Սփիւռքի Գոյատեւումը
Եւ Հայրենի Գրողը
Պէյրութ լոյս տեսնող «Էջեր Գրականութեան եւ Արուեստի» պարբերականը թիւ մը նուիրած է սփիւռքի հայութեան գոյատեւման հարցին` հաւաքելով Հայաստանէն ղրկուած քասնմէկ գրողներու կարծիքները:
Շատ հետաքրքրական է գիտնալ իսկապէս, թէ ի՛նչ կը խորհին մեր հայրենի գրողները սփիւռքի հայութեան ապագան խնդրոյ առարկայ դարձնող թիւ 1 հարցի մասին:
Ծայրագոյն արեւմուտքէն մինչեւ Երեւան ամէն հայ կը փափաքի եւ կը մաղթէ, որ հայ գաղութները պահեն իրենց ազգային դիմագիծը, գոյատեւեն իբրեւ հայ եւ շարունակեն ապրիլ հայութեան իտէալներով: Այս ուղղութեամբ տարակարծութիւն չկայ: Սակայն ինչպէ՞ս իրագործել այս հրաշքը` յաղթահարելով օտար միջավայրերու եւ աւերիչ ժամանակի բոլոր արգելքները: Հայաստանի գրողները պատասխանած են ահա այս հարցումին:
Եթէ խտացնենք քսանմէկ ստորագրութիւններու տակ երեւցող պատասխանները, կը ստանանք երեք հիմնական առաջարկներ, որոնք գրեթէ բոլոր գրողներուն կողմէ կը համարուին հիմնական դարմանը մեր ցաւին:
Ա.- Սփիւռքը պէտք է սերտ կապ պահէ Խ. Հայաստանին հետ, որովհետեւ հայապահպանման հիմնական ազդակը մայր հայրենիքն է: Այս կապերն են, որ` «Արիւնատար անօթներ պիտի լինեն հայ ժողովուրդի բոլոր զանգուածների կեանքի եւ կենսունակութեան համար»:
Կապ ըսելով` միայն փոխադարձ այցելութիւնները պէտք չէ հասկնալ, այլ նաեւ գրական ու մշակութային ստեղծագործութիւններու փոխանակութիւն` լայն չափերու վրայ: Առաջարկողներ կան նոյնիսկ, որ սփիւռքի մէջ լոյս տեսնող լաւագոյն գիրքերը ազատ վաճառք ունենան Հայաստան, ճիշդ այնպէս, ինչպէս Հայաստանի հրատարակութիւնները կը վաճառուին արտասահմանի գրախանութներուն մէջ:
Գեղեցի՜կ առաջարկ եւ օգտակար նախատեսութիւն: Դժբախտաբար, սակայն, մինչեւ այսօր խօսքի սահմաններէն անդին չանցաւ այս ծրագիրը: Սփիւռքի գրական եւ մշակութային հարստութիւններուն հանդէպ մեր հայրենիքը կը շարունակէ պահել իր միակողմանի կեցուածքը: Որով` հայութեան հատուածներուն միջեւ հոգեւոր մշակոյթի ազատ ու սերտ հաղորդակցութեան ազդակը,
ազգապահպանման տեսակէտէն, չի խաղար այն ներզօր դերը, որ սպասելի էր:
Մշակութային կապերու սերտացումը, սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ, կը բախի տակաւին այլ արգելքներու, որոնց գլխաւորներէն մէկն է նոր ուղղագրութիւնը: Չխօսինք լեզուի տարբերութեան մասին: Արեւելահայերէնը խորթ չէ եղած բնաւ մեր ականջներուն եւ հոգիին, երբ կը կարդայինք Րաֆֆիներն ու Ահարոնեանները մեսրոպեան ուղղագրութեամբ եւ մեսրոպեան բառերով: Մինչեւ այսօր հայ ուսուցիչը կը զգուշանայ նորահաս պատանիին ձեռքը տալ Հայաստանէն եկած հրատարակութիւնները` ուղղագրական շփոթ չստեղծելու մտահոգութեամբ:
Ոչ մէկ կասկած ունինք հայրենի գրողներու սրտցաւ անկեղծութեան մասին, երբ անոնք կը բաղձան սփիւռքի եւ հայրենիքի հոգեկան կապերու ամրապնդումը: Կասկած չկայ նաեւ, որ սփիւռքի գոյատեւումը կը շահի այսպիսով: Սակայն պէտք է որ այդ կապերը հիմնուած ըլլան գրական ու մշակութային իրական արժէքներու արդար գնահատումին վրայ:
Բ.- Հայ մշակոյթի պահպանումը կը համարուի գոյատեւման երկրորդ էական ազդակը: Պահել հայ գիրը, հայ լեզուն, հայ դպրոցը եւ Հայ եկեղեցին ամէն գնով: Եթէ հայ մշակոյթը մնայ վառ ու կենդանի, մեր գաղութներն ալ կը մնան հայ` բանիւ ու գործով: Ու փոխադարձաբար: Հայրենի գրողները շեշտը կը դնեն առաւելաբար հայ լեզուին վրայ. «Չմոռանաս քո մայր լեզուն»: Լեզուն չմոռանալու գլխաւոր միջոցն ալ դպրոցն է բնականաբար: Ոմանք զարմացած են, թէ ինչո՞ւ միլիոնները կը ծախսուին եկեղեցիներ կանգնելու համար, յատկապէս` Միացեալ Նահանգներու մէջ, եւ դպրոցներու դրամ չի յատկացուիր:
Առարկութիւն չունինք: Քառասուն տարի է, միաձայն բարբառով, հանապազօրեայ աղօթքի պէս, սփիւռքի չորս անկիւններէն մենք եւս նոյն բանը կ՛ըսենք. պահել հայ մշակոյթը, հայերէն խօսիլ հայերէն երգել, հայերէն աղօթել: Այս ուղղութեամբ եղած են անհուն զոհողութիւններ` նիւթական եւ բարոյական գետնի վրայ: Եղած են եւ այսուհետեւ ալ պիտի ըլլան: Մեր բոլոր վարժարաններն ու հոգեւոր տուները հայ ժողովուրդի ճիգին, քրտինքին եւ զոհողութեան արդիւնքներն են: Ամէն մէկ գաղութ, սակայն, քաղաքական, ընկերային եւ տնտեսական առանձնայատուկ պայմաններուն տէր է: Հայրենի գրողը հեռուէն դժուար կ՛ըմբռնէ անշուշտ, թէ ինչո՛ւ տեղ մը միայն եկեղեցի կը շինուի, ուրիշ տեղ հայ դպրոցը իր դերը չ՛արդիւնաւորեր, եւ այլ գաղութի մը մէջ մեր զաւակները ի սպառ կը մոռնան հայ լեզուն:
Ասոնք բոլորը մեր տան ամէնօրեայ ցաւերն են, որոնց լաւապէս հաղորդ ըլլալու համար պէտք է միասին ապրիլ:
Գ.- Իբրեւ երրորդ ազդակ` ցոյց կը տրուի յարատեւելու կամքը: «Կապ ու մշակոյթ վճռական արդիւնք չեն տայ, եթէ չլինի գոյատեւելու կամքը, հայ մնալու ներքին հրամայական պահանջը»:
Հոգեկան ուժերու գերազանց արդիւնքին անվերապահ հաւատացողներ ենք: Գիտենք նաեւ, որ այլասերումը կը սկսի այն վայրկեանէն, երբ ազգ մը զէնքերը վար կը դնէ եւ անձնատուր կ՛ըլլայ զինք շրջապատող ընկերային եւ քաղաքակրթական միջավայրին:
Ի՞նչ ընել սակայն, որ հայ մնալու սրբազան կրակը մշտարծարծ մնայ հոգիներուն մէջ: Ի՞նչպէս ընել, որ սփիւռքի հայութիւնը իր ամբողջութեան մէջ հզօր եւ անսասան պահէ գոյատեւելու եւ յաղթանակելու իր կամքը: Մնայ պատնէշին վրայ` վճռական եւ աննահանջ:
Հարցեր են ասոնք, որոնք միշտ պատասխանի կը սպասեն:
Մ. ԻՇԽԱՆ
