Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Սիպերիոյ Եամալ թերակղզիին մէջ 14 տարեկան Քարոլինա տարուան ընթացքին բազմաթիւ ամիսներ կ՛անցընէ իր ընտանիքին հետ` եղջերուի հօտերը դէպի հիւսիսի արօտավայրերը տանելով:
Քարոլինա չենեթ ցեղախումբին մաս կը կազմէ իր լեզուով «չենեթ» կը նշանակէ «մարդ արարած»: Ան ծնած է ցուրտ Թունտրայի բնութեան մէջ. ան եղջերուներ բուծանողի մը առջինեկ աղջիկն է: Տարուան ընթացքին ան նահանգի մայրաքաղաք Եար-Սալի մէջ գիշերօթիկ է: Սակայն մայիս ամիսէն մինչեւ օգոստոս, ինչպէս նաեւ արձակուրդներուն եւ Կաղանդի շրջանին ան թափառաշրջիկ կ՛ապրի:
Այդ շրջանին ան կ՛ապրի չումի մը` եղջերուի մորթով ծածկուած մեծ վրանին տակ, իր ծնողքին, եղբօր, հօրեղբօր, անոր կնոջ եւ իր զարմիկներուն հետ: Ամէն օր անոնք այդ հսկայ վրանը կը քակեն, զայն կը դնեն եղջերուներուն կողմէ քաշուած սահնակներուն վրայ, կը կտրեն 10-30 քմ եւ դարձեալ զայն կը լարեն, երբեմն` ուշ գիշերին: Եղջերուն անհրաժեշտ է անոնց կեանքին եւ ապրելակերպին: Անոնք եղջերուները կը գործածեն տեղափոխուելու համար, սնանելու անոր միսով եւ անոր մորթով շինելու իրենց հագուստներն ու ծածկելու չումը:
* * *
Ինչպէս իւրաքանչիւր չենեթ, Քարոլինան ունի նաեւ իրեն կապուած եղջերու մը, որ պէտք չէ սահնակի կապել, ոչ ալ սպաննել, երբ տակաւին ան քալելու կարողութիւնը ունի: Կարգ մը ձագեր` աքվաները, որոնք գեղեցիկ մորթ կամ կապոյտ աչքեր ունին, կ՛առնուին հօտին մէջէն եւ կը դառնան ընտանիքի մէկ անդամին ընտրեալը: Քարոլինայինը էգ ձագ մըն է, զոր ան անուանած է Քափթիքա: Երբ ան տակաւին ձագուկ էր, Քարոլինա անձամբ կերակրած է քարաքոսի բոյսով եւ ձուկով պատրաստուած խաշոցով` փոխարինելու համար անոր մօր կաթը:
Թունտրա` քարաքոսի բոյսով եւ մամուռով ծածկուած սիպերիական անտառը նենեթներուն բնակավայրն է, եղջերուները` անոնց ապագան, սակայն հոն կեանքը դժուար է: Օդը շատ ցուրտ է, եւ անոնց ապրելակերպը հանգստաւէտ չէ: Ձմեռը ջերմաստիճանը երբեմն մինչեւ – 50 կ՛իջնէ, իսկ ամրան սկիզբը մժեղները թունտրան կը նուաճեն:
* * *
Քարոլինա բնաւ չ՛երեւակայեր ապագային շարունակել ապրիլ նման թշնամական միջավայրի մը մէջ: Եօթը տարիներէ ի վեր ան գիշերօթիկ է Եար-Սալի մէջ իր փոքր եղբօր` Ալեքսանտրի հետ: Ան հոն կը սորվի` ռուսերէն, անգլերէն եւ ուրիշ նիւթեր: Ան հետագային կը փափաքի ուսուցչուհի կամ բժշկուհի դառնալ` ուրիշներով զբաղելու եւ մեծ քաղաքի մը մէջ աշխատելու համար. ճիշդ է, որ ան շատ կը սիրէ իր ընտանիքը եւ եղջերուները, սակայն պիտի նախընտրէր ապրիլ տաքուկ տան մը մէջ` ցուրտ վրանի մը փոխարէն: Նենեթներուն համար յատկապէս` մանչերու պարագային, թունտրան մեծ ձգողականութիւն ունի, մինչ աղջիկները կը նախընտրեն աւելի արդիական կեանքը:
Անհաւատալի, Բայց Իրա՛ւ
– Անթարթիքայի կարգ մը շրջաններուն մէջ սառոյցի խաւին հաստութիւնը 5 քմ.-ի կը հասնի:
– Երեխաները տարեկան մօտաւորապէս 8 անգամ հարբուխ կ՛ըլլան:
– Ռուսիոյ Ս. Փեթերսպուրկ քաղաքին մէջ շինուած է 200 տարի առաջուան Աննա Իվանովա կայսրուհիին պալատին սառոյցէ նմանակը:
– Աշխարհի ամէնէն մեծ իկլուիին մէջ կրնան բաւել աւելի քան 200 անձեր:
– Շուէտի մէջ գոյութիւն ունի ձիւնէ եւ սառոյցէ շինուած պանդոկ մը, որ ամէն տարի կը վերաշինուի: Հոն նոյնիսկ աթոռները, սեղանները եւ անկողինները շինուած են սառոյցէ:
Հարցարան
1.- Ո՞ր երկիրը ունի ամէնէն ընդարձակ տարածքը:
ա.- Չինաստան, բ.- Ռուսիա, գ.- Պրազիլ:
2.- Ի՞նչ կը կոչուի Ափրիկէի ամէնէն բարձր գագաթը:
ա.- Մոն Պլան, բ.- Քիլիմանճարօ, գ.- Շեւլինկ:
3.- Ո՞ր ծովու ջուրին մէջ ոչ մէկ դժուարութեամբ կարելի է ծփալ:
ա.- Կարմիր ծով, բ.- Մեռեալ ծով, գ.- Հնդկաց ովկիանոս:
4.- Ո՞ր ցամաքամասը ամէնէն շատ բնակիչ ունի:
ա.- Ամերիկա, բ.- Եւրոպա, գ.- Ասիա:
5.- Ո՞ր քաղաքը կ՛անուանեն նաեւ «Պիկ Ափըլ» կամ «Մեծ Խնձորը»:
ա.- Նիւ Եորք, բ.- Լոնտոն, գ.- Փարիզ:
6.- Ո՞րն է Եւրոպայի ամէնէն մեծ կղզին:
ա.- Իսլանտա, բ.- Մեծն Բրիտանիա, գ.- Իտալիա:
7.- Ո՞ր եւրոպական քաղաքը ժամանակին պատով մը երկուքի բաժնուած էր:
ա.- Լոնտոն, բ.- Պերլին, գ.- Փարիզ:
8.- Ո՞ր ցամաքամասին վրայ կրնաք դառնալ` առանց բնաւ սառոյց տեսնելու:
ա.- Ամերիկա, բ.- Աւստրալիա, գ.- Ասիա:
9.- Ո՞րն է աշխարհի ամէնէն մեծ կղզին:
ա.- Իսլանտա, բ.- Կրինլենտ, գ.- Ճափոն:
10.- Ո՞ւր կրնաք գտնել ովասիսները:
ա.- Ովկիանոսներուն մէջ, բ.- Լեռնաշղթաներուն մէջ, գ.- Անապատներուն մէջ:
11.- Ի՞նչ իւրայատուկ երեւոյթ կը պատահի ձմրան Լափոնիի մէջ:
ա.- Առանց լոյսի օրեր, բ.- Յաւիտենական ձիւներ, գ.- Հրաբխային ժայթքումներ:
12.- Ո՞ր երկրին մէջ կը գտնենք ամէնէն մեծ թիւով ոսկիի հանքեր:
ա.- Հարաւային Ափրիկէ, բ.- Պրազիլ, գ.- Քոնկօ:
13.- Հետեւեալ երեք երկիրներէն ո՞ր երկրին մէջ գոյութիւն ունին անուշ ջուրի ամէնէն մեծ պահեստները:
ա.- Չիլի, բ.- Ֆրանսա, գ.- Հարաւային Ափրիկէ:
14.- Յատկապէս ո՞ր երկրին մէջ կը հոսի Ամազոն գետը:
ա.- Միացեալ Նահանգներ, բ.- Պրազիլ, գ.- Չիլի:
15.- Ո՞ր կարեւոր հացահատիկը կը բուսնի ջուրին մէջ:
ա.- Ցորենը, բ.- Բրինձը, գ.- Մանիոքը:
16.- Ինչո՞ւ անապատներուն մէջ աճող կարգ մը բոյսեր շատ երկար արմատներ ունին:
ա.- Հասնելու համար ջուրի խաւերուն, բ.- Չսառելու համար, գ.- Լաւ կառչած մնալու համար զօրաւոր հովերու ժամանակ:
17.- Քանի՞ գոյն կայ ծիածանին մէջ:
ա.- 4, բ.- 6, գ.- 7:
18.- Երկրագունդին մակերեսէն որքա՞նը ծածկուած է ծովերով եւ ովկիանոսներով:
ա.- 30 առ հարիւրը, բ.- 50 առ հարիւրը, գ.- 70 առ հարիւրը:
19.- Ես փոքրիկ կարմիր բոյս մըն եմ, որ ցուրտին կը տոկայ: Ես շատ Սէ. կենսանիւթ կը պարունակեմ, հանքային աղեր եւ կազմուած եմ 90 առ հարիւր ջուրէ: Ո՞վ եմ ես:
ա.- Բողկը, բ.- Ելակը, գ.- Կարմիր ճակնդեղը:
20.- Որքա՞ն խորութեան հասած է Հարաւային Ափրիկէի Օրիկսթատ շրջանին մօտ գտնուած թզենիի մը ամէնէն երկար արմատը:
ա.- 25 մեթր, բ.- 75 մեթր, գ.- 120 մեթր:
Պատասխանները վերջաւորութեան
Ժամանց
Հարցարանին պատասխանները
1.- Ռուսիան աշխարհի ամէնէն ընդարձակ երկիրն է. անոր տարածքը 17.075.200 քառակուսի քմ է: 2.- Ափրիկէի ամէնէն բարձր գագաթը Քիլիմանճարոն է. ան կը գտնուի Թանզանիոյ եւ Քենիոյ սահմանին մօտ, եւ անոր բարձրութիւնը կը հասնի 5898 մեթրի: 3.- Մեռեալ ծովին մէջ կարելի է ծփալ առանց լողալու, որովհետեւ այս ներքին ծովը վեց անգամ աւելի աղ կը պարունակէ, քան` ովկիանոսը, եւ ճիշդ այս պատճառով ոչ մէկ կենդանի էակ կամ բոյս կրնայ ապրիլ եւ աճիլ այդ միջավայրին մէջ: 4.- Ասիան աշխարհի ամէնէն շատ բնակիչ ունեցող ցամաքամասն է: Աշխարհի ամէնէն շատ բնակիչ ունեցող երկու երկիրները` Չինաստան եւ Հնդկաստան հոն կը գտնուին: 5.- Նիւ Եորք, սակայն ոչ մէկը գիտէ, թէ ինչո՞ւ ան այդպէս կը կոչուի: 6.- Անգլիան, Սկովտիան եւ Ուելսի երկիրը կը կազմեն Մեծն Բրիտանիան, Եւրոպայի ամէնէն մեծ կղզին: 7.- 1961-1989 Գերմանիոյ մայրաքաղաք Պերլին մեծ պատով մը բաժնուած էր երկուքի, Արեւելեան Պերլին եւ Արեւմտեան Պերլին. ոչ մէկը կրնար անցնիլ արեւելքէն արեւմուտք: 8.- Աւստրալիա կը գտնուի հարաւային կիսագունդին մէջ, կարելի է հոն շրջիլ առանց հանդիպելու սառոյցի նուազագոյն կէտին: 9.- Իր 2 միլիոն քառակուսի քմ տարածքով Կրինլենտը աշխարհի ամէնէն մեծ կղզին է: 10.- Ովասիսները բուսականութիւն ունեցող վայրեր են անապատներուն մէջ. կարաւանները կրնան հոն դադար առնել` վերանորոգելու համար ջուրի իրենց պահեստը: 11.- Եւրոպայի հիւսիսը Լափոնին բեւեռային շրջագիծին այնքան մօտ է, որ հոն ձմեռները շատ երկար կ՛ըլլան եւ շատ ցուրտ: Ձմեռնային ամիսներուն արեւը բնաւ չի ծագիր: 12.- Ոսկիի մեծ քանակներ կը գտնուին Հարաւային Ափրիկէի մէջ, ուր անոնք գտնուած են 1880-ական թուականներուն: Ուրիշ ոսկիի մեծ հանքեր կը գտնուին նաեւ Միացեալ Նահանգներու Նեւատա եւ Հարաւային Տաքոթա նահանգներուն մէջ: 13.- Չիլիի մէջ, եւ յատկապէս` երկրին հարաւը, ուր կը գտնուին սառոյցի ընդարձակ տարածքներ, Անթարքթիքի կողքին: 14.- Պրազիլի մէջ Ամազոնը աշխարհի երկրորդ ամէնէն մեծ գետն է, եւ անոր փոխադրած ջուրի քանակը` ամէնէն շատը: 15.- Բրինձը շատ մեծ քանակութեամբ ջուրի կը կարօտի եւ ընդհանրապէս կը ցանուի ողողուած դաշտերու մէջ: 16.- Որպէսզի անոնք հասնին գետնին խորերը գտնուող անուշ ջուրի բնական պահեստներուն: 17.- Եօթը գոյն` կարմիր, նարնջագոյն, դեղին, կանաչ, կապոյտ, ինտիկօ եւ մանիշակագոյն: 18.- Երկրագունդի մակերեսին 70 առ հարիւրը: 19.- Ելակը. անիկա նոյնիսկ նարինջէն աւելի Սէ. կենսանիւթ կը պարունակէ: 20.- Ըստ «Կինես»-ի մրցանիշներու գիրքին Օրիկաթատ քաղաքին մօտ գոյութիւն ունի թզենի մը, որուն արմատներէն մէկը 120 մեթր մխրճուած է հողին մէջ:
