Մասնաւոր` «Ազդակ»-ին
Քիչ Մը Ամէն Բան
Ձեզի պատահա՞ծ է, որ բուրում մը, երգի բեկոր մը կամ մէկու մը քալուածքը կամ խնդալու ձեւը ձեզ տարիներով ետ տանի ու հին յուշ մը արթնցնէ ձեր մէջ… Ինծի շատ է պատահած: Մեր տան դրացի լեհի մը պարտէզը բարտիի ուղաձիգ ծառեր կան: Այդ ծառերէն մէկ քանին, իրենց հասակով ու ձեւով, հօրենական տանս դրան առջեւ աճող բարտիի ծառերը կը յիշեցնեն: Անոնցմէ մէկը, մանաւանդ, ճիշդ ու ճիշդ մեր աղբիւրին գլուխը գտնուող բարտին է: Ամառ երեկոները, երբ իրիկուան զովը վայելելու համար մեր դրան առջեւ նստինք, ակնարկս կ՛իյնայ այդ մէկ հատին վրայ ու չ՛ուզեր բաժնուիլ անկէ… Կարծես հոն «արմատ կ՛արձակէ»: Ու ասիկա` գրեթէ ամէն տարի ու ամէն օր…
Աշնան, երբ տերեւները դեղնելով կարծրանալ սկսին, բարտիին տերեւները իրենց յատուկ ձեւով կը թրթռան հովէն, ու անոնց շշուկը քաղցր մեղեդիի մը պէս կը հասնի ականջներուս:
Ես, առանց այդ ծառին կողմը նայելու, կ՛ունկնդրեմ այդ շշուկը ու յիշողութեամբ կ՛երթամ ետ` աւելի քան կէս դար: Մտքի աչքերով կը տեսնեմ այն բարտին, որ աղբիւրին գլուխը հայրս տնկած էր իմ ծնելէն շատ առաջ:
* * *
Առջի օր, անախորժ յանձնարարութիւնով մը իջած էի քաղաք: Անտանելի կերպով տաք էր ու խոնաւ: Զովանալու եւ հանգչելու համար մտայ ճաշարան մը, ուր սպասարկողներ չկան քեզ նեղացնող: Դուն քեզ կը սպասարկես: Իմ սեղանէն անդին երեք պարմանիներ էին նստած` մեծաղմուկ կը խօսէին իրենց սէրերուն ու արկածներուն մասին:
– Այսօր, գետնուղիով մինչեւ հոս գալս, վեց անգամ սիրահարեցայ,- խնդաց անոնցմէ մէկը:
– Անկարելի է, ինչպէ՞ս կ՛ըլլայ…
– Ի՞նչը անկարելի է, ծօ՛, տղան ճամբան սիրուելու արժանի վեց աղջիկ է տեսեր, ըսածը այդ է…
* * *
Շատ տարիներ առաջ, երկու աշուն, աղուոր աղջիկ մը սիրած եմ: Երբ ուշ գիշերին կամ ցուրտ օրերը դուրս ելլէինք դաշտերուն մէջ` «մի քիչ թափառելու», կը հագնէր իր մազերու գոյնին հետ ներդաշնակուող ուղտեմազէ երկար վերարկու մը: Առջի օր դիմացի մայթէն անցնող իրեն պէս հագուած ու իրեն նմանող աղջիկ մը տեսայ, ու սիրտս քիչ մնաց յուզումէն կանգ առնէր:
* * *
Յուլիսի կէսերուն առաւօտ մը արթնացանք, որ երկինքն ամպամած է ու հովը արեւելքէն է: Խորհեցանք, որ պիտի անձրեւէ: Ուրախացանք: Հողը եւ բոյսերը ծարաւ էին, ու ամէն բան անտանելի շոգէն խանձուիլ էր սկսած:
– Պիտի գայ,- ըսի նախաճաշի սեղանին վրայ:
– Ո՞վ:
– Անձրեւը:
– Յուսանք:
– Յուսանք չկայ, պիտի գա՛յ:
Լման օրը սպասեցինք: Բան չեղաւ. միայն երկրորդ օրը երկնքի ծորակները բացուեցան ու ահագին գոռում գոչումէ ետք, գէր, մեծղի, փայլուն կաթիլներով անձրեւը եկաւ, թափեցաւ վար ու պայթեցաւ հողին վրայ:
– Վերնայարկի պատուհանները բաց են: Արա՛մ , վազէ՛:
Անձրեւը կու գար շեղակի ու հովի կատաղութենէն ծառերու կատարները իրար կ՛անցնէին:
Աճապարանքով փակեցի պատուհանները փոթորիկին դէմ ու ներսը, կռնակս չոր, սկսայ հրճուանքով դիտել փոթորիկը: Ջրդոնները յորդած էին ու տանիքներու ջուրը կտուրներէն վար կը հոսէր:
Մօտաւոր տեղ մը կայծակ մը իջաւ ու մեր հիւրանոցին ջահը դողաց ձեղունի իր լարին վրայ:
– Ո՞ւր ես, կը վախնամ, եկուր վա՛ր, եթէ պիտի մեռնիք, մեռնինք միասին:
Վազեցի վար: Մոռցեր էի, թէ կիները երկու բանէ կը վախնան. մուկէն ու կայծակէն:
Կայծակն ու փայլակը կարծես մրցման էին ելած իրարու հետ, կարելի չէր ըսել, թէ ո՞ր մէկ լոյսը որ մէկ դղրդիւնին կը պատկանէր:
Երեք քառորդ ժամ ետք յանկարծ որոտն ու դղրդիւնը դադրեցան, դիմացի հարիւր յիսուն ոտք լայնքով պողոտան, որ նաւարկելի գետ էր դարձած, ցամքելու նշաններ ցոյց տալ սկսաւ:
– Նոյ նահապետին տապան մը շինել յանձնարարող Աստուածն էր այս անձրեւը հրամայողը,- ըսի:
– Աման, գլուխն ուտէ, լեղիս պատռեցաւ…
Դեռ ո՛չ մութ էր դուրսը, ո՛չ ալ լոյս. կը նմանէր արարչագործութեան այն պահուն, երբ «ցամաքը զատուած չէր ջուրէն, ոչ ալ` լոյսը խաւարէն, ու Տիրոջը Ոգին ջուրերուն վրայ կը սաւառնէր»:
* * *
Աւելի քան կէս դար առաջ, երբ դեռ մեր հողերուն վրայ կ՛ապրէինք, ու մեր հացին առատութիւնը մեր դաշտերուն բերքէն էր կախուած, տարի մը անձրեւ չեկաւ, ու արտերը խանձուիլ սկսան:
Դաշտ իջանք աղօթելու: Մատաղցու գառնուկներ տարինք մեզի հետ` զանոնք մորթելով հայոց անձրեւաբեր սուրբին` Սուրբ Եղիայի միջնորդութիւնը խնդրեցինք:
Բարեբախտաբար մեր աղօթքը լսուեցաւ ու կաթսաներու մէջ եփուող մատաղի շոգին հազիւ երկինք հասած` անձրեւը սկսաւ:
Առաջին կաթիլներուն հետ փոշի բարձրացաւ գետնէն, ու հողի բուրումով լեցուեցաւ մեր բերանը:
Ելանք պարեցինք անձրեւին տակ:
– Տո՛ւր, Աստուա՛ծ, տո՜ւր…
Սարէն կաքաւները մեզի պէս երգել սկսան, սրբավայրը սարի կողքին էր, ու արտերը, բոյսերը խնդացին:
* * *
Ահա մեր քաղաքին մէջ 25 օր է կ՛անձրեւէ: Իրաւ է, թէ փոթորիկ ու կայծակ չկայ, ջրդոնները չեն յորդիր ու կիները ալ չեն վախնար, բայց ամէն բան թաց է: Խոնաւութիւնը սողացած է տուներէն ներս: Աղը թաց է աղամանին մէջ ու շաքարը` իր տեղին, լուցկին ալ` դարակին:
Իրաւ է, թէ անձրեւի կաթիլները մեծ չեն, ջրդոնները չեն յորդիր, բայց թաց է ամէն բան:
Արդեօք արեւը մեռաւ, մարելու վրա՞յ է…
ԹԷ ոչ լուսին երթալնուս համար բարկացած է:
ԱՐԱՄ ՀԱՅԿԱԶ
