Կոմիտասը Հմայած Է…
Կոմիտասը մեծութիւն էր նաեւ օտարներու համար: Եւրոպացի արուեստագէտները անոր մէջ տեսան հայկական մշակոյթի ինքնատիպ խորութիւնը, զարմացան եւ սիրեցին: Անոր մասին հիացմունքով խօսած են երաժշտական աշխարհի ամենայայտնի հեղինակութիւնները: «Եթէ Կոմիտասը գրէր միայն «Անտունի»-ն, այդ ալ բաւական կ՛ըլլար զինք մեծ արուեստագէտ համարելու», խոստովանած է Ֆրանսացի հռչակաւոր երգահան Քլոտ Տեպիւսի:
1899-ին Միջազգային երաժշտական ընկերութեան պատուէրով Կոմիտաս Պերլինի մէջ գերմաներէնով կը կարդայ բանախօսութիւն` «Հայոց եկեղեցական եւ աշխարհիկ երաժշտութիւնը» թեմայով եւ կ՛երգէ պատառիկներ հոգեւոր եւ աշխարհիկ երգերէն: Արուեստագէտները կը խնդրեն Կոմիտասէն կրկնել դասախօսութիւնը, իսկ Պերլինի օփերայի թենորը հայ երգահանին կ՛առաջարկէ երգել օփերայի մէջ:
«Երգիչի իմ կարողութիւնները մէկ նպատակի կը ծառայեն, մեծ ժողովուրդիս երգն ու երաժշտութիւնը ծանօթացնել երաժշտական աշխարհին եւ ապացուցել, որ հայ ստեղծագործ ժողովուրդը սկզբնական դարերէն, ունեցած է իր ինքնուրոյն երգն ու երաժշտութիւնը», ներողամտութեամբ մերժած է Կոմիտաս:
1914-ին Փարիզի մէջ տեղի ունեցած Համաշխարհային երաժշտական ընկերութեան հերթական համագումարին մէջ Կոմիտաս հանդէս կու գայ երեք բանախօսութեամբ: Աշխարհահռչակ երաժշտագէտներու խնդրանքով ան Փարիզի հայկական եկեղեցիին մէջ կու տայ անսովոր համերգ մը` Բաբայեան քոյրերու եւ Արմենակ Շահմուրատեանի մասնակցութեամբ:
Համերգին ներկայ գտնուող աւստրիացի մեծ երաժշտագէտ Աթլեր մօտեցած է կոմիտասին եւ` ըսաւ. «Չեմ գիտեր, եթէ Աստուած հայոց ձայնը չլսէ, հապա որո՞ւ ձայնը պիտի լսէ»:
Կոմիտաս տուաւ հայ ժողովրդական եւ հոգեւոր երգերու համերգ մը` հիացում պատճառելով ներկայ երաժշտական հեղինակութիւններուն… Անոր դասախօսութիւնները համագումարի նիստերուն, ամենաթանկագինը եղան:
«Երբ Կոմիտաս նստաւ դաշնամուրի մօտ` մեղմօրէն երգելու համար հայկական երգ, ունկնդիրները քարացած էին, լուռ, եւ հոն տիրեց այն վեհապանծ հմայքը, այն գերագոյն պարզութիւնը, որ կը բխի հայկական երաժշտութենէն», հիացած գրած է Սորպոնի համալսարանի փրոֆեսէօր Ֆրետերիք Մաքլեր: Իսկ գերմանացի հռչակաւոր երաժշտագէտ Ֆրանց Քարլ Էնտրեսի Կոմիտասը անուանած է «մեծահանճար վարդապետ» եւ ըսած է. «Հայկական երաժշտութիւնը կը ներկայացնէ անհուն գեղեցկութիւն: Այնտեղ կան իրական գանձեր` Եւրոպայի համար անծանօթ»:
Կոմիտասի երգերու եւ պարեղանակներու մեղեդայնութիւնը, արեւելեան ճկունութիւնը եւ բազմաձայնութիւնը մեծ տպաւորութիւն թողած են Վիեննայի համալսարանի փրոֆեսէօր, երաժշտագէտ Վելեշ Եկոնի վրայ, որ յատուկ ուսումնասիրութեան առարկայ դարձուցած էր հայ երաժշտի ստեղծագործութիւնը: «Կը զարմանամ Կոմիտասի արտակարգ ընդունակութիւններուն վրայ: Շատ լաւ իմանալով ժողովրդական երգը` ան այդ երգերը ներդաշնակած է հազուագիւտ ճաշակով եւ ճշդօրէն: Այն բոլոր երգերը, որ ես անձամբ լսեր եմ Կոմիտասէն եւ կամ` ուսումնասիրած, ամէնէն առաջ մէկ բան կ՛ապացուցեն, որ Կոմիտասը եզակի դէմք է` իբրեւ ներդաշնակող, իբրեւ բազմաձայնորդ»:
Կոմիտասը շրջեցաւ քաղաքակիրթ Եւրոպայով, տեսաւ ու զգաց անոր հմայքը, սակայն չմոռցաւ կապոյտ լեռներու եւ լիճերու առասպելական երկիրը. «Իտալիան շատ գեղեցիկ է, բայց մեր դժբախտ հայրենիքը աւելի գեղեցիկ է»: Ան կը պաշտէր Խորենացին, Նարեկացին, իսկ Խ. Աբովեանի «Վէրք Հայաստանի» երկը իրեն հետ տարած էր Գերմանիա եւ իբրեւ աղօթագիրք ամէն օր կը կարդար:
Ան մտադիր էր Պոլսոյ մէջ բանալ հայկական երաժշտանոց, ամբողջութեամբ լոյս ընծայել իր մշակած ու ստեղծած բոլոր եղանակները, գրել «Վարդան Մեծ», «Սասնոյ ծռեր», «Քաղաքավարութեան վնասները», «Անուշ» օփերաները:
Եւրոպացիները կը սիրէին երազներով ապրող մեծ երգահանը, որովհետեւ ան ամէնէն առաջ հայ էր, ինքնատիպ ու խորունկ, ինչպէս` մեր տաճարներու եւ երգերու հինաւուրց, երկրի հազարամեայ անըմբռնելի ձայները:
Ա. ՍԱՀԱԿԵԱՆ
Հայաստան
Յովհաննէս Թումանեանի Ծննդեան
Հարիւրամեակի Նախօրեակին
Օրերս Մոսկուայի մէջ տեղի ունեցած է Խորհրդային Միութեան կից, Յովհաննէս Թումանեանի ծննդեան 100-ամեակի յոբելենական կոմիտէի նիստը` բանաստեղծ Ա. Սուրկովի նախագահութեամբ:
Քննարկուած են յոբելենական տօնակատարութիւններու նախապատրաստական աշխատանքները:
Հայաստանի մէջ յոբելենական տօնակատարութիւնը պիտի սկսի սեպտեմբեր 20-ին: Պիտի տեւէ 6 օր եւ վերջ պիտի գտնէ սեպտեմբեր 25-ին: Համաժողովրդական մեծ տօն պիտի ըլլայ Յովհաննէս Թումանեանի ծննդավայր` Թումանեան գիւղին մէջ:
Յոբելենական տօնակատարութիւններ պիտի կատարուին նաեւ Վրաստանի, Ուքրանիոյ, Լենինականի, Մոսկուայի եւ այլ քաղաքներու մէջ: Խորհրդային Միութեան ռատիոն եւ պատկերասփիւռը պիտի կազմակերպեն շարք մը հաղորդումներ: Անգլերէնով եւ ռուսերէնով պիտի հրատարակուին Թումանեանի ստեղծագործութիւնները: Ամէնուրեք տեղի պիտի ունենան համերգներ եւ գրական-երաժշտական երեկոներ:
Մոսկուայի մէջ հանդիսաւոր նիստը տեղի պիտի ունենայ մեծ թատրոնին մէջ: Մոսկուայի փողոցներէն մէկը պիտի կոչուի Յովհաննէս Թումանեանի անունով:
Հայ Նկարիչներու
Պաստառները Մոսկուայի Մէջ
Մոսկուայի մէջ բացուեցաւ Հայաստանի նկարիչներու ստեղծագործութիւններուն ցուցահանդէսը: Ներկայացուած են 300 պաստառներ:
Թումանեանի Եւ Կոմիտասի
Նուիրուած Յուշանուէրներ
Թումանեանի եւ Կոմիտասի նկարները դրոշմուած են փայտի վրայ: Հեղինակները Երեւանի յուշանուէրներու փորձնական գործարանի գեղարուեստական արտադրամասի վարպետներն են:
Ա.- Թումանեանի դիմանկարը եւ Համբոն Գիգորը քաղաք կը տանի: Գիգոր չ՛ուզեր երթալ, չի կրնար կտրուիլ հարազատներէն, հայրենի գիւղէն:
Բ.- Կոմիտասի նկարը: Մեծանուն երաժիշտն ու հայրենասէրը հոգեկան ուժգին ցնցումի պահուն: Գործ` ժողովրդական նկարիչ Գր. Խանջեանի:
Թումանեանի Դիմանկարը
Կիրովական-Թումանեան խճուղիի մօտ գտնուող «Ծիծեռնակի քարափ» ժայռին վրայ կը քանդակուի Թումանեանի դիմանկարը: Կը գրաւէ ութ քառակուսի մեթր մակերես:
Ժայռակերտ դիմաքանդակի հեղինակն է քանդակագործ Ալիս Մելիքեան:
Ֆութպոլ
«Արարատ» Առաջին Դիրքի Վրայ
Երեւանի «Արարատ» ֆութպոլի խումբը իր սեփական դաշտին մէջ ընդունեց Թաշքենտի (Ուզպեքիստան) «Պախտակոր» խումբը: Մրցումը վերջ գտաւ հաւասար արդիւնքով` 1-1:
Վեցերու մրցաշարքէն միայն երկու խումբեր իրաւունք պիտի ունենան մասնակցելու Խորհրդային Միութեան 1970-ի ֆութպոլի առաջին դասակարգի 14 լաւագոյն խումբերու ախոյեանական մրցաշարքին: Ամէնէն աւելի հաւանական թեկնածուները «Արարատ» եւ «Պախտակոր» խումբերն են:
Հայ մարզիկները, որոնք վերոյիշեալ մրցաշարքին մէջ կը գրաւեն առաջին դիրքը, 25 մրցումներէ ետք շահած են 27 կէտ: Արձանագրած են 10 յաղթանակ, 7 հաւասարութիւն եւ 8 պարտութիւն: Նշանակած են 31 կոլ եւ ստացած են 29 կոլ: «Արարատ»-ի կը յաջորդեն թաշքենտցիները, որոնք 24 մրցումներէ ետք շահած են 23 կէտ:
Վեցերու մրցաշարքը աւարտած չէ: Երեւանի «Արարատ»-ի երկրպագուները համոզուած են, որ իրենց սիրելի խումբը պիտի պահէ Խորհրդային Միութեան ուժեղագոյն խումբերէն մէկը ըլլալու իր իրաւունքը:
ԵՐԵՒԱՆ ՀԵՌԱՏԻՊ
