Մեր Պատմահօր
Վկայութիւնը
Յեղափոխութիւն կ՛ընեն եւ յեղափոխութեան մասին կը մտածեն այն ժողովուրդները միայն, որոնք դժգոհ են, դժբախտ են, ապերջանիկ են, հալածուած են ու ճնշուած: Յեղափոխութիւնը եթէ փրկութիւն մը չէ իրենց համար, վտանգ մըն ալ չէ: Ամէն ինչ կորսնցնողը այլեւս հաշտուած է իր կեանքն ալ կորսնցնելու հաւանականութեան հետ: Գարեգին Սրուանձտեանցի բացատրութեամբ, «Եթէ այսպէս պիտի ապրինք, աւելի լաւ է չապրինք», կ՛ըսեն անոնք, որ զրկուած են կեանքէն աւելի թանկագին բանէ մը` ազատ ապրելու իրաւունքէն:
Ազատ ապրիլ` այս չի նշանակեր օրինազանց ըլլալ, ստամբակիլ օրէնքի դէմ, իշխանութեանց դէմ, վարչաձեւին դէմ, եթէ օրէնքը, իշխանութիւնը կամ վարչաձեւը ժողովուրդի մը հնազանդութիւնը ստրկութեան չեն վերածեր:
Իրաւական պետութիւններուն մէջ անհատը ազատ է այն չափով, ինչ չափով որ իր ազատութիւնը չի կաշկանդեր ուրիշներու ազատութիւնը: Ան կը վայելէ քաղաքական եւ քաղաքացիական իրաւունքներ եւ, ի հարկէ, ունի նաեւ քաղաքական եւ քաղաքացիական պարտաւորութիւններ: Պետութիւնը իրապէս կը դառնայ իրաւական այն պարագային միայն, երբ յարգէ քաղաքացիներուն իրաւունքները` անոնցմէ պահանջելով կատարել իրենց պարտաւորութիւնները:
Իրաւունքներու եւ պարտաւորութեանց ներդաշնակութիւնը յայտնապէս խախտած էր մեր երկրին մէջ, 1920 դեկտեմբերէն ետք: Ժողովուրդը ուզեց վերահաստատել ձեռքէ հանուած ներդաշնակութիւնը: Եւ արդիւնքը եղաւ այն, որ մեր նորագոյն պատմութեան մէջ ծանօթ է «Փետրուար 18-ի ժողովրդական ապստամբութիւն» անունով: Ընդգծեցինք «ժողովրդական» բառը` ցոյց տալու համար, որ ապստամբողը ժողովուրդն էր եւ ոչ թէ` կուսակցութիւն մը, այսինքն մեծամասնութիւնն էր եւ ոչ թէ` փոքրամասնութիւնը:
Սակայն ոչ մէկ յեղափոխութիւն ապահովագրուած է ձախողութեան դէմ: Յեղափոխութիւնները կրնան նահանջել, ընկրկիլ, տեղի տալ, բայց չեն կրնար պարտուիլ, ցորչափ արդարութեան եւ իրաւունքի զգացումն է զանոնք վարողը:
Մենք կը հաւատանք այս զգացումին «լինելութեան»…
«ՅՈՒՍԱԲԵՐ»
Հայ Թերթերէն Ետք
Հայ Գիրքի Տագնապը
Ինչ որ կ՛ըսուի հայ մամուլին մասին, ճշմարտութիւն է նաեւ հայ գիրքին համար:
Ահազանգը շատոնց հնչած է հայ գիրքին համար, որ տագնապի մէջ է տասնեակ տարիներէ ի վեր: Ու այս` ո՛չ միայն Արեւմուտքի, այլ նաեւ Մերձաւոր Արեւելքի հայաշատ երկիրներուն մէջ, ուր նոր սերունդը հայերէնը կը սորվի իբրեւ մայրենի լեզու հայ ազգային վարժարաններու մէջ, մանկապարտէզէն սկսեալ:
Զարմանալի չենք գտներ այժմ, որ հայերէն գիրքերը տասնեակ տարիներէ ի վեր Արեւմուտքի հայ գրատուներու դարակներէն փոխադրուած են մթերանոցները, ուր փոշիներու եւ խոնաւութեան տակ կը փճանան անոնք: Զարմանալին նոյն երեւոյթին Արեւելքի մէջ ալ տեսնուիլն է:
Յատկանշական է այս պարագան: Պատճառները բարդ են: Միայն լեզուն չէ մեղաւորը: Կեանքի պայմանները փոխուած են: Աշխարհ կը քաղաքակրթուի հետզհետէ: Գիտութիւնը նոր նուաճումներ կ՛արձանագրէ: Շարժանկարը, ձայնասփիւռն ու հեռատեսիլը յաճախ կը փոխարինեն թերթն ու գիրքը: Մարդիկ ժամանակ չունին կարդալու: Աւելի հաճելի եւ դիւրին է, ու նաեւ` արագ եւ դիւրամատչելի նիւթապէս, օրուան լուրերուն տեղեկանալ ձայնասփիւռի միջոցով, հեռատեսիլի եւ շարժանկարի մէջ փնտռել զարգացման նիւթեր:
Շատ հին ցաւ է հայ գիրքի տագնապը: Հարեւանցի ակնարկ մը նետելով Վենետիկի եւ Վիեննայի Մխիթարեանց գրացուցակներուն վրայ` ցաւով տեսանք, որ տակաւին իրենց մթերանոցներուն մէջ անվաճառ կը մնան ծանօթ հեղինակներու կողմէ գրուած արժէքաւոր գիրքեր, որոնք հրատարակուած են 100-135 տարի առաջ: Հայերէն գիրքի տպաքանակը հազարը չէր անցներ այդ թուականներուն: Ուրե՞մն: Կրնաք հաշուել, թէ ի՛նչ ճակատագիր վերապահուեր է հայ գիրքին` նոյնիսկ անցեալ լաւ, բարի օրերուն:
Եւ ըսե՜լ, որ գրասէր ազգի անուն ենք հանած:
Քաջալերե՛նք հայ թերթին հետ նաեւ հայ հեղինակներու ստեղծագործութիւնները, որպէսզի գոնէ մասամբ փարատի հայ գիրքին տագնապը եւ արդարանայ հայուն «գրասէր»-ի համբաւը:
«ՅԱՌԱՋ»
