Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Մասնագէտները կը փորձեն երեւակայել, թէ մարդիկ ինչպէ՛ս կրնան կազմակերպուիլ եւ ապրիլ, եթէ ապագային անոնք ստիպուին ապրելու գետնին տակ: Իսկ դո՞ւն, պիտի ուզէի՞ր ապրիլ գետնին տակ:
Մայիս ամսուն Իտալիոյ մէջ տեղի ունեցած Ներքնուղիներու միջազգային վեհաժողովին մասնագէտները մտածած են ապագային գետնին տակ ապրելու հաւանականութեան մասին: Ըստ անոնց, կարելի է գետնին տակ միայն ներքնուղիներ չշինել: Կարելի է հոն բնակիլ, հողը մշակել եւ նոյնիսկ զբաղիլ: Ասիկա կրնայ նաեւ լուծել բազմաթիւ հարցեր, ինչպէս` ապականումը, մշակելի հողի պակասը, կամ գերբնակեցումը:
Օրէնքները Փոխել
Կարգ մը քաղաքներ արդէն սկսած են օգտագործել իրենց ենթահողը: Պոսթըն, Օսլօ, Ռիօ տը Ժանեյրօ, Սիաթըլ եւ Սիտնի գետնին տակ շինած են մայրուղիներ: Սինկափուրի եւ Հոնկ Քոնկի նման մեծ քաղաքներ սկսած են իրենց օրէնքները փոխել` կարելիութիւնը տալու համար համալսարաններու, գրադարաններու, շարժապատկերի սրահներու, կամ առեւտրական կեդրոններու` գետնին տակ հաստատուելու:
Լոյս
Գետնին տակ բնակիլը կարելիութիւնը կու տայ նաեւ բնակչութեան օդերեւութաբանական աղէտալի երեւոյթներու դէմ պաշտպանուելու, ինչպէս, օրինակ, մրրիկներու պարագային: Այս լուծումին միակ անպատեհութիւնը լոյսի պակասն է: Նոյնիսկ եթէ լամբերը ներկայիս կարելիութիւնը կու տան դուրսի նոյն լոյսը ստեղծելու ներսը, սակայն մարդիկ, անասունները եւ բոյսերը կրնա՞ն իսկապէս ապրիլ առանց արեւի:
Տարօրինակ Ներքնուղներ
Նորվեկիոյ մէջ մասնագէտները կ՛ուսումնասիրեն անհաւատալի ներքնուղիի մը շինութեան կարելիութիւնները. նուազագոյնը գետնի մակերեսէն 20 մեթր վար պեթոնէ ներքնուղի մը` չխանգարելու համար նաւարկութեան, ո՛չ ալ ալիքներու ազդեցութեան տակ գտնուելու համար. 2026 թուականին ան պիտի ըլլայ աշխարհի ամէնէն խորունկ (- 390 մեթր) եւ ամէնէն երկար (27 քմ) ինքնաշարժներու ընդծովեայ ներքնուղին: Ուրիշ տարօրինակ ներքնուղիի ծրագիր մըն է նաեւ Էնկրի Պիրտզ խաղը հնարող ֆինլանտացի Փիթըր Վեսթըրպաքայինը, որ կ՛ուզէ գետնին տակ 103 քմ երկարութեամբ շոգեկառքերու յատուկ ներքնուղի մը շինել տալ` Ֆինլանտայի մայրաքաղաք Հելսինքին կապելու համար Էսթոնիոյ մայրաքաղաք Թալլինի:
Սինկափուրի Մէջ
Ծխողները` Վանդակին Մէջ
Գիտէի՞ր, որ կարգ մը երկիրներու մէջ այլեւս արգիլուած է ծխախոտ ծախել: Իսկ Սինկափուրի մէջ պատասխանատուները նոյնիսկ կ՛ուզեն ծխողները «տուփերու» մէջ դնել:
Քիչ երկիրներ ամբողջովին կ՛արգիլեն ծխախոտը: Երկրագունդին վրայ ծխախոտը արգիլող առաջին երկիրը եղած է Պութանը` Հիմալայեան լեռներուն մէջ գտնուող փոքրիկ թագաւորութիւն մը, որ ծխախոտը ամբողջովին արգիլած է 2004 թուականին: Ան արգիլած է իր հողերուն վրայ ծխախոտի արտադրութիւնը, առեւտուրը եւ բաշխումը: Կարելի է ծխախոտ գնել երկրէն դուրս, սակայն պէտք է շատ մեծ տուրքեր վճարել: Ուրիշ կարգ մը շրջաններու մէջ, ինչպէս` Վատիկան կամ Միացեալ Նահանգներու Լոս Անճելըս քաղաքի Պեւըրլի Հիլզ հարուստ թաղամասին մէջ:
* * *
Սինկափուրը ծխախոտին դէմ պայքարող Ասիոյ ամէնէն խիստ երկիրներէն մէկն է: Ան ծխելը արգիլած է գրեթէ ամէն տեղ: Փողոցին մէջ միայն քանի մը վայրեր ճշդուած են ծխելու համար: Սակայն պետութիւնը կ՛ուզէ ա՛լ աւելին ընել: Ան հաստատած է ծխողներու յատուկ «վանդակներ»: Ասոնք խուցեր են, ուր օդը կը չափուի եւ դուրս կ՛արձակուի, երբ մաքրուի: Այս խուցերը փորձող առաջին ծխողները շատ չեն սիրած այդ «վանդակները»…
Գիտէի՞ր, թէ…
Երկրագունդին վրայ ամէն երկվայրկեան միջին հաշուով 137 հազար ծխախոտի մնացորդ կը թափուի: 10-ը մնացորդէն 4-ը կը հասնի ծով, ուր ան ջուրը կ՛ապականէ մէջը գտնուող քիմիական նիւթերուն պատճառով: Իսկ ցամաքին վրայ մնացածները 2-5 տարիի կը կարօտին անհետանալու համար…
Մայոթի Շրջանին Մէջ`
Անհանդարտ «Մանուկ» Հրաբուխ Մը
Մէկ տարիէ ի վեր Մայոթ կղզիին վրայ անդադար երկրաշարժեր տեղի կ՛ունենան: Հնդկաց ովկիանոսին մէջի այս փոքրիկ ֆրանսական կղզին կրնայ օրական մինչեւ 5 անգամ շարժիլ:
Այս երեւոյթը շատ կը մտահոգէ կղզիին բնակիչները. շատեր իրենց տուներէն դուրս կը քնանան` վախնալով, որ տունը իրենց վրայ փուլ գայ: Գիտնականները վերջապէս գտած են այս երեւոյթին պատճառը: Ծովուն մէջ հրաբուխ մը ծնած է:
800 մեթր բարձրութիւն
Ասիկա պատահած է կղզիէն 50 քմ հեռու, 3500 մեթր ծովուն տակ: Մէկ տարի առաջ նոր հրաբուխ մը սկսած էր կազմուիլ: Լաւան ժայթքած է երկրագունդի կեդրոնէն եւ դիզուած է: Այժմ հրաբուխը կ՛արձակէ 800 մեթր բարձրութեամբ եւ 4 քմ լայնքով ծուխեր, որոնք կը բարձրանան մինչեւ 2 քմ եւ հետեւաբար կը հասնին մակերես: Ուրեմն ամէն ինչ տեղի կ՛ունենայ ջուրին տակ, եւ կարելի չէ այժմ գիտնալ, թէ այդ հրաբուխը տակաւին կը մեծնա՞յ:
Հազուադէպ երեւոյթ
Հրաբուխին կազմուելէն ի վեր Մայոթ կղզին 13 սմ ընկղմած է եւ տեղափոխուած` 10 սմ: Գիտնականները արդէն հոն կը գտնուին մօտէն ուսումնասիրելու համար այս հազուադէպ երեւոյթը: Անոնք պիտի փորձեն աւելի լաւ զայն հասկնալ` բնակիչներուն ապահովութիւն հայթայթելու համար:
Ջուրին եւ սառոյցին տակը
Ընդծովեայ հրաբուխները հազար անգամ աւելի շատ են, քան` ցամաքին վրայի հրաբուխները: Կ՛ենթադրուի, որ անոնց թիւը 1,5 միլիոն է ջուրին տակ, սակայն անոնք տակաւին մեզի շատ ծանօթ չեն: Ընդծովեայ ժայթքումներն ալ աւելի յաճախակի են, սակայն մակման չի կրնար ջուրը եռացնել: Վերջապէս յիշենք, որ հրաբուխները կրնան ծնիլ նաեւ սառոյցի կոյտերուն տակ:
Ժամանց
