Որո՞նք են Արցախի խնդրի առնչութեամբ նախորդ գումարման Եւրոպական խորհրդարանում տարուած հիմնական աշխատանքները, ի՞նչ ակնկալել նոր կազմից, ինչո՞վ են պայմանաւորուած Ֆրանսայի քաղաքների հետ Արցախի համայնքների համագործակցութեան յուշագրերի չեղարկման վերաբերեալ ֆրանսական դատարանի կայացրած որոշումները: Այս եւ այլ հարցերի պատասխանները` ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակի գործադիր տնօրէն Հեղինէ Էվինեանի հետ «Ապառաժ»-ի հարցազրոյցում:
ՏԱԹԵՒԻԿ ԱՂԱՋԱՆԵԱՆ.- Մայիսի 26-ին կայացել են Եւրոպական խորհրդարանի ընտրութիւնները: Ինչպէ՞ս կը գնահատէիք նախկին կազմի հետ աշխատանքները եւ ինչպէ՞ս էք պատկերացնում համագործակցութիւնը նոր կազմի հետ:
ՀԵՂԻՆԷ ԷՎԻՆԵԱՆ.- Ընտրութիւններից յետոյ Եւրոպական խորհրդարանում պատկերը փոխուել է, այժմ ունենք այն բոլոր մարտահրաւէրները, որոնք կարելի է ունենալ, երբ ունես նոր սկիզբ կամ նոր սպիտակ էջ: Նախկին խորհրդարանում կար պատգամաւորների պատկառելի խումբ, որոնք իրենց համոզմունքներով ինքնորոշման իրաւունքի աշխուժ ջատագովներից էին, կողմ էին Արցախի ինքնորոշմանը եւ կանգնած են եղել Արցախի ժողովրդի կողքին: Նրանցից Էլենի Թէոխարիուսը, Ֆրանկ Էնկելը, Եարոմիր Շտետինան չեն վերընտրուել, բայց նաեւ նոր խորհրդարանում կայ ներուժ, եւ պէտք է լաւ աշխատանք տանենք, որպէսզի կրկին ստեղծենք համակիրների նոր, կուռ խումբ:
Իսկ խորհրդարանի նախկին կազմի հետ համագործակցութիւնը կարելի է գնահատել դրական: Մասնաւորապէս, խորհրդարանի կողմից ընդունուած Արցախի հետ կապուած բանաձեւերի մէջ յստակօրէն նշւում էին ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի կողմից առաջարկուած հակամարտութեան կարգաւորման երեք` ազատ ինքնորոշման, բռնութեան չգործադրման եւ տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքները: Հայկական դիւանագիտութիւնն աշխատում է, որպէսզի անպայման նշուի նաեւ ազատ ինքնորոշման իրաւունքը: Դրա համար շատ մեծ քուլիսային աշխատանք է տարւում: Ազրպէյճանցիներն աշխուժօրէն աշխատում են, որպէսզի տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը ընկալուի որպէս առաջատար սկզբունք եւ դրա համար տարբեր միջոցներ են օգտագործում, տարբեր կերպ են մեկնաբանում այն: Անշուշտ պէտք չէ անտեսել այն հանգամանքը, որ Եւրոպական Միութեան որոշ երկրներ տարածքային ամբողջականութեան հետ կապուած խնդիր ունեն (օրինակ` Սպանիան, Պելճիքան, Միացեալ Թագաւորութիւնը), եւ, հետեւաբար, նրանց համար կարեւոր է այս սկզբունքը: Ազրպէյճանցիներն ամէն մի բանաձեւի մէջ, որն անգամ մակերեսային ձեւով կարող է առնչուել Արցախի խնդրի հետ, փորձում են յօդուած մտցնել, որտեղ նշւում է տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը: Մանաւանդ նախորդ օրէնսդրական շրջանի վերջին մէկ-երկու տարուայ ընթացքում շատ աշխուժ էին աշխատում, եւ երբեմն ստիպուած էինք մէկ շաբաթուայ մէջ երկու բանաձեւի համար պայքարել, որպէսզի տարածքային ամբողջականութեան սկզբունքը չամրագրուի կամ չկապուի Արցախի խնդրի հետ:
Արդիւնքում` մեզ յաջողուել է Արցախի խնդիրը տարանջատել միւսներից: «Ազրպէյճանական լուացքատուն» անունով յայտնի բացայայտումից յետոյ ակնյայտ է դարձել, թէ ի՛նչ հսկայական միջոցներ է օգտագործում Ազրպէյճանը Եւրոպական Միութեան անդամ երկրներում ազդեցութիւն գնելու համար: Բայց չնայած ծախսած շատ մեծ գումարներին, աշխուժութեանը, յստակ է, որ անցած 5 տարիների ընթացքում Եւրոպական խորհրդարանում նրանք որեւէ շօշափելի առաջընթաց չեն գրանցել:
Տ. Ա.- ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակը տարաբնոյթ միջոցառումներ է իրականացնում Արցախի ճանաչման եւ ճանաչելիութեան բարձրացման ուղղութեամբ: Այս առումով` ինչպէ՞ս էք գնահատում նախորդ գումարման Եւրոպական խորհրդարանում տարուած աշխատանքը. արդեօ՞ք նպատակ ունէք շարունակել նոյն աշխատելաոճը:
Հ. Է.- Մեր մօտեցման, քաղաքականութեան մէջ սկզբունքային առումով ոչինչ չի փոխուելու: Նաեւ փորձելու ենք մշակութային աւելի աշխուժ միջոցառումների միջոցով մեր ուղերձը տեղ հասցնել: Շարունակելու ենք հետեւել Եւրոպական խորհրդարանի գործունէութեանը եւ անել ամէն ինչ, որպէսզի ընդունուող բանաձեւերը եւ որոշումները լինեն հայանպաստ:
Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակը շատ աշխուժ եւ լայնածաւալ աշխատանք է տանում խորհրդարանական դիւանագիտութեան առումով: Անշուշտ շարունակելու ենք աշխուժ Արցախի հետ կապերը, յատկապէս` Եւրոպական Միութեան անդամ երկրների, Եւրոպական խորհրդարանի եւ Արցախի Ազգային ժողովի միջեւ:
Եւրոպական եւ Պելճիքայի խորհրդարանների պատգամաւորների այցերը Արցախ` ինքնանպատակ չեն: Այդ մարդիկ, որոնք ներգրաւուած են որոշումների ընդունման մէջ, նախ տեղում ծանօթանում են իրավիճակին, Արցախի մասին աւելի յստակ եւ ճիշդ պատկերացում են կազմում եւ վերադառնալով` զարկ են տալիս աւելի աշխուժ համագործակցութեան` Արցախի եւ իրենց համապատասխան ոլորտի միջեւ: Արցախ այցելած բոլոր պատգամաւորները ներգրաւուել են Արցախի հետ բարեկամութեան խմբերի մէջ: Պելճիքայի պարագայում, ստեղծուեց բարեկամութեան երկու շրջանակ` ֆրանսախօսների, որտեղ ներգրաւուած են ոչ միայն պատգամաւորներ, այլեւ` ակադեմիայի ներկայացուցիչներ, հասարակական գործիչներ, միւսը հոլանտախօս շրջանակն է, որտեղ ֆլամանական կամ Պելճիքայի դաշնային խորհրդարանի անդամներ են ներգրաւուած: Նոյնիսկ նրանք, որոնք վերջին ընտրութիւնների արդիւնքներով չեն վերընտրուել կամ չեն առաջադրուել, միեւնոյն է, շարունակելու են իրենց աշխատանքը այդ շրջանակներում:
Տ. Ա.- Վերջերս Ֆրանսայի Կրընոպլի վարչական դատարանը չեղեալ է յայտարարել ֆրանսական եւ արցախեան կողմերի միջեւ շարք մը բարեկամութեան հռչակագրերը: Ինչո՞վ էք պայմանաւորում նման որոշումները:
Հ. Է.- Հարցը մակերեսային առումով իրաւական է թւում. դատարանների կայացրած որոշումները հիմնւում են իրաւական հակասութիւնների վրայ, որոնց հիման վրայ այդ համաձայնագրերը պէտք է չեղեալ յայտարարուեն: Գուցէ իրաւական առումով այդ համաձայնագրերը խոցելի են եղել, բայց յստակ կարելի է ասել, որ հարցը նախ եւ առաջ քաղաքական բնոյթ ունի, եւ ուրեմն մեր դիւանագիտութիւնն աւելի մեծ աշխատանք ունի տանելու այդ ուղղութեամբ: Տուեալ պարագայում ազրպէյճանական դիւանագիտութիւնն աւելի աշխուժ է եղել: Կայացուած որոշումները պէտք է բողոքարկուեն աւելի բարձր ատեանում, որտեղ հայկական կողմի առիթները հնարաւոր է աւելի մեծ լինեն:
Տ. Ա..- Արդեօ՞ք այդ որոշումները կարող են խոչընդոտել Արցախի համայնքների եւ Եւրոպայի տարբեր քաղաքների հետագայ հնարաւոր համագործակցութեանը:
Հ. Է.- Բնականաբար այդ որոշումները դրական ազդեցութիւն չեն կարող ունենալ: Բայց չի կարելի ասել, թէ համագործակցութեան այդ ձեւը պէտք է բացառել: Նախ պէտք է որոշել, թէ տարբեր եւրոպական երկրներում համագործակցութեան ինչպիսի տարբերակ ենք ընտրում` համաձայնագրերի տեսքով կամ այլ ձեւով: Ամէն երկիր ունի իր իւրայատուկ օրէնքները. պէտք է ուսումնասիրել, թէ որոնք են այդպիսի համագործակցութիւն ունենալու առիթները ու դրանցով առաջնորդուել:
Տ. Ա.- Եւրոպական Միութեան տասնեակ երկրներ արդէն վաւերացրել են Հայաստանի հետ Համապարփակ եւ ընդլայնուած գործընկերութեան համաձայնագիրը (ՀԸԳՀ): Ինչպէ՞ս էք գնահատում այդ համաձայնագիրը Հայաստանի հետ Եւրոպական Միութեան երկրների համագործակցութեան խորացման գործում: Հիմնականում տնտեսական, պետական կառավարման եւ այլ ոլորտներում բարեփոխումների իրականացմանը վերաբերող այս համաձայնագիրը Հայաստանի համար քաղաքական ի՞նչ նշանակութիւն կարող է ունենալ:
Հ. Է.- Հայաստանի Հանրապետութեան հետ Համապարփակ եւ ընդլայնուած համագործակցութեան համաձայնագիրն առնչւում է տարբեր ոլորտների: Համաձայնագիրը հնարաւորութիւն է տալիս ունենալ եւ արհեստագիտական եւ նիւթական աջակցութիւն, որպէսզի բարեփոխումներ արուեն տնտեսութեան, արդարադատութեան, պետական կառավարման, մարդու իրաւունքների եւ հիմնարար ազատութիւնների պաշտպանութեան ոլորտներում:
Այն լաւ գործիք է: Պարզապէս հարցը նրանում է, թէ ինչպէ՛ս ենք օգտագործելու. շատ բան կախուած է գործադրումից: Կարող ես ունենալ ամենալաւ, հրաշալի համաձայնագիրը, բայց չկիրարկելու դէպքում ոչ մի արդիւնք չես կարող ունենալ: Իսկ քաղաքական առումով, ՀԸԳՀ-ն շատ լաւ հնարաւորութիւն է Հայաստանի համար` ցոյց տալու իր բազմակողմանի արտաքին քաղաքականութիւնը: Յատկապէս ապրիլեան պատրազմից յետոյ տեսանք, թէ որքան անհրաժեշտ է այդ քաղաքականութիւնը: Շատ կարեւոր է, թէ կը յաջողուի՞ արդեօք ստեղծել իսկապէս անաչառ, անկախ եւ արդար դատական համակարգ: Եւրոպական Միութեան հետ համաձայնագիրը տալիս է այդ հնարաւորութիւնը. ուղղակի պէտք է կարողանանք ճիշդ օգտագործել, որի համար պէտք են քաղաքական կամք ու յստակ խորքային բարեփոխումներ:
