«Ապառաժ»-ի Հարցազրոյցը`
Բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանի Հետ
Վարեց` ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ
«Թեւանիկ», «Վերջին բնակիչը» ժապաւէններից յետոյ բեմադրիչ Ջիւան Աւետիսեանը պատրաստւում է հանդիսատեսի դատին յանձնել նոր` «Դրախտի դարպասը» ժապաւէնը: Բացի դրանից, բեմադրիչը նոր մտայղացում ունի, որը կեանքի կոչելու համար աշխուժ բանակցութիւնների մէջ է տարբեր երկրների գործընկերների, արուեստագէտների հետ: Այդ աշխատանքների ընթացքում նա այցելել է Պելճիքայի մայրաքաղաք Պրիւքսել` ներկայ գտնուելու ՀՅԴ Հայ դատի Եւրոպայի գրասենեակի կողմից կազմակերպուած «Վերջին բնակիչը» ժապաւէնի ցուցադրութեանը: Օգտուելով առիթից` Պրիւքսելում գտնուող «Ապառաժ»-ի թղթակիցը բացառիկ հարցազրոյց է ունեցել անուանի բեմադրիչի հետ:
ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Արդէն խօսւում է «Դրախտի դարպասը» ժապաւէնի առաջնախաղի մասին: Ի՞նչ ակնկալիքներ ունէիք ժապաւէնից. արդեօ՞ք յաջողուել է իրականացնել բոլոր մտայղացումները:
ՋԻՒԱՆ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ.- Երեք տարի շարունակ աշխատել ենք այդ ժապաւէնի վրայ, եւ իսկապէս չէինք կարող կռահել, գուշակել, թէ երբ կ՛աւարտենք: Այդ ընթացքում դժուարին, բարդ, տարատեսակ խնդիրների այնպիսի զարգացում ենք ունեցել, որ նոյնիսկ անհաւանական է թւում: Բայց մենք շարժուել ենք հաստատակամ քայլերով, գիտակցելով, որ անպայման պէտք է աւարտենք եւ աւարտենք որակեալ ձեւով, ու դա մեզ յաջողուել է: Այսօր կարող եմ ասել` այո՛, արդէն առաջին ներկայացման մասին պատկերացում ունենք, որը նախատեսւում է սոյն թուականի հոկտեմբերին: Այժմ ժապաւէնի շտկման վերջին աշխատանքներն են ընթանում, եւ պատրաստւում ենք մեծ առաջնախաղի, որին ներկայ կը լինի ողջ դերասանական կազմը, նաեւ, բնականաբար, միջազգային արտադրող խումբը:
Տ. Ա.- Ժապաւէնը նկարահանուել է դրամահաւաքի միջոցով հաւաքագրուած միջոցներով: Արդեօ՞ք դրամահաւաքը արդարացրել է իրեն:
Ջ. Ա.- Տուեալ ժապաւէնին աշխարհի տարբեր անկիւններից դրամական միջնորդութիւն են ցուցաբերել հազարից աւելի մարդիկ: Նրանց թւում կային հայեր, այլազգիներ, որոնք տեղեակ են իմ նախորդ ժապաւէնների մասին, սիրել են դրանք: Բեմադրիչի համար մեծ երջանկութիւն է` ասել, որ այդքան թուով մարդիկ մասնակցութիւն են ունեցել: Պատճառը, կարծում եմ, գեղեցիկ պատմութիւնն է, հաւատը, վստահութիւնը, Արցախի հարցը կարեւորելը. գուցէ մէկն էլ թաքուն սիրում է ինձ:
Սա բացառիկ է, որովհետեւ Հայաստանում ժապաւէն ստեղծելը արդէն իսկ դժուար է, կարելի է ասել` հերոսութիւն է: Ես գիտեմ, որ հերոսը այն մարդն է, որ հիմա Արցախի գիւղում մշակում է իր պապական հողը, հերոսը այն մարդն է, որ Արցախում վերանորոգում, շէնացնում է իր պապական տունը, հերոսը այն 18 տարեկանն է, որ մեկնում է ժամկէտային զինուորական ծառայութեան, հերոսը միայն նա չէ, որ հերոսացել է պատերազմի դաշտում: Արցախում ապրող 150 հազար մարդիկ հերոսներ են:
Տ. Ա.- Ինչո՞վ է առանձնանում «Դրախտի դարպասը» ձեզ համար:
Ջ. Ա.- Այն տարբերուելու է իր կառուցուածքով, դերասանական կազմով, պատմութեամբ: Ինձ հետաքրքիր է Արցախի մասին պատմելը: Ինձ համար կարեւոր է երկու բան` ստեղծել ժապաւէններ, որոնք կը լինեն արուեստի գործ, որոնք նաեւ կը պատմեն Արցախի մասին, կը դիտեն այլազգիներ: Ինչպէս է պատահում, որ օտար դերասանների եմ ներգրաւում: Այնպէս չէ, որ դա ինքնանպատակ է կամ շատ գումարներ եմ ծախսում, ու մարդիկ գայթակղւում են. ընդամէնն առաջարկում եմ կարդալ բեմագրութիւնը եւ ցանկութեան դէպքում յետ զանգել: Բեմագրութիւնը կարդալուց յետոյ մարդիկ ցանկանում են աշխատել իմ առաջարկած պայմաններով:
Տ. Ա.- Ինչքանո՞վ էք կարեւորում Արցախի մասին պատմող ժապաւէնների նկարահանումը:
Ջ. Ա.- Ես շրջում եմ աշխարհով մէկ, անբացատրելի ու աննկարագրելի դժուարութիւններով, միջազգային ստեղծագործական խմբով, միջազգային դրամով հայկական ժապաւէն եմ ստեղծում: Այդ դժուարութիւնները շատերի համար ակնյայտ չեն: Բայց, միեւնոյնն է, եթէ այդ 150 հազար հայը այնտեղ չլինի, ես այդ ուժը, այդ զօրութիւնը, այդ հիմնաւորումը ինքս իմ մէջ չեմ գտնի, այդ վստահութիւնը, անհրաժեշտութիւնը չեմ զգայ ու չեմ գնայ դրա յետեւից:
Այս երկիր մոլորակի, տիեզերական հարթութեան որ մասում էլ լինենք, մենք պատասխանատու ենք Հայաստանի եւ Արցախի իւրաքանչիւր այգաբացի համար, եւ պէտք է ամէն ինչ անենք, որ այդ առաւօտները խաղաղ լինեն: Ես, իմ խումբը տարիներ շարունակ, արդէն երեք եւ աւելի տարիներ աշխատում ենք «Դրախտի դարպասը» ժապաւէնի վրայ, նոյնքան աշխատել ենք նաեւ նախորդ ժապաւէնների վրայ: Շատ դժուար է, բայց ի՞նչն է հեշտ: Անքուն գիշերները կեանքի բնոյթ են դարձել ինձ մօտ: Երբ աշխատում ես աշխարհի տարբեր ժամային գօտիներում գտնուող մարդկանց հետ, նրանք պարտաւոր չեն յանուն քո ժապաւէնի արթուն մնալ, որ քեզ հետ խօսեն, դու ես պարտաւոր յանուն քո ժապաւէնի արթուն մնալ, որպէսզի յաջողես քո ժապաւէնը, Արցախի մասին պատմող ժապաւէնը (հարցազրոյցից յետոյ ասաց, որ չի յիշում, թէ երբ է բնական հանգստացել. քիչ քնելը կենսակերպ է դարձել, իսկ աչքերը անքնութիւնից կարմրել ու ցաւում են):
Տ. Ա.- Յաջողուե՞լ է արդեօք ժապաւէնների միջոցով Արցախի մասին ասելիքը տեղ հասցնել:
Ջ. Ա.- Ասելիքը շա՜տ շա՛տ է, բայց մաս առ մաս յաջողւում է: Ի վերջոյ, ի՞նչ է իմ, մեր բոլորի ուզածը, որ վերջ դրուի այս պատերազմին, միջազգային հանրութիւնը կամ աշխարհը ընկալի, որ կայ մի պատերազմ, որը դեռ շարունակւում է: Ես հանդիպում եմ տարբեր մարդկանց, եւ բոլորի մօտ պատերազմն կապւում է յայտնի պատերազմների հետ: Այո՛, սարսափելի ու դատապարտելի են բոլոր պատերազմները, բայց մարդիկ չգիտեն մեր մասին: Համարեա 30 տարի առաջ է սկսուել այս պատերազմը եւ չի աւարտուել:
Ցանկացած մարդ, որ ուզում է հանգիստ ապրել, պէտք է դիմացինի պատերազմով հետաքրքրուած լինի: Ուզում եմ ներկայացնել այն միտքը, որ եթէ Պրիւքսելի բնակիչը համաշխարհային առումով երազում է խաղաղութեան մասին եւ կարեւորում է խաղաղութիւնը, ապա նա չի կարող անմասն մնալ ուրիշների դարդ ու ցաւից, որը ինչ-որ տեղ, ինչ-որ մի ժամանակ դիպչելու է իրեն: Հէնց այս թեզն է իմ նոր ժապաւէնի հիմքում: Կարեւոր չէ, թէ որտեղ ես ապրում, պատերազմը քեզ հեղեղի նման տանելու է. քեզ չտարաւ, միւսին է տանելու: Ոեւէ մէկը ապահովագրուած չէ, քանի դեռ երկիր մոլորակի վրայ կայ մէկը, որ զինում է իր բանակը Արցախի վրայ յարձակուելու համար: Ի վերջոյ, ո՞ւր է կրակելու այդ զէնքը:
Բոլորը չեն պատրաստ մեզ հետ միասին քայլել Արցախի արահետներով, բայց պատրաստակամ մարդիկ էլ կան, եւ արդիւնքում 6 երկրների հետ համատեղ է ստեղծւում «Դրախտի դարպասը», 4 երկրների հետ համատեղ է ստեղծուել «Վերջին բնակիչը»: Ես հիմա ճամբորդում եմ նոր երկրներ` նոր բեմագրութեան շուրջ բանակցութիւններ վարելու:
Տ. Ա.- Արդեօ՞ք մտադիր էք նկարահանել արցախեան թեմայից դուրս ժապաւէններ:
Ջ. Ա.- Թեմաները բազմազան են. օրինակ` սիրային պատմութիւն, որը Եւրոպայի սրտում է տեղի ունենում, բայց ինչ-որ մի տեղ դիպչում է Արցախին: Հարցն այն չէ, որ ուրիշ թեմաներ չկան, թեմաները բազմաշերտ են` դաւաճանութիւն, սէր, յոյզեր, մարդասպանութիւն, բայց կը ներէք, այդ ամէնը կարող է տեղի ունենալ Արցախում, կապ ունենալ նրա հետ:
Հարցը այն չէ, որ մենք ուրիշ նիւթ չգիտենք. մենք կարծում ենք, որ ուրիշ թեման այսօր աւելի կարեւոր չէ, քան Արցախը: Մենք այսօր նստած ենք Եւրոպայի սրտում, Պրիւքսելում, բայց վաղն առաւօտ երկուսս էլ կարող ենք յայտնուել պատերազմի մէջ: Իսկ պատերազմը հեղեղի նման լափում-տանում է ամէն ինչ, եւ այլեւս ոչինչ նոյնը չէ: Մենք պէտք է գիտակցենք, եւ իւրաքանչիւրս ջանանք` ամէն մէկս մեր գործով, աշխատանքով կանգնեցնենք վերահաս պատերազմը:
