Հայ Կեանք
Ընկեր Տոքթ. Բ. Փափազեանի
Դասախօսութիւնը Նիսի Մէջ
Հովանաւորութեամբ ՀՅԴ Մարսէյի Շրջ. կոմիտէին եւ կազմակերպութեամբ Նիսի «Գէորգ Չաւուշ» խումբին, յունուար 23-ին Նիսի մէջ ընկ. տոքթ. Բ. Փափազեան տուած է բանախօսութիւն մը` նիւթ ունենալով «Հայ ազգային կեանքի ներկայ դարուս վիճակուած հարցերու քննութիւնը»:
Ներկաները երկու ժամ լարուած հետաքրքրութեամբ լսած են ընկ. Փափազեանի ուսումնասիրուած բանախօսութիւնը:
Ստորեւ գլխաւոր կէտերը.
Ա.) Նախ Հայաստանի աշխարհագրական սահմանները գծենք: Հայաստան չորս կողմէն լեռնային շղթաներով պաշարուած: Հայ ժողովուրդը դարերով կռուած է իր զանազան թշնամիներու դէմ յաղթած ու յաղթուած է, եւ նոյն այս ցեղը` հայը, երեք հազար տարիներ, իր կամքի ուժով, արի ժողովուրդ, ողջ մնացած է եւ այսօր ոտքի է:
Բ.) Հայ քաղաքական կեանքի անցեալը ապրուած, վերջացած է: Անցեալի փորձառութիւնը հիմ ունենալով, անցեալէն դաս առնելով` կը մնայ մեզի դէպի ապագան նայիլ: Ապագան կերտել: Առողջ մտայնութեամբ հետեւիլ աշխարհի մեծերուն քաղաքականութեան գծած ու հետեւած ուղիներուն, ու առաջնորդուելով այդ գծուած, մշակուած ուղիներէն` ելք մը որոնել մեր ազգային տենչերուն, մեր անիրաւուած Հայ դատի իրականացման ուղին փնտռել:
Գ.) Պատերազմը ներկայ դարուս միջոց մը չէ իրականացնելու համար որեւէ յաղթանակ, որեւէ դատ: Յաղթողն ալ, յաղթուողն ալ տուժողներ են: Քաղաքական հարցերը լուծելու ներկայ դարուս միակ միջոցը համերաշխօրէն դէմ առ դէմ նստիլ ու լուծել է հարցերը:
Դ.) Դարու ոգին է անկախութեան ձգտումը: Ներկայ դարուս ոեւէ ազգ, որ գոյութիւն ունի երկրագունդին վրայ, կը տենչայ ազատ, անկախ ապրիլ: Իր տունին, իր անձին տէրը կ՛ուզէ ըլլալ: Դարուս ոգին է այս: Վկայ` դարերէ ի վեր ափրիկեան ցեղերու ապստամբութիւնն ու ազատագրումը: Վկայ` Եւրոպայի ցամաքամասին վրայ ապրող փոքր պետութիւնները, որոնք ի խնդիր ազատութեան` կը մարտնչին, կը զոհաբերուին: Եւ այն պետութիւնները` մեծ կոչուած, եթէ չեն ըմբռներ դարուս պահանջը, օր մը պիտի զգան իրենց սխալը:
Ե.) Ազգերը չեն շինուիր արհեստական կերպով: Համայնավարութիւնը վարդապետութիւն մըն է, որ կ՛ուզէ ազգերը իր մէջ լուծել, ձուլել, ազգերը նոյն կաղապարին յարմարցնել: Այդ պատմութեան դէմ երթալ է: Ամէն ազգ ունի իր ձգտումները, նկարագիրը, ոչ մէկ ազգ կը նմանի ուրիշ ազգի մը: Ամէն ազգ ունի իր պատմութիւնը, իր պապենական հողը, իր լեզուն, իր կրօնը, իր ըմբռնումները, իր ապրելակերպը` գործելու, մտածելու: Հնարաւոր չէ կաշկանդել ազգ մը: Համայնավարութիւնը կէս դարէ ի վեր չէ յաջողած իր «չքնաղ» ծրագիրը իրագործել, որովհետեւ այդ ծրագիրը հակառակ է մարդկային ըմբռնումին եւ ազգերու պատմութեան:
Զ.) Մեր Դատը չէ լուծուած: Պահանջատէր ենք: Աշխարհի մեծերու շահը մեզ ողջակէզ ըրաւ: Հայ արի ժողովուրդը իր միլիոնաւոր զաւակներուն արիւնով իր հայրենի հողին մէկ մասին տիրացաւ 1918-ին. աւերակներուն մէջէն արիւնով իր պետութիւն կերտեց: Փոքր ժողովուրդ` մեծ սրտով: Օտար հոսանք մը եկաւ հիւսիսէն, խեղդեց մեր ազատութիւնը: Խորթ վարչաձեւ մը եկաւ կաշկանդելու հայուն ազատ ապրելու տենչը: Փա՛ռք հայ բազուկին, փա՛ռք հայ մտաւորականութեան, հայ ժողովուրդին, եւ ինչո՞ւ չէ, Հայաստանի վարիչներու բռնած խոհեմ ընթացքին, մեր փոքր հայրենիքը, թէպէտ ճնշուած` համայնավար թաթին տակ, կը բարգաւաճի: Մենք կ՛ըսենք ներկայիս Հայաստանի վարիչներուն` բարգաւաճեցէք, պահպանեցէք ներկայ Հայաստանը: Ոչինչ կը սպասենք Հայաստանի կառավարութենէն ներկայ վարչաձեւին տակ` Հայ դատի արծարծման նկատմամբ:
Հայ դատը արծարծել, հետապնդել` կը մնայ արտասահմանի հայութեան: Դատի հետապնդումը կը ծանրանայ ողջ հայութեան ուսին վրայ: Մէկ մարմին, մէկ ամբողջութիւն, նուիրուինք մեր արդար Դատի հետապնդման: Ազգերը մեր Դատով հետաքրքրել: Մեր Դատը ծանօթացնել կառավարութեանց: Մեր Դատը տանիլ` օրակարգի դնել տալ մեծերու ժողովներուն: Ազգերու դաշնակցութեան ժողովներուն ներկայացնել մեր պահանջը: Անշուշտ այս աշխատանքը կը կարօտի դրամական եւ կամքի ուժին: Կ՛ընենք արդէն այն, ինչ որ կրնանք, միամիտ չենք երբեք, թէ այսօր կամ վաղը կը վայելենք մեր աշխատանքին արդիւնքը: Մենք չենք կրնար ու չենք ուզեր մեր արդար Դատը թաղել մեր ձեռքով: Կը պահանջենք, կը դիմենք, կը կազմակերպուինք, այն յոյսով, որ արդարութիւնը չի խաչուիր, պիտի ունենանք մեր ազատ եւ անկախ հայրենիքը:
Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը եթէ ուսումնասիրեն աշխարհի երկու հզօրները, իրենց իսկ շահուն համար, կանգնել է հայկական պետութիւն մը` իբրեւ պատուար, նման` չէզոք Զուիցերիոյ կամ Աւստրիոյ, որ բարեկամ է ամէնուն: Այս կերպով` ջնջել սահմանագլուխ դիրք բռնող, դէմ առ դէմ թշնամի ամերիկեան եւ ռուսական բանակները, անհաշիւ ծախքերու դուռ այդ բանակները: Անշուշտ կ՛ըսենք այս` ոչ թէ Ռուսիան կամ Ամերիկան մեզ բարեկամ նկատելով, քաղաքականութիւնը բարեկամ չի ճանչնար: Ազգեր կը շարժին իրենց շահերուն համապատասխան ձեւով եւ ոչ թէ` հիմնուելով բարեկամութեան վրայ:
* * *
Դասախօսութեան աւարտին, ընկ. տոքթ. Բ. Փափազեան սիրով պատասխանած է ներկաներուն ուղղած հարցումներուն:
