Ռեքվիէմ»-ը, որ ոչ միայն ստուերի մէջ կը ձգէ «Ստուերների միջով» տրուածին ամբողջութիւնը, այլեւ կը ներկայանայ ոճ ու դիմագիծ ճշդող հարուստ յատկութիւններով բեռնաւոր ուշագրաւ մատեան մը իբրեւ:
Աշխարհը ընկալելու բազմերանգ զգայնութիւնը, խորանալու եւ տարրալուծելու ճիգը եւ բարդ ապրումներու մէջ մխրճուելու արկածախնդրութիւնը Ռազմիկ Դաւոյեանի աւագ յատկանիշները կը կազմեն, որոնց առարկայացման համար ունի արդէն իր ինքնուրոյն կերպերը, ու ամէնէն առաջ` բանաստեղծական պերճ լեզու մը:
Նոր մարդն է Ռազմիկ Դաւոյեանի հերոսը, բայց մոտայապաշտ ստրկամիտներուն հանդերձած օդէն առկախ, անանցեալ, անժառանգ, անդիմագիծ խըրտուիլակը չէ, այլ անցած է երկար ճամբէ մը, տէր է հսկայ ժառանգութեան մը, հողի մը, երկինքի մը, աստուածներու, կուռքերու, եւ ունի նոր մարդուն վայել նոր տեսիլներ, նոր աղօթքներ, ապրելու, արարելու նոր տենչեր, եւ կ՛ապրի «մեր բազմաճիւղ տոհմի յաւերժութեամբ հզօր»:
Ինքն իր էութեան հաւատարիմ մնալու այդ տենդին պէտք է վերագրել երիտասարդ այս բանաստեղծին հնարաւորութիւններուն հեռանկարային ծաղկումը:
Մեր հին «տոհմածառին» մէկ կայտառ ոստն է Ռազմիկ Դաւոյեան:
Պ. Ս.
Մենք Կատարեալ Կեղեւների Մէջ Ենք
Թափթփւում է ձիւնը քաղաքների վրայ.-
Երկնքում սպիտակ հեքիաթներ են շրջում`
Ճերմակ հրեշտակների անմեղութեամբ:
Արդարութեան ձայնը` առանցքն արեգակի –
Այդ մեզնից են կախւում քաղաքները գաճաճ,
Հասակներով թզուկ,
Կախւում մեր ոտքերից ու քաշում են ներքեւ,
Քաշում, քաշում, քաշում
Ու չեն սեղմում հողին.-
Հողից աստուածամերձ բարձրութիւնը երկնի
Զօրեղ ահազանգով կանչում է մեզ.
Եւ ինչպէս ժայռ ճեղքուի,
Ինչպէս փուլ գայ երկինք,
Ինչպէս մանուկ ծնուի` ժայռի կողը ճեղքող կակաչի պէս,
Ինչպէս մոլորակներ խփուեն իրար`
Սեւ-սեւ ճակատներով
Սեւ գիշերուայ սեւում
Իրար յանկարծ գտած
Սեւ-սեւ ցուլերի պէս,
Այդպէս դղրդում է
Մեր հողի մէջ թաղուած
Սիրտը մեր կէս…
Հէնց որ աստուածամերձ բարձրութիւնը երկնի
Արուեստների ձայնի
Զօրեղ ահազանգով կանչում է մեզ:
Հողից ոգեկոչուած ոգիները թեթեւ
Բարձրանում են երկինք.-
Եւ կախուած սրտերի մէջ քաղաքներ են ծնւում:
Ճշմարտութեան համար, թէ կայ գէթ դոյզն ինչ ազատութիւն
Նա կը ծնուի անգամ շղթաների միջից:
Ճերմակ մի ձուի պէս
Կատարեալ կեղեւի մէջ հանգչող իմ կատարեալ ոգին
Ես ուղում եմ փշրել ձեր ոտքերի առջեւ
Եւ ձեր զարմացական հայեացքներում բացել
Գոյների մաքրութիւնը ցաւոտ,
Բացել անէութեան եւ նախաստեղծ ոգու
Թրթռումը զնգուն,
Բացել շղթաների դռներն անբացելի,
Բացել գեղեցկութեան անդունդն անանցելի,
Եւ մեր ցաւի՜, ցաւի՜,
Աւա՜ղ, մեր խուլ ցաւի`
Մեր մանկան պարզ ճակտի կնճիռները խոկուն:
Իսկ թէ չփշրեմ ես,
Եթէ թողնեմ այնպէս,
Ինչպէս հրաբուխն են թողնում հանգիստ –
Մէկ է, պիտի պայթի.-
Եթէ ճշմարտութիւնը ինքն է հասունացել,
Կատարեալ կեղեւներն անզօր են պահելու.
Նրանց միջից դարձեալ ճշմարտութեան ձայնը
Պիտի պայթի վառուող մի սրտի պէս,
Ինչպէս փակ աչքերում արցունքներն են պայթում,
Փակերի տակ պահուող շրթունքներն են պայթում,
Այս աշխարհում ինչ-որ հեռու մի տեղ
Ինչպէս ռումբն են խոթում կեղեւի մէջ
Եւ նրանից հեռու գլուխներ են պայթում.-
Այս աշխարհի խուժդուժ խլութեան դէմ
Պիտի պայթի դարձեալ`
Ինչպէս սիրտն են հատում
Եւ Արիւնն է պայթում…
Իմ մէջ մտքերը պայթում են բողբոջների նման,
Եւ իմ զգացմունքների նուրբ ճիւղերին
Ծնւում են ծաղիկները:
Ձեզ համար իմ սիրոյ գոյն-գոյն ծաղիկները
Բացւում են գիշերուայ թանձրութեան մէջ.
Ծնունդների մեղմիկ շշուկներով հիւսուած,
Լցնում են աշխարհը ոգու երաժշտութեամբ,
Ես` աչք, ականջ, ոգի,
Որտեղ պայթում են բողբոջները,
Ծաղիկներ են բացւում,
Հիւսւում է սիրոյ պուտ-պուտ գեղեցկութեան
Հեքիաթն անմեկնելի:
Օ՛, ցաւագար ոգի,
Օ՛, չարութեան աշխա՛րհ,
Անմիտ, անընդունակ,
Անպարտելի պարտուած,
Ագահ, անփոխելի,
Աներգ, անմեղեդի,
Անլոյս, անապաւէն խաւար.-
Դու, որ եթէ անգամ պահում ես մեզ կողքիդ,
Միայն նրա համար,
Որ փրկես քո աղբահոտ մարմինը ֆիզիքական շոգից,
Քանզի դժուար է քեզ` տանել քո լպրծուն ծանրութիւնը:
…………………………………………………..
Դուք մեր տոհմածառը թողէք կանգուն
Յիշողութեան կապոյտ բլուրների վրայ,
Թողէ՜ք…
Նա ինքը ձեզ ապրել կ՛ուսուցանի,
Թողէ՜ք,
Որ ձեզ համար իր անթիւ շրթունքներով բոյրեր ցանի,
Մի ջարդէք մեր ոգին,
Ինչպէս երէկ-երէկ-երէկ…
Թողէք հաստատ մնանք, մնանք անպարտելի`
Մեր բազմաճիւղ տոհմի յաւերժութեամբ հզօր:
ՌԱԶՄԻԿ ԴԱՒՈՅԵԱՆ
